رئیس شورای سیاست‌گذاری ائمه جمعه در گفت‌وگو با کیهان:
لباسی که ائمه جمعه به تن دارند لباس خدمت به مردم است
سی و پنج سال از اقامه اولین نماز جمعه پس از انقلاب می‌‌گذرد. پنجم مرداد اولین نماز جمعه به امامت آیت‌الله طالقانی در زمین چمن دانشگاه تهران برپاشد. به مناسبت سالروز این واقعه گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام و المسلمین تقوی، رئیس شورای سیاست‌گذاری ائمه جمعه ترتیب داده شد تا از «نهاد نماز جمعه» و اهمیت آن صحبت به میان آید.
* * *
* به عنوان اولین سوال، هدف تشکیل شورای سیاست‌گذاری ائمه جمعه چه بوده و چه هدف‌ها و سیاست‌گذاری‌هایی را برای تبیین مواضعی که ائمه جمعه اتخاذ میکنند انجام میدهد؟
- لازم است قبل از هر چیزی از شما تشکر کنم که برای بازتاب مسائل مربوط به نماز جمعه وقت گذاشتید و تصمیم دارید درباره این موضوع به مناسبت سالگشت اقامه نماز جمعه پس از انقلاب اسلامی ایران سرمایه‌گذاری کنید. با پیروزی انقلاب باید بگویم یکی از دستاوردهای ارزشمند انقلاب اسلامی این شد که نماز جمعه در کشور اقامه شود. حدود چهار ماه و 12 روز بیشتر از پیروزی انقلاب نگذشته بود که امام خمینی(ره) دستور دادند که نماز جمعه در کشور اقامه شود. اولین حکمی که صادر شد به نام عالم مجاهد زندان رفته انقلابی مرحوم آیت‌الله طالقانی بود که در پنجم مرداد سال 58 اولین نماز جمعه در تهران توسط آیت‌الله طالقانی با حکم حضرت امام(ره) اقامه شد. از همین تاریخ یعنی از تاریخ شروع نماز جمعه طبعا استان‌ها و شهرهای دیگر هم اصرار داشتند که نماز جمعه اقامه شود. در زمان رهبری مقام معظم رهبری و با تدبیر ایشان یک شورا تحت عنوان شورای سیاست‌گذاری ائمه جمعه برگزار شد. امر سیاست‌گذاری ائمه جمعه کاملا به عهده این شورا گذاشته شد و اعضای این شورا با حکم رهبری تعیین میشوند. بنابراین این شورا با حکم رهبری مسئولیت سیاست‌گذاری را بر عهده گرفته است.
* رابطه‌ای که فرمودید بین ائمه جمعه و شورای سیاست‌گذاری ائمه جمعه از نظر انتصاب بود. شورای سیاست‌گذاری از نظر ابلاغ سیاست‌های خاص و جهت‌گیری و جریان‌دهی خاص نسبت به ائمه جمعه چه مسئولیت و وظیفه‌ای را برای خود تعیین کرده است؟
- مدیریت ما مدیریت پادگانی نیست که مطلبی را ابلاغ کنیم و ارائه دهیم و آنها هم ملزم باشند که این مطلب را بگویند. اولا سیاست‌های کلی نماز جمعه را هم امام بزرگوار و هم مقام معظم رهبری مشخص کرده‌اند که آن سیاست‌ها کلی است و ما بر اساس آن سیاست‌ها نماز جمعه را اداره میکنیم. ما در نهاد نماز جمعه این قدر فضا را باز گذاشته‌ایم که ائمه جمعه‌ای که عالم و فرهیخته هستند و مسائل سیاسی را می‌دانند مواضع خود را مطرح کنند. ما به ائمه جمعه کمک میکنیم. نشریه، گزارش هفتگی و بولتن داریم که در اختیار آنها قرار می‌گیرد اما آنها ملزم نیستند تمام مطالب این نشریات را در سخنرانی‌های خود بگویند و بازخواستی در اثر ارائه نکردن این مطالب نخواهند شد. ائمه جمعه بر اساس سطح فکر مخاطبین خود و متناسب با فرهنگ منطقه و سیاست‌های موجود جامعه سخنان خود را بیان میکنند. پس اینکه بگویند شما مسائلی را دیکته می‌کنید به این معنی که آنها هرچه ما دیکته کرده‌ایم را می‌گویند خیر چنین مساله‌ای وجود ندارد.
* مکانیزم نظارت بر ائمه جمعه چه از لحاظ مواضعی که اتخاذ میکنند و چه از لحاظ عملی در شهر و روستایی که هستند چگونه اتفاق می‌‌افتد؟
- ما در تشکیلات خود یک معاونت پیش‌بینی طراحی کرده‌ایم که این معاونت در حال حاضر مشغول به کار است تحت عنوان معاونت بازرسی. ما از طریق این معاونت و نیروهایی که در اختیار دارند فعالیت‌های ائمه جمعه را ارزیابی میکنیم. برای مثال ما از ائمه جمعه در طول سال نوار می‌گیریم و خطبه‌های آنها را ارزیابی میکنیم و به آنها نمره می‌دهیم تا میزان مطالعه آنها، ورود آنها به بحث، نوع کلمات و تعابیر، محتوا و قالب خطبه مشخص شود تا اگر نقص و ضعفی وجود داشته باشد تذکر داده شود. مطلب دیگر به لحاظ رفتاری است تا بدانیم ائمه جمعه مسئولیت‌های خود را انجام می‌دهند یا خیر. ما از این نظر مشکلی نداریم به این دلیل که ائمه جمعه معمولا نه تنها وظایف خود را انجام می‌دهند بلکه بیش از وظیفه خود را نیز انجام می‌دهند. اکثر قریب به اتفاق ائمه جمعه حتی بخشی از کارهای مسئولینی که در منطقه هستند را به دوش می‌کشند مثلا اختلافی بین دو مسئول اتفاق می‌‌افتد که مدیر کلانشهر وظیفه حل کردن آن را دارد اما به عهده امام جمعه می‌‌افتد و یا افراد نیازمندی که امام جمعه به مشکلات آنها و حل و فصل معضلات اجتماعی آنها می‌پردازد. ائمه جمعه فوق مسئولیت خود در کارها کمک میکنند. ما نظارت و کنترل داریم منتها آمار ائمه جمعه ما نزدیک به 800 امام جمعه است. طبیعی است که ذوق‌ها و سلیقه‌های گوناگونی در این مجموعه عظیم باشد. برخی مسئولین توقع دارند ائمه جمعه فقط به مسائل شرعی و تاریخ اسلام و مسائلی از این دست بپردازند. نماز جمعه نماز زندگی و جمع است. نماز جمعه عبادی سیاسی است. خطبه دارد و در خطبه‌ها باید مسائل و مشکلات جامعه اسلامی را بیان کرد. گاهی امام جمعه انتقادات مردم را بیان می‌کند. اگر در یک شهری یک فضای عمومی به‌وجود آمد نمی‌شود که برخی مسئولین توقع داشته باشند امام جمعه در مقابل مردم بایستد. امام جمعه حلقه وصل بین مردم و حاکمیت است. جایی که مردم و حاکمیت به هم می‌رسند همین نماز جمعه است و در مصلی است. امام جمعه بر اساس سیاست‌های مقام معظم رهبری که می‌گویند ما از دولت حمایت میکنیم باید از دولت حمایت کند. اما این به معنی نقد نکردن نیست. نقد باید شرایط خاص خود را داشته باشد و منصفانه باشد. نقد منصفانه چیزی است که آقا میفرمایند؛ نقد منصفانه و دفاع واقع‌بینانه. این یکی از سیاست‌های ماست که امام جمعه باید در همین مسیر کار خود را پیش ببرد.
* درباره این بحث سوال دیگری که بین عموم مطرح است آن است که گاهی سیاست‌های کلی نظام در خطبه‌های نماز جمعه مطرح میشود و گاهی سلایقی که به آن اشاره کردید. در بحث سلایق آیا شورای سیاست‌گذاری ائمه جمعه اعمال نظارت و کنترل خاصی روی ائمه جمعه دارد؟
- همان‌طور که گفتم تریبون نماز جمعه تریبون ولایت است و باید بر اساس نظر ولایت راه خود را انتخاب کند. همان‌طور که ولایت مربوط به همه ملت و مردم است نماز جمعه هم اینگونه باید باشد و بر همین اساس باید مشی کند. مشخصا در زمان انتخابات که حساسیت‌ها بیشتر میشود خیر. تریبون نماز جمعه هرگز در حمایت از یک کاندیدای خاص وارد نمی‌شود و نشده است. آنچه مشخص است این است که ائمه جمعه موظفند مردم را به حضور پای صندوق‌های رای دعوت کنند تا مردم بر اساس تشخیص خود رای دهند. این سیاست کلی است و تاکنون هم همین‌طور عمل شده است. نباید فورا نقض این مطلب را عنوان کرد. من این موضوع را نفی نمی‌کنم. ممکن است از این 800 امام جمعه چند موردی بوده باشد اما این سیاست شورای سیاست‌گذاری نیست و نهاد نماز جمعه هرگز این سیاست را دنبال نکرده است.
* یکی از موضوعات ما کم شدن حضور قشر جوان در مراسم نماز جمعه است. با توجه به اینکه مقام معظم رهبری به اهمیت حضور جوانان تاکید دارند خواستم به این موضوع نگاهی داشته باشیم که در حال حاضر وضعیت ما چگونه است. چیزی که در واقعیت دیده میشود کمرنگ شدن حضور جوانان است. دلیل این مسئله چیست؟
- اولا در کل کشور این‌طور نیست. در کل کشور صحبت می‌کنم و تعداد زیادی یا درصد قابل‌توجهی از شرکت‌کنندگان در نماز جمعه را جوانان تشکیل می‌دهند. جوانان از 16 تا 35 سال دسته‌بندی میشوند که در شهرستان‌ها و بسیاری از استان‌های ما بخش قابل‌توجهی را جوانان در نماز جمعه شرکت میکنند و صفوف نماز را تشکیل می‌دهند. البته این موضوع باعث رضایت ما نیست. شرکت در نماز جمعه و موفقیت ما در جذب جوانان به طور صد در صدی در اختیار ما نیست. این موضوع به عوامل مختلفی در جامعه ارتباط پیدا می‌کند. به نظام تعلیم و تربیت ارتباط پیدا می‌کند. وقتی در آموزش و پرورش و دانشگاه‌ها شما نتوانستید شخصیت یا ذهنیت مثبتی برای جوانان ما در حوزه‌های مذهبی و دینی ایجاد کنید نباید توقع داشته باشید که اینها روز جمعه به نماز جمعه بروند. در طول هفته در مراکز آموزشی با برنامه‌ها و کتاب‌ها و اساتیدی سر و کار دارند که از این جهت خیلی تشویق‌کننده نیست. شبکه سینمایی و کلا حوزه هنر و حوزه‌های دیگر فرهنگی و به خصوص خانواده. اگر یک خانواده‌ای از همان ابتدا فرزندانی اهل دین و نماز و دیانت نداشته باشد و در خانواده چیزی که وجود نداشته باشد دین است چطور می‌توانیم توقع داشته باشیم که فرزندان این خانواده در نماز جمعه شرکت کنند
* چند درصد این مشکل را مربوط به تریبون نماز جمعه می‌دانید؟
- بله سهمی هم هست که مربوط به خود ماست. مقداری که در اختیار ما هست من معتقدم اگرچه مورد قبول خود من نیست اما تلاش‌ها، تلاش‌های خوبی بوده است. ائمه جمعه برنامه‌های خوبی برای جوانان ما دارند. اکثر قریب به اتفاق ائمه جمعه هفته‌ای یک یا دو روز در مدرسه‌ها و دبیرستان‌ها هستند و در شهر خود با جوان‌ها و نوجوان‌ها می‌‌نشینند و صحبت میکنند و جلسه پرسش و پاسخ دارند و بسیاری از هسته‌های جوانان را در جامعه مورد حمایت قرار می‌دهند. ما معتقدیم برای جاذبه بیشتر امام جمعه در طول هفته باید ارتباط گسترده‌ای با جوان‌ها داشته باشد. من همیشه گفته‌ام که نماز جمعه از شنبه شروع میشود. یعنی امام جمعه باید از شنبه ارتباطات خود را داشته باشد تا روز جمعه نتیجه دهد. پس یکی از عوامل جذب جوان‌ها شرکت امام جمعه در مجامع جوان‌هاست. دومین عامل جذب آن است که خطبه‌ها قوی باشد. هم به لحاظ شکلی و بیان و هم علمی. مسئله دیگر آن است که ستاد نماز جمعه باید برای حضور جوانان برنامه‌ریزی کند. ما باید ضعف‌های مربوط به این حوزه‌ها را برطرف کنیم تا جوانان بتوانند حضور بیشتری داشته باشند
* رهبر انقلاب بارها تاکید کرده‌اند که وظیفه تبیینی آرمان‌های انقلاب برعهده ائمه جمعه است. از طرف دیگر ایشان میفرمایند مشروعیت نظام سیاسی به اجرای عدالت است. در رابطه با این مطلب چرا بیشتر مواقع درباره مساله‌ای مانند حجاب در تریبون نماز جمعه بسیار صحبت میشود ولی درباره فقر، اختلاف طبقاتی، عدالت و ... خیلی کمتر بحث میشود؟
- بحث عدالت یک بحث محوری و اساسی است. یعنی نظام اسلامی نظامی است که باید بر پایه عدالت شکل بگیرد و پیش برود. این جزو اعتقادات ماست. به این مسئله هم پرداخته میشود. بسیاری از بحث‌هایی که ائمه مطرح میکنند همین بینش عدالت‌محوری را دنبال میکنند. ممکن است شما لفظ عدالت را نشنوید اما محتوا و نتیجه بحث همان عدالت است. اگر از ظلم در حوزه اقتصاد صحبت میکنند و فقر را عامل بسیاری از انحرافات در جامعه می‌دانند و به مسئولین توصیه میکنند که باید این فقر را از بین برد به مسئله عدالت برمی‌گردد. در مسئله‌های سیاسی هم همین‌طور است. اگر بناست شایسته‌سالاری مطرح شود یا باندبازی وجود داشته باشد، اگر می‌گویند تجربه، سابقه، دست‌پاکی و توانایی در عرصه انجام کار اینها چیزی جز عدالت نیست.
* آیا همین میزان توجه به موضوعات اصیل و محوری در آرمان‌های انقلاب اسلامی برای شما راضی‌کننده است؟
- به نظر من تنها خطبه‌های تهران را نمی‌توانیم در اینجا ببینیم. تهران وضع خاصی دارد و مرکز کشور است و مسائل خاصی دارد. در استان‌ها این مسائل بهتر قابل لمس است. آنها به مسائل اقتصادی و معیشت مردم بسیار اهمیت می‌دهند. اکثر ائمه جمعه به مسائل اشتغال و بیکاری جوان‌ها و رفع مشکلات اقتصادی نیازمندان توجه ویژه دارند و این مسائل را در اولویت قرار داده‌اند. البته به مساله بدحجابی و نتایج سوئی که این رفتار ناهنجار در جامعه دارد طبعا توجه ویژه‌ای وجود دارد. تذکر و توجه به این موضوع به آن معنا نیست که از مسائل دیگر غافل مانده‌اند. برخی مواقع توجه به مسائلی بر اساس دوره‌هایی بیشتر میشود. مثل زمان انتخابات که لازمه فضای جامعه این است که امام جمعه راهنمایی‌های خود را داشته باشد. یا در فصل تابستان که مسئله بدحجابی بیشتر دیده میشود طبیعی است که امام جمعه متناسب با فضا تذکرات خود را بیان کند. شاید در برخی از مواقع ایجاد این فضاهای فصلی به تذکرات امام جمعه کمک کند. و الا مسئله عدالت مسئله‌ای است که در هر خطبه باید به آن توجه شود.چرا که ما معتقدیم اگر به سمت عدالت برویم مسئله بدحجابی هم تا حدود زیادی پوشش پیدا می‌کند.
* همان‌طور که اشاره کردید حلقه وصل مردم و حاکمیت در نماز جمعه اتفاق می‌‌افتد. سوال این است، در حال حاضر مردم چقدر می‌‌توانند در نماز جمعه با مسئولین ارتباط برقرار کنند. در حال حاضر چند صف اول نماز جمعه که مردم عادی اجازه ورود به آن را ندارند در اختیار مسئولین است که عموما با گروه حفاظت، خود را تا آن نقطه می‌‌رسانند. می‌خواهم بدانم نگاه شورای سیاست‌گذاری نسبت به این مساله و رسالت نماز جمعه چیست؟
- حلقه وصل را نباید اینگونه تشریح کرد که اگر کسی جلوی صف نشست حلقه وصل هست و اگر این‌طور نبود حلقه وصل نیست یا برعکس. صفوف اول نماز جمعه به خصوص در تهران یک عوامل و شرایط دیگری هم هست که این موضوع را برای ما به‌وجود آورده است. مردم باید مسئولین خود را ببینند. در حال حاضر جاهایی که برخی مسئولین در نماز جمعه شرکت نمی‌کنند مردم معترضند که چرا مسئولین در نماز جمعه شرکت نمی‌کنند. بنابراین ما خواستار آن هستیم که مسئولین در جمع نمازگزاران شرکت کنند و جای نشستن آنها مهم نیست. پیشنهاد ما در استان‌ها این بوده است که مسئولین بعد از نماز یک یا دو ساعت به مراجعین پاسخگو هستند. مسئولین در نماز جمعه این ارتباط را هم با مردم دارند
* از نظر شورای سیاست‌گذاری، در صورت نامطلوب بودن برخی جهت‌گیری‌ها در اجرای سیاست‌های کلان و خرد، ائمه جمعه باید خود را نماینده مردم بدانند یا مدافع سیاست‌های جاری؟
- نماز جمعه نماز مردم است. یعنی باید با جمع خوانده شود. یکی از عبادت‌هایی که نمی‌توان آن را فردی خواند نماز جمعه است. نماز جمع و مردم و همراه مردم. اینها این‌طور طراحی شده است. این یک مسئله. نکته دیگر آنکه مردم اصل هستند. بله. مردم اصالت دارند و نگاه ما به مردم نگاه ابزاری نیست. یعنی این مسند، مسند خدمت به مردم است و لباسی که ائمه جمعه دارند لباس خدمت به مردم است. ما بر این عقیده‌ایم که مردم عائله خداوند هستند و نگاه به مردم نگاه به خانواده خداست. به تعبیر شهید مدرس که یک روحانی برجسته و وارسته بود ما برای خدمت آمده‌ایم و انبیا هم خدمتگزاران مردم بودند. شهید بهشتی میفرمایند ما شیفتگان خدمتیم نه تشنگان قدرت. امام فرمودند به من بگویید خدمتگزار بهتر از آن است که بگویید رهبر. اینها همه نشان‌دهنده آن است که مردم اصالت دارند و امام جمعه همیشه این فرهنگ را تشویق می‌کند که مسئولین خادم مردم هستند. پس مسئولین جیره‌خوار خدمت به مردم هستند. هیچ‌کس در برابر خدمتی که از موضع مسئولیت برای مردم انجام میدهد نباید منتی بگذارد.
* سوالی در ذهن مردم وجود دارد و آن این است که مدتی است که رهبر انقلاب را در تریبون نماز جمعه نمی‌بینیم. دلیل این اتفاق چیست؟
- مقام معظم رهبری که امام جمعه تهران هم هست، یک نفر است و یک امت اسلامی کار و ما نباید توقع داشته باشیم که حضرت آقا در این برنامه‌ها حضور فعال و جدی داشته باشند. نکته دیگری که باید عرض کنم آن است که به این دلیل که مصلی هنوز آماده نشده است و ما باید نماز جمعه را در دانشگاه برگزار کنیم و عده زیادی از مردم در خیابان‌های اطراف نماز بخوانند. ایشان از این زحمتی که برای نمازگزاران ایجاد میشوند خیلی ناراحت هستند. سال قبل بود که خدمت ایشان عرض کردم مردم توقع دارند شما بیایید. ایشان فرمودند آمدن من باعث بسته شدن راه‌ها و خیابان‌ها و زحمت مردم میشود. کاری نکنیم که مردم به زحمت بیفتند.
* و نکته پایانی...
- می‌خواهم این نکته را اعلام کنم که نماز جمعه متعلق به حاکمیت اسلامی و جامعه اسلامی است و بر اساس همین نگاه هم کار خود را پیش می‌برد و تعلق به کل جامعه دارد. ما سیاسی به معنی حزبی نیستیم. نهاد نماز جمعه و ائمه جمعه حزبی حرکت نمی‌کنند. اما اگر مسئله‌ای مثل فتنه در سال 88 به‌وجود آمد و فتنه خط قرمز نظام شد اگر امام جمعه‌ای در مقابله با آن فتنه موضع‌گیری کرد این دلیل بر حزبی بودن و جناحی بودن او نیست. آقایانی که اینگونه مواضع ائمه جمعه را حزبی و جناحی معرفی میکنند یا ناآگاهند یا مغرض. یکی از همکاران شما [اصحاب رسانه] در جلسه‌ای که در همین ماه مبارک رمضان با آقای رئیس جمهور داشتند صحبت کرد و اولین جمله آن حمله به نماز جمعه بود. ایشان گفت که ما تریبون‌دار نیستیم که متکی بر اسلحه صحبت کنیم. من از این جمله متاسف هستم. این جمله چه چیزی را القا می‌کند. این مسائل است که نماز جمعه را تخریب می‌کند. نمی‌خواهم بگویم ما در نهاد نماز جمعه ضعفی نداریم. ضعف وجود دارد. کسی که هر روز جلسه دارد و در مقام سخن و سخن گفتن حضور دارد و کسی که در هفته باید خطبه بخواند و برای مردم حرف بزند طبیعی است که ضعف‌هایی هم داشته باشد. اما این ضعف را به نهاد نماز جمعه تسری دادن جفای به نماز جمعه است.
گفت و گو؛محمد خوش صحبتان
* به عنوان اولین سوال، هدف تشکیل شورای سیاست‌گذاری ائمه جمعه چه بوده و چه هدف‌ها و سیاست‌گذاری‌هایی را برای تبیین مواضعی که ائمه جمعه اتخاذ میکنند انجام میدهد؟
- لازم است قبل از هر چیزی از شما تشکر کنم که برای بازتاب مسائل مربوط به نماز جمعه وقت گذاشتید و تصمیم دارید درباره این موضوع به مناسبت سالگشت اقامه نماز جمعه پس از انقلاب اسلامی ایران سرمایه‌گذاری کنید. با پیروزی انقلاب باید بگویم یکی از دستاوردهای ارزشمند انقلاب اسلامی این شد که نماز جمعه در کشور اقامه شود. حدود چهار ماه و 12 روز بیشتر از پیروزی انقلاب نگذشته بود که امام خمینی(ره) دستور دادند که نماز جمعه در کشور اقامه شود. اولین حکمی که صادر شد به نام عالم مجاهد زندان رفته انقلابی مرحوم آیت‌الله طالقانی بود که در پنجم مرداد سال 58 اولین نماز جمعه در تهران توسط آیت‌الله طالقانی با حکم حضرت امام(ره) اقامه شد. از همین تاریخ یعنی از تاریخ شروع نماز جمعه طبعا استان‌ها و شهرهای دیگر هم اصرار داشتند که نماز جمعه اقامه شود. در زمان رهبری مقام معظم رهبری و با تدبیر ایشان یک شورا تحت عنوان شورای سیاست‌گذاری ائمه جمعه برگزار شد. امر سیاست‌گذاری ائمه جمعه کاملا به عهده این شورا گذاشته شد و اعضای این شورا با حکم رهبری تعیین میشوند. بنابراین این شورا با حکم رهبری مسئولیت سیاست‌گذاری را بر عهده گرفته است.
* رابطه‌ای که فرمودید بین ائمه جمعه و شورای سیاست‌گذاری ائمه جمعه از نظر انتصاب بود. شورای سیاست‌گذاری از نظر ابلاغ سیاست‌های خاص و جهت‌گیری و جریان‌دهی خاص نسبت به ائمه جمعه چه مسئولیت و وظیفه‌ای را برای خود تعیین کرده است؟
- مدیریت ما مدیریت پادگانی نیست که مطلبی را ابلاغ کنیم و ارائه دهیم و آنها هم ملزم باشند که این مطلب را بگویند. اولا سیاست‌های کلی نماز جمعه را هم امام بزرگوار و هم مقام معظم رهبری مشخص کرده‌اند که آن سیاست‌ها کلی است و ما بر اساس آن سیاست‌ها نماز جمعه را اداره میکنیم. ما در نهاد نماز جمعه این قدر فضا را باز گذاشته‌ایم که ائمه جمعه‌ای که عالم و فرهیخته هستند و مسائل سیاسی را می‌دانند مواضع خود را مطرح کنند. ما به ائمه جمعه کمک میکنیم. نشریه، گزارش هفتگی و بولتن داریم که در اختیار آنها قرار می‌گیرد اما آنها ملزم نیستند تمام مطالب این نشریات را در سخنرانی‌های خود بگویند و بازخواستی در اثر ارائه نکردن این مطالب نخواهند شد. ائمه جمعه بر اساس سطح فکر مخاطبین خود و متناسب با فرهنگ منطقه و سیاست‌های موجود جامعه سخنان خود را بیان میکنند. پس اینکه بگویند شما مسائلی را دیکته می‌کنید به این معنی که آنها هرچه ما دیکته کرده‌ایم را می‌گویند خیر چنین مساله‌ای وجود ندارد.
* مکانیزم نظارت بر ائمه جمعه چه از لحاظ مواضعی که اتخاذ میکنند و چه از لحاظ عملی در شهر و روستایی که هستند چگونه اتفاق می‌‌افتد؟
- ما در تشکیلات خود یک معاونت پیش‌بینی طراحی کرده‌ایم که این معاونت در حال حاضر مشغول به کار است تحت عنوان معاونت بازرسی. ما از طریق این معاونت و نیروهایی که در اختیار دارند فعالیت‌های ائمه جمعه را ارزیابی میکنیم. برای مثال ما از ائمه جمعه در طول سال نوار می‌گیریم و خطبه‌های آنها را ارزیابی میکنیم و به آنها نمره می‌دهیم تا میزان مطالعه آنها، ورود آنها به بحث، نوع کلمات و تعابیر، محتوا و قالب خطبه مشخص شود تا اگر نقص و ضعفی وجود داشته باشد تذکر داده شود. مطلب دیگر به لحاظ رفتاری است تا بدانیم ائمه جمعه مسئولیت‌های خود را انجام می‌دهند یا خیر. ما از این نظر مشکلی نداریم به این دلیل که ائمه جمعه معمولا نه تنها وظایف خود را انجام می‌دهند بلکه بیش از وظیفه خود را نیز انجام می‌دهند. اکثر قریب به اتفاق ائمه جمعه حتی بخشی از کارهای مسئولینی که در منطقه هستند را به دوش می‌کشند مثلا اختلافی بین دو مسئول اتفاق می‌‌افتد که مدیر کلانشهر وظیفه حل کردن آن را دارد اما به عهده امام جمعه می‌‌افتد و یا افراد نیازمندی که امام جمعه به مشکلات آنها و حل و فصل معضلات اجتماعی آنها می‌پردازد. ائمه جمعه فوق مسئولیت خود در کارها کمک میکنند. ما نظارت و کنترل داریم منتها آمار ائمه جمعه ما نزدیک به 800 امام جمعه است. طبیعی است که ذوق‌ها و سلیقه‌های گوناگونی در این مجموعه عظیم باشد. برخی مسئولین توقع دارند ائمه جمعه فقط به مسائل شرعی و تاریخ اسلام و مسائلی از این دست بپردازند. نماز جمعه نماز زندگی و جمع است. نماز جمعه عبادی سیاسی است. خطبه دارد و در خطبه‌ها باید مسائل و مشکلات جامعه اسلامی را بیان کرد. گاهی امام جمعه انتقادات مردم را بیان می‌کند. اگر در یک شهری یک فضای عمومی به‌وجود آمد نمی‌شود که برخی مسئولین توقع داشته باشند امام جمعه در مقابل مردم بایستد. امام جمعه حلقه وصل بین مردم و حاکمیت است. جایی که مردم و حاکمیت به هم می‌رسند همین نماز جمعه است و در مصلی است. امام جمعه بر اساس سیاست‌های مقام معظم رهبری که می‌گویند ما از دولت حمایت میکنیم باید از دولت حمایت کند. اما این به معنی نقد نکردن نیست. نقد باید شرایط خاص خود را داشته باشد و منصفانه باشد. نقد منصفانه چیزی است که آقا میفرمایند؛ نقد منصفانه و دفاع واقع‌بینانه. این یکی از سیاست‌های ماست که امام جمعه باید در همین مسیر کار خود را پیش ببرد.
* درباره این بحث سوال دیگری که بین عموم مطرح است آن است که گاهی سیاست‌های کلی نظام در خطبه‌های نماز جمعه مطرح میشود و گاهی سلایقی که به آن اشاره کردید. در بحث سلایق آیا شورای سیاست‌گذاری ائمه جمعه اعمال نظارت و کنترل خاصی روی ائمه جمعه دارد؟
- همان‌طور که گفتم تریبون نماز جمعه تریبون ولایت است و باید بر اساس نظر ولایت راه خود را انتخاب کند. همان‌طور که ولایت مربوط به همه ملت و مردم است نماز جمعه هم اینگونه باید باشد و بر همین اساس باید مشی کند. مشخصا در زمان انتخابات که حساسیت‌ها بیشتر میشود خیر. تریبون نماز جمعه هرگز در حمایت از یک کاندیدای خاص وارد نمی‌شود و نشده است. آنچه مشخص است این است که ائمه جمعه موظفند مردم را به حضور پای صندوق‌های رای دعوت کنند تا مردم بر اساس تشخیص خود رای دهند. این سیاست کلی است و تاکنون هم همین‌طور عمل شده است. نباید فورا نقض این مطلب را عنوان کرد. من این موضوع را نفی نمی‌کنم. ممکن است از این 800 امام جمعه چند موردی بوده باشد اما این سیاست شورای سیاست‌گذاری نیست و نهاد نماز جمعه هرگز این سیاست را دنبال نکرده است.
* یکی از موضوعات ما کم شدن حضور قشر جوان در مراسم نماز جمعه است. با توجه به اینکه مقام معظم رهبری به اهمیت حضور جوانان تاکید دارند خواستم به این موضوع نگاهی داشته باشیم که در حال حاضر وضعیت ما چگونه است. چیزی که در واقعیت دیده میشود کمرنگ شدن حضور جوانان است. دلیل این مسئله چیست؟
- اولا در کل کشور این‌طور نیست. در کل کشور صحبت می‌کنم و تعداد زیادی یا درصد قابل‌توجهی از شرکت‌کنندگان در نماز جمعه را جوانان تشکیل می‌دهند. جوانان از 16 تا 35 سال دسته‌بندی میشوند که در شهرستان‌ها و بسیاری از استان‌های ما بخش قابل‌توجهی را جوانان در نماز جمعه شرکت میکنند و صفوف نماز را تشکیل می‌دهند. البته این موضوع باعث رضایت ما نیست. شرکت در نماز جمعه و موفقیت ما در جذب جوانان به طور صد در صدی در اختیار ما نیست. این موضوع به عوامل مختلفی در جامعه ارتباط پیدا می‌کند. به نظام تعلیم و تربیت ارتباط پیدا می‌کند. وقتی در آموزش و پرورش و دانشگاه‌ها شما نتوانستید شخصیت یا ذهنیت مثبتی برای جوانان ما در حوزه‌های مذهبی و دینی ایجاد کنید نباید توقع داشته باشید که اینها روز جمعه به نماز جمعه بروند. در طول هفته در مراکز آموزشی با برنامه‌ها و کتاب‌ها و اساتیدی سر و کار دارند که از این جهت خیلی تشویق‌کننده نیست. شبکه سینمایی و کلا حوزه هنر و حوزه‌های دیگر فرهنگی و به خصوص خانواده. اگر یک خانواده‌ای از همان ابتدا فرزندانی اهل دین و نماز و دیانت نداشته باشد و در خانواده چیزی که وجود نداشته باشد دین است چطور می‌توانیم توقع داشته باشیم که فرزندان این خانواده در نماز جمعه شرکت کنند
* چند درصد این مشکل را مربوط به تریبون نماز جمعه می‌دانید؟
- بله سهمی هم هست که مربوط به خود ماست. مقداری که در اختیار ما هست من معتقدم اگرچه مورد قبول خود من نیست اما تلاش‌ها، تلاش‌های خوبی بوده است. ائمه جمعه برنامه‌های خوبی برای جوانان ما دارند. اکثر قریب به اتفاق ائمه جمعه هفته‌ای یک یا دو روز در مدرسه‌ها و دبیرستان‌ها هستند و در شهر خود با جوان‌ها و نوجوان‌ها می‌‌نشینند و صحبت میکنند و جلسه پرسش و پاسخ دارند و بسیاری از هسته‌های جوانان را در جامعه مورد حمایت قرار می‌دهند. ما معتقدیم برای جاذبه بیشتر امام جمعه در طول هفته باید ارتباط گسترده‌ای با جوان‌ها داشته باشد. من همیشه گفته‌ام که نماز جمعه از شنبه شروع میشود. یعنی امام جمعه باید از شنبه ارتباطات خود را داشته باشد تا روز جمعه نتیجه دهد. پس یکی از عوامل جذب جوان‌ها شرکت امام جمعه در مجامع جوان‌هاست. دومین عامل جذب آن است که خطبه‌ها قوی باشد. هم به لحاظ شکلی و بیان و هم علمی. مسئله دیگر آن است که ستاد نماز جمعه باید برای حضور جوانان برنامه‌ریزی کند. ما باید ضعف‌های مربوط به این حوزه‌ها را برطرف کنیم تا جوانان بتوانند حضور بیشتری داشته باشند
* رهبر انقلاب بارها تاکید کرده‌اند که وظیفه تبیینی آرمان‌های انقلاب برعهده ائمه جمعه است. از طرف دیگر ایشان میفرمایند مشروعیت نظام سیاسی به اجرای عدالت است. در رابطه با این مطلب چرا بیشتر مواقع درباره مساله‌ای مانند حجاب در تریبون نماز جمعه بسیار صحبت میشود ولی درباره فقر، اختلاف طبقاتی، عدالت و ... خیلی کمتر بحث میشود؟
- بحث عدالت یک بحث محوری و اساسی است. یعنی نظام اسلامی نظامی است که باید بر پایه عدالت شکل بگیرد و پیش برود. این جزو اعتقادات ماست. به این مسئله هم پرداخته میشود. بسیاری از بحث‌هایی که ائمه مطرح میکنند همین بینش عدالت‌محوری را دنبال میکنند. ممکن است شما لفظ عدالت را نشنوید اما محتوا و نتیجه بحث همان عدالت است. اگر از ظلم در حوزه اقتصاد صحبت میکنند و فقر را عامل بسیاری از انحرافات در جامعه می‌دانند و به مسئولین توصیه میکنند که باید این فقر را از بین برد به مسئله عدالت برمی‌گردد. در مسئله‌های سیاسی هم همین‌طور است. اگر بناست شایسته‌سالاری مطرح شود یا باندبازی وجود داشته باشد، اگر می‌گویند تجربه، سابقه، دست‌پاکی و توانایی در عرصه انجام کار اینها چیزی جز عدالت نیست.
* آیا همین میزان توجه به موضوعات اصیل و محوری در آرمان‌های انقلاب اسلامی برای شما راضی‌کننده است؟
- به نظر من تنها خطبه‌های تهران را نمی‌توانیم در اینجا ببینیم. تهران وضع خاصی دارد و مرکز کشور است و مسائل خاصی دارد. در استان‌ها این مسائل بهتر قابل لمس است. آنها به مسائل اقتصادی و معیشت مردم بسیار اهمیت می‌دهند. اکثر ائمه جمعه به مسائل اشتغال و بیکاری جوان‌ها و رفع مشکلات اقتصادی نیازمندان توجه ویژه دارند و این مسائل را در اولویت قرار داده‌اند. البته به مساله بدحجابی و نتایج سوئی که این رفتار ناهنجار در جامعه دارد طبعا توجه ویژه‌ای وجود دارد. تذکر و توجه به این موضوع به آن معنا نیست که از مسائل دیگر غافل مانده‌اند. برخی مواقع توجه به مسائلی بر اساس دوره‌هایی بیشتر میشود. مثل زمان انتخابات که لازمه فضای جامعه این است که امام جمعه راهنمایی‌های خود را داشته باشد. یا در فصل تابستان که مسئله بدحجابی بیشتر دیده میشود طبیعی است که امام جمعه متناسب با فضا تذکرات خود را بیان کند. شاید در برخی از مواقع ایجاد این فضاهای فصلی به تذکرات امام جمعه کمک کند. و الا مسئله عدالت مسئله‌ای است که در هر خطبه باید به آن توجه شود.چرا که ما معتقدیم اگر به سمت عدالت برویم مسئله بدحجابی هم تا حدود زیادی پوشش پیدا می‌کند.
* همان‌طور که اشاره کردید حلقه وصل مردم و حاکمیت در نماز جمعه اتفاق می‌‌افتد. سوال این است، در حال حاضر مردم چقدر می‌‌توانند در نماز جمعه با مسئولین ارتباط برقرار کنند. در حال حاضر چند صف اول نماز جمعه که مردم عادی اجازه ورود به آن را ندارند در اختیار مسئولین است که عموما با گروه حفاظت، خود را تا آن نقطه می‌‌رسانند. می‌خواهم بدانم نگاه شورای سیاست‌گذاری نسبت به این مساله و رسالت نماز جمعه چیست؟
- حلقه وصل را نباید اینگونه تشریح کرد که اگر کسی جلوی صف نشست حلقه وصل هست و اگر این‌طور نبود حلقه وصل نیست یا برعکس. صفوف اول نماز جمعه به خصوص در تهران یک عوامل و شرایط دیگری هم هست که این موضوع را برای ما به‌وجود آورده است. مردم باید مسئولین خود را ببینند. در حال حاضر جاهایی که برخی مسئولین در نماز جمعه شرکت نمی‌کنند مردم معترضند که چرا مسئولین در نماز جمعه شرکت نمی‌کنند. بنابراین ما خواستار آن هستیم که مسئولین در جمع نمازگزاران شرکت کنند و جای نشستن آنها مهم نیست. پیشنهاد ما در استان‌ها این بوده است که مسئولین بعد از نماز یک یا دو ساعت به مراجعین پاسخگو هستند. مسئولین در نماز جمعه این ارتباط را هم با مردم دارند
* از نظر شورای سیاست‌گذاری، در صورت نامطلوب بودن برخی جهت‌گیری‌ها در اجرای سیاست‌های کلان و خرد، ائمه جمعه باید خود را نماینده مردم بدانند یا مدافع سیاست‌های جاری؟
- نماز جمعه نماز مردم است. یعنی باید با جمع خوانده شود. یکی از عبادت‌هایی که نمی‌توان آن را فردی خواند نماز جمعه است. نماز جمع و مردم و همراه مردم. اینها این‌طور طراحی شده است. این یک مسئله. نکته دیگر آنکه مردم اصل هستند. بله. مردم اصالت دارند و نگاه ما به مردم نگاه ابزاری نیست. یعنی این مسند، مسند خدمت به مردم است و لباسی که ائمه جمعه دارند لباس خدمت به مردم است. ما بر این عقیده‌ایم که مردم عائله خداوند هستند و نگاه به مردم نگاه به خانواده خداست. به تعبیر شهید مدرس که یک روحانی برجسته و وارسته بود ما برای خدمت آمده‌ایم و انبیا هم خدمتگزاران مردم بودند. شهید بهشتی میفرمایند ما شیفتگان خدمتیم نه تشنگان قدرت. امام فرمودند به من بگویید خدمتگزار بهتر از آن است که بگویید رهبر. اینها همه نشان‌دهنده آن است که مردم اصالت دارند و امام جمعه همیشه این فرهنگ را تشویق می‌کند که مسئولین خادم مردم هستند. پس مسئولین جیره‌خوار خدمت به مردم هستند. هیچ‌کس در برابر خدمتی که از موضع مسئولیت برای مردم انجام میدهد نباید منتی بگذارد.
* سوالی در ذهن مردم وجود دارد و آن این است که مدتی است که رهبر انقلاب را در تریبون نماز جمعه نمی‌بینیم. دلیل این اتفاق چیست؟
- مقام معظم رهبری که امام جمعه تهران هم هست، یک نفر است و یک امت اسلامی کار و ما نباید توقع داشته باشیم که حضرت آقا در این برنامه‌ها حضور فعال و جدی داشته باشند. نکته دیگری که باید عرض کنم آن است که به این دلیل که مصلی هنوز آماده نشده است و ما باید نماز جمعه را در دانشگاه برگزار کنیم و عده زیادی از مردم در خیابان‌های اطراف نماز بخوانند. ایشان از این زحمتی که برای نمازگزاران ایجاد میشوند خیلی ناراحت هستند. سال قبل بود که خدمت ایشان عرض کردم مردم توقع دارند شما بیایید. ایشان فرمودند آمدن من باعث بسته شدن راه‌ها و خیابان‌ها و زحمت مردم میشود. کاری نکنیم که مردم به زحمت بیفتند.
* و نکته پایانی...
- می‌خواهم این نکته را اعلام کنم که نماز جمعه متعلق به حاکمیت اسلامی و جامعه اسلامی است و بر اساس همین نگاه هم کار خود را پیش می‌برد و تعلق به کل جامعه دارد. ما سیاسی به معنی حزبی نیستیم. نهاد نماز جمعه و ائمه جمعه حزبی حرکت نمی‌کنند. اما اگر مسئله‌ای مثل فتنه در سال 88 به‌وجود آمد و فتنه خط قرمز نظام شد اگر امام جمعه‌ای در مقابله با آن فتنه موضع‌گیری کرد این دلیل بر حزبی بودن و جناحی بودن او نیست. آقایانی که اینگونه مواضع ائمه جمعه را حزبی و جناحی معرفی میکنند یا ناآگاهند یا مغرض. یکی از همکاران شما [اصحاب رسانه] در جلسه‌ای که در همین ماه مبارک رمضان با آقای رئیس جمهور داشتند صحبت کرد و اولین جمله آن حمله به نماز جمعه بود. ایشان گفت که ما تریبون‌دار نیستیم که متکی بر اسلحه صحبت کنیم. من از این جمله متاسف هستم. این جمله چه چیزی را القا می‌کند. این مسائل است که نماز جمعه را تخریب می‌کند. نمی‌خواهم بگویم ما در نهاد نماز جمعه ضعفی نداریم. ضعف وجود دارد. کسی که هر روز جلسه دارد و در مقام سخن و سخن گفتن حضور دارد و کسی که در هفته باید خطبه بخواند و برای مردم حرف بزند طبیعی است که ضعف‌هایی هم داشته باشد. اما این ضعف را به نهاد نماز جمعه تسری دادن جفای به نماز جمعه است.
گفت و گو؛محمد خوش صحبتان