پرسش:
آیا توبه از گناهان کاملا گناهان را پاك می‌کند یا فقط از شدت تاثیر آن کم می‌کند؟
پاسخ:
آثار گناه دو نوع است:
1ـ گاهی آثارش، آثار قراردادي یا مجازات‌هاي الهی است که به آن حق الله گفته می‌شود.
2ـ و گاهی آثار گناه، آثار وضعی است. یعنی علاوه بر مجازات‌های الهی تأثیراتی را نیز در این دنیا به دنبال دارد.
اگر تاثیر گناه از مجازات‌هاي الهی و یا حق الله باشـد توبه، این آثار را بر می‌دارد بلکه با توجه به آیات حتی برخی بـدي‌ها و گناهان انسان تبدیل به نیکی می‌شود، خدای متعال در سوره فرقان آیه 70 می‌فرماید:
«مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ عَمَلاً صالِحاً فَأُوْلئِکَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ وَ کانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحيماً»
«کسانی که توبه کننـد و ایمان آورند و عمل صالح انجام دهند اینها را خدا بدي‌هایشان را به نیکی تبدیل می‌کند؛ و خدا همواره آمرزنده و مهربان بوده است».
پس آثاري که مثل مجازات‌هاي الهی است، که گاهی «حق الله» نامیده می‌شود بوسیله توبه برداشته می‌شود.
اما آثار نوع دوم که آثار وضـعی است اینها برداشـتنی نیست مگر با شرایطی؛ نمی‌باشد؛ مثلا کسـی که سـرقت انجام داده گناهی انجام داده که این گناهش مجازات الهی و عذاب دارد، به وسـیله توبه این عذاب برداشـته می‌شود اما آن اثر وضعی گناه بوسیله توبه برداشته نمی‌شود بلکه باید خسارت مالی آن شخص را جبران و رضایت او را حاصل نماید.
مثالی دیگر: اگر کسـی گناهی انجام دهد و موجبات بدنامی خودش را در اجتماع فراهم کرده باشد، این بدنامی اثر وضعی آن گناه است و بـا توبه، این بـدنامی برداشـته نمی‌شود، در اینجـا لازم است برنـامه‌ریزي کنـد و این بـدنامی را از بین ببرد، و دوباره اطمینان اجتماع و مردم را به خودش جلب نماید این چیزي نیست که توبه آن را به راحتی بردارد.
بنـابراین توبه: مجازات‌هـاي قراردادي و الهی(حق الله) را بر می‌دارد و در حقیقت در این بخش از آثـار گنـاه می‌کاهـد، و حتی گـاهی اوقات آنها را به حسنات تبدیل می‌کند. اما برخی از آثار و پیامدهاي دیگر مثل «آثار وضعی» را بر نمی‌دارد.
به طور کلی توبه نصوح که در قرآن کریم در سوره تحریم آیه هشتم بر آن تأکید شده است «توبوا الی الله توبه نصوحا»، آداب و شرایطی دارد که با عمل به آنها توبه و استغفار فرد گناهکار مورد قبول واقع می‌شود. در این رابطه روایتی از علی(ع) نقل شده است که شخصی در محضر امیرالمؤمنین(ع) گفت: «استغفرالله» آن حضرت فرمود مادرت بر تو بگرید آیا می‌دانی حقیقت استغفار چیست؟ به درستی که استغفار از درجات علیین است و بر مجموع شش معنا واقع می‌شود:
1- پشیمانی بر رفتارهای گذشته.
2- عزم و اراده بر ترک گناه تا پایان عمر.
3- ادا کردن حقوق مردم.
4- قضا کردن هر حاجتی که فوت شده است.
5- آب کردن هر گوشتی که از حرام روییده به حزن و الم، تا پوست به استخوان برسد و گوشت تازه بروید.
6- الم و زحمت و طاعت و عبادت به بدن و چشانیدن به ازای آنچه از شیرینی معصیت چشیده است.
چون کسی این شش امر را بجا آورد، آنگاه بگوید «استغفرالله». (نهج البلاغه، حکمت 417)