هنجارشناسی راهیان نور
چه اقدامات فرهنگی لازم است برای اثربخشی کاروانهای راهیان نور انجام داد ؟
زنده نگاه داشتن یاد شهدا و ارزشهای دفاع مقدس اصلیترین و اولویتدارترین رسالت راهیان نور است که رهبر انقلاب فرمودند: «زنده نگاه داشتن راه شهدا کمتر از شهادت نیست». آشنا کردن اقشار مختلف مردم به ویژه نسل جوان با فرهنگ جهاد، ایثار و شهادت،رسالت اصلی این عملیات فرهنگی است.
از طرفی، انتشار نورانیتِ فرهنگِ جهاد و شهادت به عنوان سوغات راهیان نور در تمام سطوح جامعه و پراکنده کردن عطر معنوی فرهنگ جهاد و شهادت در جامعه که همه ما آثار و برکاتش را در این چند سال گذشته در راهیان نور دیده و چشیدهایم، مسئولیتهای راهیان نور را افزایش داده است. این مسئولیتها و رسالتها همگی در راستای نقشی است که راهیان نور در جامعه ایفا میکند؛ یعنی یادآوری و نهادینهکردن فرهنگِ جهاد و شهادت، و آشنایی، تعمیق، ترویج و تداوم این فرهنگ در سطوح مختلف جامعه. منظور از این سطوح مختلف، اول آنهایی هستند که نسبت به این فرهنگ خیلی مشتاقند، اعم از رزمندگانی که در زمان دفاع مقدس بودند و خودشان را جامانده از کاروان شهدا میدانند، خانوادههای آنها و مشتاقان این عرصه که به اقتضای سنی خود در دفاع مقدس حضور نداشتند، ولی بهترین جامعه هدفِ راهیان نور همین گروه هستند که از آنها تحت عنوان مخاطبان داوطلب، پرانگیزه و عاشق یاد میشود. گروهی دیگر، مخاطبانی هستند که داوطلب نیستند ولی اگر بتوانیم در آنها ایجاد انگیزه و تحریک احساس بکنیم و با معارف دفاع مقدس آشنا بشوند، به خاطر باطن دینی و پاکشان، ولو به قصد زیارت و سیاحت باشد، به این مناطق سرازیر میشوند. دسته آخر، مخاطبانی هستند که نسبت به راهیان نور، شهدا، انقلاب و دفاع مقدس ذهنیت منفی دارند و ما میتوانیم با ایجاد فضای راهیان نور و حال و هوای شهدایی در رسانهها، در شهرها، در نمایشگاهها، در اردوهای زیارتی و سیاحتی، در نمایشگاههای دفاع مقدس، در اعتکافها و در یادوارههای شهدا، حتی برای این دسته هم ایجاد انگیزه کنیم و ذهنیت آنها را تغییر دهیم.
بنابراین راهیان نور نیز مثل زیارت امام رضا(ع) باید به یک فرهنگ رایج در خانوادههای متدین و ایرانی تبدیل شود. اعتقاد داریم یاد شهدا غفلتزدایی میکند و اگر بتوانیم بستری فراهم کنیم که روزی یک بار یاد و خاطره شهدا در ذهن مردم جاری و ساری بشود افراط نکردهایم. در افق 1404 یاد شهدا باید در کنار یاد خدا، یاد اهلبیت(ع) به صورت یک فرهنگِ رایج در زندگی مردم بشود.
آسیبهای در کمین
راهیان نور
البته در این راه چالشهایی نیز وجود دارد از جمله:
یک - چالش نظری: یعنی نگاه به راهیان نور، نگاه دینی نباشد. اینکه عدهای فکر کنند راهیان نور مثلاً یک مأموریت صرفا مربوط به سپاه و بسیج و ارتش است نه یک مأموریت همگانی. باید باور داشت که راهیان نور، راهی است برای پیشگیری و درمانِ خیلی از دردهای جامعه. مبلغین، صاحب قلمها، صاحب بیانها و رسانهها باید آثار و برکات راهیان نور و تأثیرش در درمان آسیبهای جامعه و پیشگیری از دردهای احتمالی جامعه را بیان کنند.
دو- چالش ساختاری: مردم باید باور کنند که راهیان نور، مأموریتی دینی – انسانی، ملی و وجدانی برای همه است؛ چون شهدا رفتند و این دفاع مقدس اتفاق افتاد تا این امنیت، طراوت و معنویت برای همه فراهم شود و بستر سعادت برای همگان ایجاد گردد. بنابراین همه مردم باید خودشان را متولی بدانند نه فقط یک سازمان و نهاد مانند بنیاد حفظ آثار، سپاه و بسیج و ارتش.باید مثل سفر کربلا همه احساس وظیفه کنند و فعالیت نمایند. مانند برنامههای امام حسین(ع) در ایام محرم و صفر همه باید خودشان را ساختار برگزارکننده محافظ شهدا و راهیان نور بدانند. در حلّ چالش ساختاری باید همه مردم دخالت داده شوند و انحصار ساختاری کاسته شود.
سه- چالش راهکاری: دست مردم دراین برنامه باید بازتر شود، هم از لحاظ نظری، مردم انگیزه بیشتری بیابند که به میدان بیایند و هم از لحاظ امکانات مردم حس کنند اگر در مسیر شهدا خرج کنند، خدا به آنان برکت میدهد و منتظر تأمین بودجه از جاهای دیگر نباشند. راهکارها باید راهکارهایی همانند هیئات و برگزاری محافل اهل بیت(ع) باشد.
این درحالی است که توانمندی ها قابلیتها، ظرفیتها و شایستگیهای کلیدی و ممتازی در راهیان نور وجود دارد. یکی از مهمترین این توانمندیها و قابلیتهای درونی راهیان نور، آشنا کردن مردم با فطرت الهی خود و آشنایی آنها با حرکتِ سالم و سلامتِ دینی است. اعتقاد داریم آنچه در جبههها اتفاق افتاد صداقت، امانت و سلامت بود. در واقع راهیان نور هم از آن حقایق و هم از آن فطرتها غفلتزدایی و غبارگیری میکند. پس بالاترین قابلیت راهیان نور، بیدارکردن وجدانها و فطرتها و پیوند آنها با ارزشهایی است که بهطور زیبا و صادقانه در جبههها اتفاق افتاد.
در کنار این قابلیتها و عوامل درونی، یکسری عوامل بیرونی موثر بر اهداف و مأموریتهای راهیان نور هم وجود دارد. این فرصتها عبارتند از مساجد، هیئات، رسانهها، اردوها، اعتکافها، محافل طبیعی و مناسبتها که میتوان با استفاده از آنها یاد و خاطره شهدا را زنده نگه داشت و اگر این اتفاق بیفتد، عطش و نیاز معنوی مردم نسبت به راهیان نور و زیارت مشاهده شهدا بیشتر میشود. 70 هزار مسجد در کشور میتواند 70 هزار فرصتِ تشویق و ایجاد انگیزه برای راهیان نور باشد. هزاران هیئت و دستههای عزاداری و اردو و اعتکاف میتوانند بسترساز تقویت راهیان نور باشند؛ البته به شرطی که از این فرصتها نهایتِ استفاده را ببریم. اگر باور کنیم شهدا بهترین «دیندان»ها، «دیندار»ها و «دینبان»ها هستند؛ آنگاه در هر فرصتی برای نیل به اهداف نورانی تربیت و تبلیغ دینی از شهدا و موضوعات مرتبط با این حوزه بهره خواهیم برد؛ چرا که هدف دیانت و اسلام، همانا پرورش دیندانی، دینداری و دینبانی است.
برنامهریزیهای لازم برای افزایش اثربخشی راهیان نور
حال که به ضرورتِ این اثرگذاری اشاره کردیم، بایستی به دنبال راهکارهایی برای تقویت اثربخشی راهیان نور باشیم و راهکارهایی را برنامهریزی کنیم. در این مرحله چند راهکار پیشنهاد میشود:
یک- برنامهریزی برای آمادهسازی قبل از راهیان نور:از راهیان نورِ قبل تا راهیان نورِ بعد، حدود هفت، هشت ماه وقت داریم، که باید برای آمادهسازی این عملیات فرهنگی از قبل، برنامهریزی کنیم؛ یعنی دانهپاشی، تحریک احساسات و عواطف و ایجاد انگیزه کنیم تا مردم علاقمند شوند.
دو- برنامهریزی برای مراقبت در حین راهیان نور:کسانی که وارد راهیان نور میشوند از موقع ثبت نام تا موقع برگشت، باید برای تأمین نشاط، کسب معارف و کسب معنویت آنها در حین راهیان نور، برنامهریزی کرد.
سه- برنامهریزی برای تداوم راهیان نور: با برنامهها و سوغات معنوی مثل سی دی، نوار، هدیه و با توصیهها میتوان راهیان نورِ قبل را به راهیان نورِ بعد پیوند داد و حال و هوای معنوی این سفر را تداوم بخشید. به عبارت دیگر بعد از پایان بستر تربیتی راهیان نور، این سیکل تربیتی باید در دیگر ایستگاههای تربیتی مثل اعتکاف، اردوهای زیارتی، محافل محرم، صفر و فاطمیه تقویت شود.
اگر چه این برنامهریزیها به خودی خود تأثیرگذار است، لکن توجیه، جلب حمایت مستمر، جلب اعتماد و پشتیبانی دیگران از راهیان نور نیز اهمیت دارد. به همان میزان که زنده نگاه داشتن راه شهدا اهمیت دارد، توجیه دیگران هم اهمیت دارد و برای دست یافتن به این مهم، باید آثار و برکاتِ زنده نگاهداشتن یاد شهدا در زندگی را برای مردم تبیین کنیم تا خودشان به تأثیرات مثبت این شناخت در ایجاد نشاط، طراوت و دیانت فردی، خانوادگی و اجتماعی پیببرند.
نویسنده: حجتالاسلام والمسلمین محمد باقر نادم(معاونت پژوهش و مطالعات راهبردی سیره شهداء قم و کارشناس رادیو معارف)
تنظیم: فریبا ابراهیم زاده فتیده