گالیا توانگر
اگر ما بخواهیم مشکل رکود را حل کنیم، مشکل تولید داخلی را حل کنیم، بخواهیم مسئله بیکاری را حل کنیم، بخواهیم گرانی را مهار کنیم، علاج همه اینها در مجموعه مقاومت اقتصادی و اقتصاد مقاومتی گنجانده شده است.اقتصاد مقاومتی شامل همه اینها است. می‌شود با اقتصاد مقاومتی به جنگ بیکاری رفت؛ می‌شود به جنگ رکود رفت؛ می‌شود گرانی را مهار کرد؛ می‌شود در مقابل تهدیدهای دشمنان ایستادگی کرد؛ می‌شود فرصت‌های بسیاری را برای کشور ایجاد کرد و از فرصت‌ها استفاده کرد؛ شرطش این است که برای اقتصاد مقاومتی کار و تلاش انجام بگیرد.
گزارشی که برادران ما در دولت به من دادند، نشان می‌دهد که کارهای وسیعی کرده‌اند؛ منتها این کارها کارهای مقدماتی است؛ کارهایی است در زمینه بخشنامه‌ها و دستورها به دستگاه‌های مختلف؛ اینها کارهای مقدماتی است؛ اما آنچه که لازم است ادامه پیدا کند، عبارت است از اقدام کردن و عمل کردن و روی زمین، محصول کار را به مردم نشان دادن؛ این آن چیزی است که وظیفه ما است. (پیام نوروزی رهبری، نوروز 95)
یکی از اهدافی که باید در توسعه اقتصاد مقاومتی به آن توجه ویژه‌ای شود و مورد اتفاق همه اقتصاددانان داخلی است، حمایت از تولید داخلی و رشد اقتصاد بدون نفت است.
به نظر می‌رسد رونق در تولیدات کشاورزی و نیز توجه به رشد صنایع دستی دو راهکار تاثیر‌گذار  برای این منظورهستند. سال 1290 شمسی سهم اشتغال در بخش کشاورزی 90 درصد بوده و در حال حاضر این سهم به 15 تا 20 درصد رسیده است. لازم به توضیح نیست که ایران به کشور چهار فصل در دنیا شهرت دارد و از پتانسیل‌های بکر و بالایی در عرصه کشاورزی برخوردار است. متاسفانه هر روز شاهد این هستیم که از این پتانسیل‌ها کم و کمتر بهره گرفته می‌شود. معنای اقتصاد مقاومتی حصار کشیدن به دور خود نیست، بلکه بدین معناست که باید به منابع تولید و علم و دانش داخلی متکی باشیم و راهکارهای رسیدن به این مهم را استخراج کنیم. برخی از این راهکارها عبارتند از: توسعه کشاورزی و مردمی کردن اقتصاد، تلاش در جهت کاهش فساد، مدیریت و صرفه‌جویی در مصرف با استفاده از الگوی قناعت.
جایگزین اقتصاد متکی به نفت با اقتصاد مولد
اقتصاد مقاومتی، اقتصادی مردمی، اعتقادی و اختیاری است، برخلاف اقتصاد ریاضتی که اجباری، دولتی و دستوری است. اگر چه نقش مردم در تحقق و رشد اقتصاد مقاومتی را نمی‌توان نادیده گرفت، اما به نظر می‌رسد تحقق اقتصاد مقاومتی طبق نظر صاحب‌نظران اقتصادی و معتقدین به این مدل بیش از هر چیز در این برهه زمانی نیازمند نوعی هماهنگی و همیاری همه نهادها و مسئولین کشور است.اگر اقتصاددانان را به مثابه بنّا و بنیان‌گذار بسته «اقدام و عمل» در جهت توسعه اقتصاد مقاومتی بدانیم، این سیاست‌مداران و قوای سه‌گانه کشورند که معمار اقتصاد مقاومتی به حساب می‌آیند و باید بسته اقدام و عمل را عملیاتی کنند. بدون شک برای تحقق این مهم نیازمند نوعی وحدت کلمه بین همه نهادهای کشور به‌‌خصوص قوای سه‌گانه‌ایم.
دکتر محمدحسین کریم استاد دانشگاه خوارزمی و رئیس انجمن علمی توسعه روستایی ایران ضمن بیان مطالب بالا در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان می‌گوید: «به نظر می‌رسد اولین اصل مد نظر در توسعه اقتصاد مقاومتی وحدت کلمه، انسجام و برنامه‌ریزی عملی در موضوع اقتصاد مقاومتی بین قوای سه‌گانه کشور باشد. از بهمن 92 که رهبری این مهم را مطرح فرمودند تا به امروز تقریبا 40 کارگاه آموزشی در سطح شورای عالی - اداری استان‌ها و دانشگاه‌ها برگزار کرده‌ایم. در این جلسات خیلی از موانع سد راه توسعه اقتصاد مقاومتی مطرح شده که به نظر می‌رسد رفع چهار یا پنج مورد از این موانع باید به صورت ضرب‌الاجلی صورت پذیرد. اساسا نامگذاری سال 95 به نام اقتصاد مقاومتی؛ اقدام و عمل از همین رو بوده که موانع رشد و تعالی این مدل اقتصادی هر چه سریع‌تر رفع گردد.»
مهم‌ترین موانع سد راه توسعه اقتصاد مقاومتی
وی در تبیین موانع سد راه تعالی اقتصاد مقاومتی برایمان توضیح می‌دهد: «مردم ما در سال 94 و در کمتر از دو هفته دو بار در صحنه حضوری پرشور را رقم زدند؛ یک بار در راهپیمایی 22 بهمن و یک بار در انتخابات 7 اسفند. بنابراین قدرت و همراهی مردم همواره ثابت شده است. همین مردم هستند که می‌توان روی توانایی‌هایشان حساب کرد و اگر اراده کنند می‌توانند با تکیه بر اصل 44 قانون اساسی اداره بخش‌های مختلف اقتصادی را به دست گرفته و با کوچک کردن بدنه دولت روزهای روشن‌تری را برای چشم‌انداز اقتصادی کشور رقم بزنند. ما در حال حاضر بیش از هر چیز نیازمند این هستیم که کشمکش‌های سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی فروکش کرده، با اتفاق نظر به سوی اقدام و عمل گام برداریم.»
وی تصریح می‌کند: «مسلما تداوم و تکیه به درآمدهای نفتی روز‌به‌روز خطرناک و خطرناک‌تر خواهد شد. باید سیاست‌گذاران و سیاست‌مداران، کارشناسان و نخبگان اقتصادی کشور، صاحب‌نظران مسائل مالی را دعوت کرد که راهکارهایی ارائه دهند تا در عمل اقتصاد وابسته به نفت حذف گردد. یکی از بزرگ‌ترین اشتباهات دولت‌های ایران در طول تاریخ این بوده که همواره به درآمد بشکه‌های نفتی تکیه داشته‌اند، این در حالی است که می‌توان از پتانسیل بخش‌های دیگری نظیر بخش کشاورزی برای رونق اقتصادی بیشترین بهره را برد. به تجربه ثابت شده زمانی که رشد کلی اقتصاد کشور به منفی 8  درصد رسید، رشد بخش کشاورزی مثبت 8  درصد اعلام شد و این آمار گواه پتانسیل‌های بالای بخش کشاورزی ماست که باید از آن بیشترین بهره را برد.»
   این استاد توسعه اقتصاد روستایی در ادامه با بیان اینکه نقض قوانین و مقررات بانکی یکی از موانع عمده و سد راه توسعه اقتصاد مقاومتی است، می‌گوید: «تا زمانی که نرخ بهره بانکی دو رقمی باشد، بخش خصوصی رشد نکرده و بخش دولتی فربه باقی خواهد ماند. این وضعیت آدم را یاد عکسی می‌اندازد که در گذشته برخی دکان‌دارها به شیشه می‌چسباندند. در یک سوی این عکس فردی چاق قرار داشت که نماد خرید نقدی بود و در سوی دیگر عکس فردی لاغر را به عنوان خرید نسیه، نماد گرفته بودند. تا زمانی که نرخ بهره بانکی دو رقمی باقی بماند، بخش اقتصادی دولت کوچک نخواهد شد و بخش خصوصی هم گسترش و توسعه پیدا نمی‌کند. چرا که با بهره دو رقمی بانک دیگر حتی برادر من حاضر نمی‌شود که پول و سرمایه‌اش را به من بدهد تا یک بنگاه اقتصادی تولیدی راه‌اندازی کنم. یکی از مشکلاتی که در این رابطه وجود دارد، ضعف نظارتی بر عملکرد بانک‌هاست. این درست نیست که ما دست روی دست بگذاریم تا جرمی اتفاق بیفتد و بعد بلند شویم و جلویش را بگیریم. قوه قضاییه باید اهرم‌های نظارتی خود را تقویت کند.به طور کلی باید بحث  اقتصادی اولویت شماره یک هر سه قوه قرار گیرد.»
ارتقای کیفیت تولید و تکیه به خرید داخلی
اصلاح الگوی مصرف، توجه به مصرف تولیدات ملی، اهتمام به مقوله ‌مالیات، مدیریت نقدینگی و سرمایه‌گذاری، بهره‌وری در کار، مطالبه‌گری، مشارکت در تولید بیشتر، عدم همکاری با توطئه‌های دشمن و رصد تبلیغات دشمن، نقش مردم در تولید علم با تکیه بر اقتصاد دانش‌بنیان همه می‌توانند از راهکارهایی برای توسعه اقتصاد مقاومتی واقع شوند که نقش مردم در عملیاتی کردنشان بسیار پررنگ و محوری است.
محسن طرفدار استاد دانشگاه آزاد کاشان و دکترای اقتصاد درباره نقش مردم در توسعه اقتصاد مقاومتی به گزارشگر کیهان می‌گوید: «باید فرهنگ‌سازی شود که از خرید کالای خارجی خودداری کنند. از خرید در وزارتخانه‌ها تا توده‌های مردمی باید همگی رنگ و بوی داخلی به خود بگیرند. در واقع همین راهکار می‌تواند به تدریج زمینه تقاضا برای کالای داخلی را رشد داده و سرمایه‌گذاری داخلی را افزایش دهد. از سوی دیگر تولیدکنندگان نیز برای تشویق مردم به خرید کالای داخلی باید کیفیت  کالای داخلی را ارتقا بخشند، خدمات پس از فروش را گسترده کنند، تعدیل قیمت داشته باشند و نزد مشتری برای خود اعتماد‌سازی کنند.»
از این استاد علم اقتصاد سؤال می‌کنم: «سرازیر کردن وام‌های بانکی به سوی بخش تولیدی تا چه حد می‌تواند به توسعه اقتصاد مقاومتی بینجامد؟» وی پاسخ می‌دهد: «تا زمانی که تولید سود‌آور نباشد و شما از بازار فروش مطمئن نیستید، وام نمی‌تواند کمک چندانی کند. متاسفانه در حال حاضر بازار فروش کالای داخلی به دلیل کیفیت پایین محصولات آن‌طور که انتظار می‌رود، مورد توجه نیست. وام شاید به صورت مقطعی اشتیاقی ایجاد کند، ولی اولا باید تقاضای کالای داخلی را با متمایل کردن سلیقه مردم به سوی خرید داخلی رونق داد و سپس کوشید تا کالای باکیفیت تولید کرد. تنها در این صورت است که وام‌های کم‌بهره به تولید‌کنندگان نجات‌بخش ظاهر شده، سرمایه‌گذاری داخلی رونق گرفته و چرخ تولید مولد خواهد شد.»
وی گله‌مندانه ادامه می‌دهد: «باید جلو دلالی‌های سکه و مسکن و... گرفته شود. سود‌آوری چنین دلالی‌هایی را پایین بیاورند تا مردم به بخش تولید و به کارگیری سرمایه‌هایشان در این بخش تمایل روزافزون داشته باشند.»
از «طرفدار» استاد اقتصاد سؤال می‌کنم: «آیا برند‌سازی در زمینه کالای داخلی می‌تواند راهگشای رونق اقتصادی و تولید ملی قرار گیرد؟» وی پاسخ می‌دهد: «برند‌سازی وقتی امکان‌پذیر است که در ذهن مردم یک تصویر روشن و قرص و محکمی از کیفیت کالای تولید داخلی شکل گرفته باشد. در واقع باید به روزی برسیم که برند ایرانی در همه جای دنیا یاد‌آور کیفیت مطلوب کالای ایرانی باشد. این مهم نیز طی زمان کوتاه‌مدت یکی، دو ساله امکان‌پذیر نخواهد بود و نیازمند سال‌ها کار و تلاش در این زمینه هستیم. برند‌سازی ایرانی باید به عنوان یک راهکار بلندمدت رونق تولید داخلی در کنار سایر راهکارهای زودبازده مثل ارتقای کیفیت تولید مدنظر قرار گرفته شود.»
شکوفایی کار‌آفرینی با تکیه به اقتصاد مقاومتی
اگر صفحات شکوهمند تاریخ انقلاب اسلامی را ورق بزنیم به صفحات طلایی تولید و خلاقیت در دوران هشت سال دفاع مقدس می‌رسیم. آن روزها با به‌کارگیری امکانات محدود و تکیه به خود‌باوری، ابتکارات و خلاقیت‌ها کارهایی انجام شد کارستان. برای مثال موفقیت‌های چشمگیری در رابطه با امور فنی مهندسی حاصل شد. در حال حاضر نیز هستند نیروهای معتقد و انقلابی که با التزام به‌رهنمود ها و دستورات‌رهبری در باب ضرورت توسعه اقتصاد مقاومتی به‌ویژه در باب توسعه اقتصاد دانش‌بنیان با تکیه به دانش داخلی در تلاشند. برای مثال‌قرارگاه‌خاتم‌الانبیا(ص) با بهره‌گیری از ده گروه اجرایی و شرکت‌های تابعه و همکار تا کنون 1836 پروژه در رشته‌های تخصصی نظیر سد و بند، شبکه آبیاری و زهکشی، ابنیه مسکونی و اداری، راه و ابنیه، حفر تونل و سازه‌های زیرزمینی، بندر و سازه‌های دریایی، خدمات مهندسی، تاسیسات نفت، گاز و پتروشیمی، مخازن و تصفیه‌خانه، سازه‌های فلزی، خدمات صنعتی، حمل و نقل جاده‌ای و ریلی، خطوط انتقال (نفت، گاز، آب و فاضلاب)، سازه‌ها و شناورها، خطوط انتقال برق، پروژه‌های دفاعی، پروژه‌های معدنی و کشاورزی را به اتمام رسانده و 288 پروژه دیگر در دست اقدام دارد.
حمید دهقانان یک صاحب‌نظر در اقتصاد مقاومتی با اشاره به کارنامه بالا در گفت‌و‌گو با گزارشگر کیهان می‌گوید: «استفاده بهینه از منابع و امکانات داخلی،کسب تجربه و دانش فنی به‌منظور افزایش توان عملیاتی، ایجاد بستر مناسب برای مشارکت همه نیروها به ویژه نیروهای متعهد و متخصص، کمک به مناطق محروم و خدمات‌رسانی به مردم (ساخت مدرسه، حوزه علمیه، مصلی، جاده و راه‌های ارتباطی، مسکن و...) می‌تواند راهگشای بزرگی برای توسعه اقتصاد مقاومتی قرار گیرد.»
وی ادامه می‌دهد: « برای راه‌اندازی و به سرانجام رساندن پروژه‌های بالا تا کنون 2 میلیارد دلار مطالبه داریم، اما باز هم پای کار ایستاده‌ایم. ما همه فرزندان این ملتیم، اگر دشمن تصور می‌کند با فشارهای اقتصادی و شیوه‌های ظالمانه می‌تواند ما را از پیگیری مطالبات مردم مایوس کند، سخت در اشتباه است. در چند سال اخیر و با شدت گرفتن تحریم‌ها واژه جدید اقتصاد مقاومتی به ادبیات اقتصادی کشور اضافه و به فراخور حال و روز اقتصادی کشورمان مورد بحث قرار گرفته است. این واژه اولین بار در دیدار کار‌آفرینان با مقام معظم رهبری در شهریور 1389 مطرح گردید. در همین دیدار، مقام معظم رهبری اقتصاد مقاومتی را معنا و مفهومی از کار‌آفرینی معرفی کردند و برای نیاز اساسی کشور به کار‌آفرینی نیز دو دلیل فشار اقتصادی دشمنان و آمادگی کشور برای جهش را عنوان فرمودند. بر اساس فرمایشات ایشان اقتصاد مقاومتی یعنی آن اقتصادی که در شرایط فشار در شرایط دشمنی‌ها و خصومت‌های شدید دشمنان می‌تواند تعیین‌کننده رشد و شکوفایی کشور باشد.»
این کارشناس مسائل اقتصادی در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «ارکان اقتصاد مقاومتی عبارتند از: مقاوم بودن اقتصاد، استفاده از همه ظرفیت‌های دولتی و مردمی، حمایت از تولید ملی، مدیریت منابع ارزی و مدیریت مصرف. بر این اساس هر ایرانی مسلمان و وطن‌دوست به‌نوبه خود موظف است که با تکیه بر قدرت و توان بومی و داخلی کشور در جهت دستیابی به مبانی و اهداف اقتصاد مقاومتی یعنی اقتصاد درون‌ریز و برون‌گرا گام بردارد. این خود جهادی دیگر است که باید به دست مردم توانمندمان رقم بخورد.»