صدیقه توانا
قاتل خاموش سرما و گرما، زن و مرد و پیر و جوان نمی‌شناسد او فقط به فکر جان گرفتن است، برایش فرقی نمی‌کند، فصل و ماه و سال نمی‌شناسد. در فصل گرم سال هم آرام و آهسته، بی‌بو و بی‌صدا، جان انسانهای خفته و غافل را می‌گیرد.
این ساده‌انگاری است که گمان کنیم مرگ خاموش فقط مخصوص فصل سرد سال است و با شروع سرما این قاتل مرموز از طریق دودکش‌های بخاری وارد خانه‌های ما می‌شود.چرا که آمار حکایت از مطلب دیگری دارد.
141 نفر در پنج ماه نخست سال جاری به دلیل مسمومیت با گاز منوکسیدکربن در کشور جان خود را از دست داده‌اند.
این رقم در مقایسه با مدت مشابه سال قبل که آمار تلفات 148 نفر بود، 4/8 درصد کاهش یافته است.
سازمان پزشکی قانونی کشور اعلام کرد: از بین این تعداد جان‌باختگان100  نفر مرد و 41 نفر زن بودند.
در این مدت استان‌های تهران با 40، خراسان رضوی با 17 و فارس با 11 نفر به ترتیب بیشترین آمار تلفات مسمومیت با گاز را داشتند، ضمن آنکه آمار تلفات گازگرفتگی در سایر استانها کمتر از 10 نفر و در تعداد قابل توجهی از آنها صفر بوده است.
در مرداد ماه سال جاری آمار تلفات مسمومیت با گاز منوکسیدکربن رشد 8/3 درصدی داشت. در این مدت 13 نفر بر اثر گازگرفتگی در کشور جان خود را از دست دادند.
بر اساس آمارهای موجود تعداد تلفات ناشی از مسمومیت با منوکسیدکربن در فصل زمستان به دلیل استفاده از وسایل گرمایشی بیشتر از دیگر ایام سال است به نحوی که در سال گذشته از 626 نفری که جان خود را با مسمومیت از دست دادند فقط 159 نفر در نیمه اول سال جان باختند و بقیه در 6 ماهه دوم سال جان خود را از دست دادند.
بخاری بدون دودکش ممنوع!
اگر برای خرید بخاری سری به بازار امین حضور بزنید می‌بینید تبلیغ زیادی روی بخاری‌های بدون دودکش می‌کنند چون هم شیک است و هم مد شده و هم اینکه فضای زیادی را اشغال نمی‌کند.
ولی همین بخاری‌های بدون دودکش شاید به خانه شما زیبایی دهد ولی خانه‌ای که دیگر کسی در آن به دلیل گازگرفتگی زندگی نمی‌کند.
خانم جعفری مادربزرگ 75 ساله‌ای است که سال گذشته نوه و دخترش را قاتل خاموش، از او گرفت و امسال مراسم اولین سالگرد درگذشت بچه‌هایش را برگزار می‌کند. با او در خیابان امین حضور آشنا می‌شوم.
این مادربزرگ گریان در حالی‌که هنوز لباس سیاه عزای فرزندانش را بر تن دارد وقتی متوجه سوژه گزارشم می‌شود، دستانم را با التماس می‌فشارد و می‌گوید: «تو را به خدا شما که تریبونی در اختیار دارید بنویسید تا مردم آگاه شوند از این بخاری‌های بدون دودکش در خانه استفاده نکنند.»
دستش را به سوی یکی از همین بخاری‌ها که جلوی مغازه‌ها چیده شده دراز می‌کند و در تکمیل صحبتهایش می‌گوید: «پارسال همین موقع بود که دختر و نوه‌ام را از دست دادم. ظهر در خانه خوابیده بودند، بخاری بدون دودکش را در یک فضای 70 متری روشن کرده و تمام درزهای در و پنجره‌ها را هم گرفته بودند، شب وقتی دامادم به خانه می‌رود یا جسد بی‌جان همسر و فرزندش مواجه می‌شود.»
دلیل خطرناک بودن بخاری‌های بدون دودکش و توصیه‌های هنگام استفاده از این بخاری‌ها را در منازل مسکونی از زبان رضا احمدی کارشناس ایمنی می‌شنویم، وی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان می‌گوید: «قبل از هر چیز هنگام نصب این بخاری‌ها باید به حجم و فضای اتاق و محلی که قرار است بخاری نصب شود توجه کرد.
اتاقی که بخاری در آن نصب می‌شود باید به اندازه کافی بزرگ باشد.»
وی با ذکر مثالی در این مورد می‌گوید: «مثلا یک بخاری با ظرفیت 4 هزار و 200 کیلوکالری با 5 کیلو وات به اتاقی با حجم حداقل 100 متر مکعب یعنی چیزی حدود 30 متر مربع فضا نیاز دارد و این نکته هم باید مورد توجه قرار گیرد که در هیچ شرایطی استفاده از بخاری‌های بدون دودکش در فضایی کمتر از 15 متر مکعب توصیه نمی‌شود.»
احمدی در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «نکته مورد توجه دیگر این است که باید به ازای هر کیلو وات دریچه‌ای به اندازه 5×5 سانتی متر در نظر گرفت. یعنی برای یک بخاری با ظرفیت 4 هزار و 200 کیلو کالری با 5 کیلووات دریچه‌ای به مساحت 5×25 سانتی‌متر که به هوای تازه راه داشته باشد در نظر گرفت. این دریچه همزمان با روشن بودن بخاری باید باز باشد. هیچ‌ گازی بدون اکسیژن نمی‌سوزد و اگر هوای تازه تامین نشود در اثر سوخت گاز، اکسیژن فضا به شدت پایین آمده و منوکسید کربن و دی‌اکسید کربن بالا می‌رود و مسمومیت و گاز‌‌گرفتگی اتفاق می‌افتد.»
به او می‌گویم در چه محل‌هایی نباید بخاری بدون دودکش نصب کرد؟ در پاسخم می‌گوید: «نصب و استفاده این نوع بخاری در اتاق خواب، حمام، اتاق‌های زیر شیروانی، فضای زیرپله، انباری، شیرخوارگاهها، مهدهای کودک و اتاق بازی بچه و فضاهای محدود کوچک و بدون تهویه غیرمجاز است.»
از این کارشناس ایمنی می‌پرسم یک ذهنیت وجود دارد که این بخاری‌ها گرمای بیشتری تولید می‌کند، آیا واقعا همین طوراست؟ احمدی چنین می‌گوید: «معمولا ظرفیت حرارتی این بخاری‌ها کمتر از بخاری‌های دودکش‌دار است و طبق استاندارد، ظرفیت حرارتی آنها نباید از 7 هزار و 200 کیلوکالری در ساعت بیشتر باشد در بخاری‌های دودکش‌دار، هوای گرم ناشی از محصولات احتراق که گرمای بسیار زیادی هم دارند، از طریق دودکش به بیرون هدایت می‌شود اما در این بخاری‌ها، این مواد که حاوی گازهای گرم محصولات احتراق، اکسیژن کم و منوکسید و دی‌اکسید کربن بسیار زیاد است، در داخل اتاق می‌ماند و دمای اتاق را بالا می‌برد.»
بخاری بدون دودکش
 استاندارد دارد یا نه؟
آیا بخاری‌های بدون دودکش غیراستاندارد است؟ مهندس محمد طحان‌پور رئیس اتحادیه لوازم خانگی کشور در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان در پاسخ به این سؤال توضیحاتی درمورد این بخاری‌ها ارائه می‌دهد و می‌گوید: «انواع بخاری‌ها گازسوز بدون دودکش با علامت استاندارد و مطمئن به فروش می‌رسد، اما عدم استفاده درست و صحیح از بخاری‌های گازسوز بدون دودکش خطرهای فراوانی را به همراه دارد و این به آن معنی نیست که این کالا غیراستاندارد است.»
طحانپور در ادامه به طریقه صحیح مصرف این کالا اشاره کرده و خاطرنشان می‌کند: «استفاده از این نوع بخاری‌ها برای مکان‌های بسته و بدون نفوذ هوا مانند اتاق خواب و حمام مناسب نیست، البته برخی از بخاری‌های گازسوز بدون دودکش وجود دارند که اگر موقعیت خطر را احساس کنند به طور اتوماتیک خاموش می‌شوند.»
رئیس اتحادیه لوازم خانگی کشور مکان‌های مناسب استفاده از این وسیله را سالن‌ها، مغازه‌ها، ادارات و بعضی اماکن که رفت و آمد در آنها زیاد است و جریان هوا به راحتی صورت می‌گیرد، ذکر کرده و می‌گوید: «بهتر است برای استفاده صحیح از این وسیله، ‌آموزش‌های درست از طریق  رسانه‌ها به‌ویژه تلویزیون صورت گیرد نه اینکه استفاده از آن کاملا رد یا نامناسب اعلام شود.»
دودکش سالم چه ویژگی دارد؟
حال که بحث بخاری با دودکش یا بدون دودکش پیش آمد و اغلب صاحب‌نظران معتقدند برای استفاده در منازل بخاری با دودکش مناسب است و بیشترین خطر گازگرفتگی هم از ناحیه دودکش اتفاق می‌افتد، یک سؤال ذهنم را درگیر کرده است که ویژگی یک دودکش خوب چیست؟
جلال ملکی سخنگوی سازمان آتش نشانی در پاسخ به این پرسشم می‌گوید: «بهترین دودکش، دودکش ورق سفید گالوانیزه است اما متاسفانه امروزه خیلی از دودکش‌های فنری آکاردئونی استفاده می‌شود. ما معتقدیم این دودکش‌ها اصلا مناسب استفاده برای وسایل گرمایشی نیستند، استاندارد هستند ولی نه برای استفاده در وسایل گرمایشی، این دودکش‌ها برای هود مناسب است.»
دلیل این مسئله را جویا می‌شوم، ملکی می‌گوید: «دودکش‌های آکاردئونی وضعیت فیزیکی خوبی ندارند و مقاوم نیستند و دهانه‌ها داخل هم قرار نمی‌گیرد. ولی دودکش ورق گالوانیزه نر و مادگی دارد و گاز خارج نمی‌شود. لوله‌های آکاردئونی به خاطر خاصیت ارتجاعی که دارند زود سوراخ شده و منافذ ریزی در آنها ایجاد می‌شود که با چشم غیرمسلح دیده نمی‌شود و باعث ورود آلاینده‌ها (گاز منوکسید کربن) به داخل خانه می‌شود.»
ملکی وضعیت را زمانی بدتر می‌داند که برخی افراد پس از پایان زمستان لوله‌های آکاردئونی را جمع می‌کنند و برای سال بعد در انباری نگهداری می‌کنند، در حالی‌که از یک نکته غافل می‌شوند؛ این دودکش‌های آکاردئونی پس از هر بار باز و بسته شدن مثل جوراب و تنظیف، منافذی در آنها ایجاد می‌شود که ضخامت اولیه را از دست می‌دهد و چون هوای داغ از داخل آنها عبور می‌کند، خرد و شکننده می‌شوند و این کار باعث بروز خطر گارگرفتگی می‌شود.
وی توصیه‌های کلی برای همه شهروندان دارد و می‌گوید: «کوره بخاری باید همیشه تمیز باشد، شیشه بخاری شکستگی نداشته باشد، منافذ در و پنجره کمی باز باشد تا هوا داخل و خارج شود.»
آتش از ما خیلی قویتر است!
شعله نیاز به اکسیژن دارد و آتش خیلی از ما قویتر است. یک بخاری معادل 10 نفر انسان بالغ اکسیژن مصرف می‌کند. یعنی وقتی 10 نفر در یک خانه هستند و یک بخاری روشن است، معادل این است که 20 نفر تنفس می‌کنند. پکیج و آبگرمکن دیواری هم به اندازه 50 نفر اکسیژن مصرف می‌کنند یعنی اگر در یک منزل 50 متری، 5 نفر زندگی می‌کنند که یک پکیج و یک بخاری هم روشن باشد عملا 65 نفر در این منزل اکسیژن مصرف می‌کنند.
سخنگوی سازمان آتش‌نشانی باتوضیحات فوق به علائم گازگرفتگی که کاملا شبیه سرماخوردگی است اشاره می‌کند و می‌گوید: «هرگاه وارد خانه یا محلی شدید که دچار سرگیجه و سنگینی سر، درد شکم، ضعف و سستی بدن شدید، به حساب سرماخوردگی نگذارید، این‌ها نشانه اولیه مسمومیت با گاز است و این علائم را جدی بگیرد.»
وسایل گاز سوز با شعله آبی
نشانه سالم بودن و خوب کار کردن یک بخاری گازسوز خوب چیست؟
ملکی در پاسخ به این سؤال می‌گوید: «هرگاه به لوله بخاری دست زدید و حرارت داشت و داغ بود این نشانه خوبی است یعنی بخاری شما بخوبی کار می‌کند، اما اگر لوله بخاری سرد باشد بدانید آلاینده‌ها و گاز وارد منزلتان می‌شود، این آزمایش به راحتی برای هر‌کس مقدور است تا از سالم بودن بخاری منزل خود در فصل سرما مطمئن باشد.»
وی شعله آبی را هم یکی دیگر از علائمی برمی‌شمرد که نشانه خوب سوختن یک وسیله گرماسوز و گرمایشی است. ملکی در توضیحات بیشتر می‌گوید: «اگر شعله بخاری شما آبی باشد وضعیت سوخت آن خوب است ولی وقتی بخاری شعله نارنجی یا قرمز دارد این بدان معنا است که بخاری شما نقص فنی دارد یا دودکش آن خوب کار نمی‌کند و گاز بخاری نشتی دارد.»
زاویه دودکش هم یکی دیگر از نکات مهمی است که باید مورد توجه شهروندان قرار گیرد.
سخنگوی سازمان آتش‌نشانی در این مورد هم در ادامه صحبت‌هایش می‌گوید:‌ «بهترین وضعیت دودکش قرار گرفتن در حالت زاویه قائم و 90 درجه است هرچه به این زاویه نزدیکتر باشد وضعیت خوب است و اگر لوله بخاری در زاویه 30 یا 40 درجه باشد اخلال در مکش ایجاد می‌شود و شیب منفی هم به هیچ‌وجه قابل قبول نیست. چون در شیب منفی دودکش کار نمی‌کند و آلاینده‌ها وارد خانه می‌شود.»
به او می‌گویم گاهی این زاویه به دست نمی‌آید و افراد مجبورند که دودکش را با شیب نصب کنند. در این مواقع چه باید کرد؟ ملکی با ارائه راهکاری مناسب، این طور توضیح می‌دهد: «برای نصب دودکش در چنین وضعیتی حتما باید 2 الی 3 برابر متراژ افقی، به صورت عمودی هم کار شود. ضمن آنکه بریدن شیشه و نصب دودکش در بیرون و رها کردن آن به امان خدا درست نیست. حتما باید در انتها کلاهک ‌H داشته باشد. که البته باز هم ما این کار را تایید نمی‌کنیم ولی گاهی در برخی از منازل قدیمی افراد ناچار به این نوع لوله‌کشی هستند که باز هم توصیه ما این است که اگر دودکش از پنجره خارج شد حتما 80 سانت بالاتر برود و کلاهک H بر روی آن نصب شود.»