پرسش:
مفهوم فتنه چیست و در چه مواردی در قرآن استعمال شده است؟
پاسخ:
آزمایش و امتحان یک سنت همگانی الهی است و تأثیر بسزایی در سعادت، شقاوت، پاداش و کیفر انسان‌ها دارد، همه انسان‌ها باید از حقیقت امتحان و آزمایش آگاه و با راه‌های صحيح برون رفت از آزمایش الهی آشنا گردند.
واژه‌هایی که در قرآن کریم معادل آزمایش و امتحان استعمال شده است، عبارتند از: بَلاء، فتنه و امتحان. از میان این سه واژه، بیشترین استعمال مربوط به واژة فتنه با مشتقاتش مي باشد و کمترین آن مربوط به واژة امتحان است که حداكثر۳ مورد در قرآن استعمال شده است.
«فتنه» در اصل به معنای آزمایش است. کلمة «فتنه» همان مفهوم امتحان و آزمایش را دارد، البته «فتنه» را از این جهت فتنه گويند که چیزی است که انسان را به خود مشغول مي کند و امتحان بودنش به همین است.
«فتنه» در اصل به معنی قرار دادن طلا در کوره است. آزمایشی برای تصفیه از ناخالصی هاست. پس به هر گونه امتحان و آزمایشی که برای آزمودن میزان اخلاص انسان‌ها انجام مي‌گردد، اطلاق شده است.(تفسیر نمونه، ج۲۱، ص۱۶۷)
در قرآن برای واژه فتنه وجوه و معانی زیر استعمال شده است:
1-  آزمایش: «آیا مردم گمان کردند همین که بگویند: «ایمان آوردیم»، به حال خود رها می‌شوند و آزمایش نخواهند شد؟!» (عنکبوت ـ۲-۱) «ما پیش از اینها قوم فرعون را آزمودیم» (دخان ـ ۱۷)
2ـ شرک: «و با آنها پیکار کنید! تا فتنه (و بت پرستی، و سلب آزادی از مردم ،) باقی نماند» (بقره ـ ۱۹۳) «فتنه ( و بت پرستی ) از کشتار هم بدتر است!» (بقره ـ۱۹۱)
3 ـ خواسته و فرزند: «اموال و فرزندانتان فقط وسیله آزمایش شما هستند» (تغابن ـ ۱۵)
4 ـ کفر: «اما آنها که در قلوبشان انحراف است، به دنبال متشابهاتند، تا فتنه انگیزی کنند (و مردم را گمراه سازند)» (آل عمران ـ ۷)، «آنها پیش‌از این (نیز) در پی فتنه انگیزی بودند، و کارها را بر تو دگرگون ساختند (و به هم ریختند)» (توبه ـ ۴۸)
5 ـ بزه: «بعضی از آنها می‌گویند: «به ما اجازه ده (تا در جهاد شرکت نکنیم)، و ما را به گناه نیفکن»! آگاه باشید آنها ( هم اکنون ) در گناه سقوط کرده‌اند و جهنم، کافران را احاطه کرده است!» (توبه ـ ۴۹)
6 ـ عذاب کردن: (نحل ـ ۱۱۰)، «و از مردم کسانی هستند که می‌گویند: «به خدا ایمان آورده ایم!» اما هنگامی که در راه خدا شکنجه و آزار می‌بینند، آزار مردم را همچون عذاب الهی می‌شمارند» (عنکبوت ـ ۱۰)
7 ـ کشتن: «هنگامی که سفر می‌کنید، گناهی بر شما نیست که نماز را کوتاه کنید اگر از فتنه (و خطر) کافران بترسید زیرا کافران، برای شما دشمن آشکاری هستند.» (نساء ـ ۱۰۱)، «(در آغاز) هیچ کس به موسی ایمان نیاورد، مگر گروهی از فرزندان قوم او ( آن هم ) با ترس از فرعون و اطرافیانش، مبادا آنها را شکنجه کنند زیرا فرعون، برتری جویی در زمین داشت و از اسرافکاران بود»! (یونس ـ ۸۳)
8 ـ سوختن: «و آنچه پروردگارشان به آنها بخشیده دریافت می‌دارند، زیرا پیش از آن (در سرای دنیا) از نیکوکاران بودند!» (ذاریات ـ ۱۶)، (کسانی که مردان و زنان باایمان را شکنجه دادند سپس توبه نکردند، برای آنها عذاب دوزخ و عذاب آتش سوزان است!) (بروج ـ۱۰)
ادامه دارد