دفتر پژوهش‌های مؤسسه کیهان

«... موضوع: حسینیه ارشاد و مساجد الجواد و هدایت

با ملاحظه اینکه ادامه فعالیت مسئولین مراکز مذهبی فوق، تاثیرات نامطلوبی در امنیت ملی داشته و مرتبا عده تازه‌ای از جوانان را دچار انحراف فکری می‌نماید، خواهشمند است دستور فرمایید به علت اهمیت فوق‌العاده امر، نسبت به انجام موارد مورد نظر (تعطیلی این مراکز) اقدام ‌نمایید و نتیجه را اعلام تا از شرف عرض ملوکانه بگذرد.

رئیس شهربانی کل کشور 

سپهبد صدری 

گیرنده:ریاست سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک)...»

این متن یکی از اسناد ساواک در تاریخ 25 آبان 1351 است. روزهایی که به دلیل فعالیت‌های انقلابی برخی مساجد در تهران و دیگر شهرهای کشور برای نهضت امام، مزدوران ساواک مکررا به این مراکز انقلابی حمله کرده، امامان جماعت و متولیان آنها را دستگیر نموده و به سیاهچال‌ها و شکنجه‌گاه‌های خود منتقل می‌کردند. 

در آن روزها فعالیت برخی از این مساجد در تهران و حضور بعضی از چهره‌های شاخص نهضت امام در آن، ساواک و حتی شخص شاه را حساس کرده بود، به گونه‌ای که شاه راسا دستور تعطیلی این مراکز را داد. 

مرکز تجمع دانشجویان و پزشکان و مهندسین

از جمله این مراکز، مسجد الجواد بود که اگرچه در سال 1341 تاسیس گردید اما از سال‌های 49-1348 با حضور روحانیون و انقلابیون نهضت امام خمینی در آن به خصوص آیت‌الله استاد مرتضی مطهری، فعال گردید. استاد مطهری سخنرانی‌ها و جلسات خود را از حسینیه ارشاد به مسجد الجواد منتقل کرده بود و از آنجا که ایشان یکی از سخنرانان اصلی انجمن اسلامی مهندسین، انجمن اسلامی پزشکان و انجمن‌های اسلامی دانشجویی بود، موجب گشت این انجمن‌ها نیز جلسات خود را در این مسجد برگزار کرده و در نتیجه مسجد الجواد به یکی از مراکز تجمع قشر دانشجو و تحصیلکرده تبدیل شد.

با دعوت از سخنرانانی چون آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای، آیت‌الله دکتر سید محمد بهشتی‌، حجت‌الاسلام سید عبدالکریم‌هاشمی‌نژاد، دکتر محمد مفتح و دکتر محمد جواد باهنر و برگزاری کلاس‌های مختلف و فعال کردن کتابخانه‌ای منحصر به فرد، مسجد الجواد به یکی از کانون‌های نهضت امام بدل گردید.

دعوت شخصیت‌های انقلابی دیگر همچون ‌آیت‌الله محمد امامی‌کاشانی، ‌حجت‌الاسلام محمدتقی فلسفی، ‌آیت‌الله حسین نوری، ‌حجت‌الاسلام ابوالقاسم خزعلی، ‌حجت‌الاسلام علی دوانی و حجت‌الاسلام فضل‌الله محلاتی باعث رونق هرچه بیشتر و تجمع گسترده‌تر انقلابیون پیرو امام خمینی در این مسجد گردید.

کانون توحید و دفتر نشر فرهنگ اسلامی از دیگر مؤسسات و مراکز فعالیت نهضت امام نیز به همت دکتر باهنر، دکتر بهشتی، دکتر مفتح و استاد مطهری در مسجد الجواد تأسیس شدند و فعالیت خود را گسترش دادند، به طوری که مطالب سخنرانی‌ها و کلاس‌های برگزار شده به خصوص درس‌های استاد مطهری را به صورت جزوه‌هایی انتشار داده و بین حاضرین در مسجد توزیع می‌کردند.

همه اینها باعث شد تا مسجد الجواد در اواخر آبان 1351 توسط ساواک تعطیل و فعالیت‌های کتابخانه و مراکز فکری و انتشاراتی و دانشجویی‌اش متوقف گردد.

یادگار آیت‌الله طالقانی برای نهضت امام

از دیگر مساجدی که در همان اواخر آبان 1351 توسط ساواک تعطیل شد، مسجد هدایت بود. سابقه مسجد هدایت به سال‌ها قبل برمى‌گشت‌، ولی فعالیت‌های مهم آن با استقرار آیت‌الله طالقانى در سال 1327 آغاز شد. حضور مرحوم طالقانی در مسجد هدایت و دو دهه و نیم جلسات تفسیر وى براى جوانان و مبارزان، مسجد هدایت را به یکی از کانون‌های پرورش جوانان تبدیل نمود. 

از سال 1342 و بعد از قیام پانزده خرداد آن سال و زندان و حصر حضرت امام و سپس تبعید ایشان، مسجد هدایت از مراکز روشنگری نهضت امام شد که برخی از روحانیون انقلابی همچون حجت‌الاسلام دکتر محمد جواد باهنر حضور فعالی در آن داشتند. این حضور چنان بود که هر زمان، آیت‌الله‌ طالقانى از طرف ساواک دستگیر و روانه زندان مى‌شد، دکتر باهنر جلسات سخنرانی و تفسیر قرآن برگزار می‌کرد. همچنین شخصیت‌هایى چون استاد مطهرى، محمدتقى شریعتى و... در آن به سخنرانى ‌پرداختند و علی‌رغم کنترل ساواک، مسائل انقلابى و برنامه‌های نهضت امام را مطرح نمودند.

مأموران ساواک، گزارش‌هاى مفصل و مستمرى از جلسات مسجد هدایت در طى آن سالها تهیه کردند که بعضا تعداد جوانان و دانشجویان در جلسات مذکور را از یکصد تا پانصد نفر ذکر نموده‌اند.

مسجد هدایت یک بار بهنگام برگزاری مراسم برای شهادت آیت‌الله سعیدی در 28 خرداد 1349، ابتدا محاصره و سپس مورد هجوم ساواک قرار گرفت و تعطیل شد و پس از بازگشایی مجددا مرکز فعالیت‌های انقلابیون نهضت امام شد تا اینکه در آبان 1351 مجددا و این بار به دستور شخص شاه، تعطیل گردید.

حسینیه‌ای که حاصل تلاش و رنج استاد بود 

و مرکز دیگری که در آبان 1351 مورد هجوم ساواک قرار گرفته و به تعطیلی کشیده شد، حسینیه ارشاد بود. این مرکز با سابقه مؤثر در تجمع و تربیت و پرورش نسل انقلابی و مبارز در روزگاری تاسیس شد که کاخ‌های جوانان از جمله در حدود صد متری جنوب شرقی همین حسینیه و همچنین کاباره‌ها و دانسینگ‌ها و مراکزی از این دست، نسل جوان را به  فساد و فحشا و بی‌خبری فرا می‌خواند. اما سخنرانان و خطیبان دینی آنچنان نسل جوان اواخر دهه 40 و اوایل دهه 50 را جذب کردند که جلسات سخنرانی و میزهای کتابخانه و نمازهای جماعت حسینیه ارشاد مملو از جوانان و دانشجویان شد و در تعطیلی‌اش توسط ساواک به تاریخ

26 آبان 1351 همین جوانان تظاهرات برپا ساختند و به حبس و زندان رفتند.

اگرچه نام حسینیه ارشاد همواره با نام مرحوم دکتر علی شریعتی همراه بوده اما به شهادت اسناد و شواهد مستند و معتبر کسی که این محل را به مکان درس و سخنرانی و کانون انقلاب و مبارزه تبدیل ساخت، استاد شهید آیت‌الله مرتضی مطهری بود. 

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای درباره نقش استاد مطهری در تاسیس و رشد حسینیه ارشاد گفته‌اند:

«... اما مسئلة شرکت ایشان[استاد مطهری] در حسینیة ارشاد نباید گفت «شرکت»، باید گفت «مؤسس». ایشان مؤسس (حسینیه) ارشاد است. آن وقتی که در تهران جلسات مذهبی درست و حسابی و منظمی نبود، چند نفر به فکر افتادند که یک کار این جوری بکنند. عنصر اصلی هم آقای مطهری بود و آقای همایون که بانی مالی آنجا بود جزو پیشقدمان این کار بودند... و این شد حسینیه ارشاد و از گویندگان دعوت کردند...»1

این واقعیت تنها مورد تاکید یاران و همراهان استاد شهید قرار نگرفته بلکه حتی آنان که باعث شدند، آیت‌الله مطهری با دلخوری و ناراحتی، مؤسسه و مرکزی را که سالها با خون دل به بار نشانده بود‌، ترک کند نیز به این حقیقت معترف شدند. از جمله ناصر میناچی که این‌گونه به نقش استاد مطهری در شکل‌گیری حسینیه ارشاد اذعان داشته است:

«... استاد مطهری بود که در واقع برنامه‌ها و جلسات سخنرانی حسینیه ارشاد را به راه ‌انداخت. ایشان از افرادی مانند شهید ‌هاشمی‌نژاد، مرحوم محمد تقی شریعتی و برخی دیگر برای سخنرانی دعوت می‌کرد و آن افراد هم به حساب شناختی که از استاد داشتند به این مرکز می‌آمدند. خود استاد  هم سلسله سخنرانی‌هایی را شروع کردند...»2

استاد مطهری بود که دکتر شریعتی را به حسینیه ارشاد آورد

در اسناد ساواک گزارش‌های بسیاری درباره سخنرانی‌های استاد مطهری در حسینیه ارشاد وجود دارد و از جمله نشان می‌دهد اولین سخنرانی در این محل را استاد مطهری به تاریخ 16 اردیبهشت 1346 ایراد کرده است.

میناچی در ادامه اظهاراتش درباره نقش شهید مطهری در حسینیه ارشاد گفته است:

«... استاد مطهری در واقع یکی از اعضای هیئت‌مدیره حسینیه ارشاد بود و تمامی برنامه‌های فرهنگی این‌جا زیر نظر ایشان قرار داشت. هم ایشان بود که در سال 1347 دکتر علی شریعتی را برای سخنرانی در مراسم گرامیداشت آغاز پانزدهمین قرن بعثت پیامبر اکرم (ص) که مبتکر و بانی‌اش خود استاد بود، دعوت کرد و بعد هم دو مقاله دکتر را در کتابی که به همین مناسبت از مجموعه مطالب دانشمندان و صاحب‌نظران جهان اسلام گردآوری کرده بود، به چاپ رسانید و مرحوم شریعتی را به علاقه‌مندان شناساند...»3

خود مرحوم دکتر شریعتی هم در بازجویی‌های ساواک که در پرونده‌اش موجود است، نوشته است:

«... از طریق آقای مطهری که خراسانی هستند و با آثار و افکار من آشنا و در ضمن مسئول برنامه‌های دینی و علمی ارشاد، از من برای سخنرانی دعوت کردند و من برای اولین بار در برنامه‌های چهاردهمین قرن بعثت که ارشاد برگزار کرده بود، یک سخنرانی کردم...»

به جز دعوت از سخنرانان و اساتید آگاه و توانا، وجه دیگر فعالیت‌های استاد مطهری در حسینیه ارشاد، راه‌اندازی بخش انتشارات آن بود که با چاپ و انتشار متن سخنرانی‌ها و یا مطالب آموزشی و تحقیقی درباره اصول و عقاید اسلامی، سهم مهمی در آگاهی نسل جوان آن روز ایفا نمود. 

استاد مطهری به دلیل خودسری‌ها و انحرافات مدیریتی، از حسینیه ارشاد رفت‌، ولی همه آثارش در آن باقی ماند، آثاری که هنوز هم حکایت تلاش‌ها و رنج‌های استاد را برخود دارند. شاید از همین رو بود که وقتی ساواک در 26 آبان 1351 حسینیه ارشاد را تعطیل و تظاهرات مقابلش را سرکوب کرد، برای انتقام به سراغ استاد مطهری رفت که 3 سال بود دیگر در  حسینیه مسئولیت و سخنرانی نداشت و او را از منزلش به بازداشتگاه کمیته مشترک ضد خرابکاری کشانید و زیر شکنجه قرار داد ولی به مدیران حسینیه و البته دکتر شریعتی کاری نداشت.

در سند ساواک آمده است:

«نامبرده بالا (شیخ مرتضى مطهرى) تعریف کرده است که بعد از دستگیرى عده‌اى از دانشجویان در جلوى حسینیه ارشاد، مأمورین ساواک او را نیز بازداشت کرده و در زندان لباسهایش را درآورده و به او ناسزا گفته و فوق‌العاده بدرفتارى کرده‌اند و به مدت 40 ساعت نور پروژکتور به چشمهایش ‌انداخته و او را بى‌طاقت ساخته...»

___________________________________

1- استاد مطهری، دکتر شریعتی و حسینیه ارشاد از زبان رهبر معظم انقلاب- ماهنامه آموزشی، اطلاع‌رسانی معارف- مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی   2- مجموعه مستند «محراب انقلاب» – قسمت پنجم – شبکه قرآن – 16 بهمن 1384   3- همان