رابطه محرم و افزایش تاب‌آوری فـردی و اجتـماعی
محمدحسن عبدالصمد
یکی از موضوعات متأثر از علوم شناختی بحث «تاب‌آوری» است. شاید دیده باشید افرادی در محیط بسیار نامساعد می‌توانند به موفقیت‌هایی دست پیدا کنند. این افراد با وجود عوامل مداخله گر در جهت روند عادی زندگی، «مقاومت» می‌کنند، «صبوری» به خرج می‌دهند و با «ابتکارعمل» بهترین تصمیم را می‌گیرند. در مقابل افرادی وجود دارند که با کمترین موانعی دچار استرس و بحران خواهند شد.
درگیر شدن جوامع امروزی با مسائل پیچیده در حوزه‌های مختلف، ضرورت تاب آوری برای هر فرد، خانواده و اجتماع را دو چندان کرده است. به طبع، کشوری که مردم آن، از تاب آوری بیشتری برخوردار باشند می‌توانند تهدیدات و بحران‌ها را به فرصت تبدیل کرده و با سرعت بسیار زیادی به پیشرفت‌های مختلفی دست پیدا کنند.
به طور خلاصه می‌توان گفت ویژگی‌هایی مانند قدرت تحلیل، مهارت حل مسئله، صبوری، مدیریت تصمیم و انتخاب، مسئولیت‌پذیری، همدلی، اعتماد به نفس، عدم تصمیمات احساسی صرف و مدیریت بحران از جمله ویژگی‌های افرادی است که دارای تاب آوری بالا هستند.
شاید بتوان گفت اصلی‌ترین و مهم‌ترین ویژگی که پایه و اساس تاب آوری می‌باشد موضوع«صبر» است. سؤال اساسی این است که چه عواملی باعث افزایش صبوری یا بی‌صبری در افراد خواهد شد؟
برای روشن شدن این موضوع می‌توانیم نگاهی بیندازیم به آیه 155 سوره بقره که می‌فرماید: «وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ.»
«ما به طور حتم و بدون استثناء همگى شما را یا با خوف یا گرسنگى و یا نقص اموال و جان‌ها و میوه‌ها مى آزمائیم، و تو اى پیامبر صابران را بشارت ده.»
با اندک نگاهی به اتفاقات و بحران‌های مختلف در سال‌های اخیر می‌توان دریافت که افراد یا جوامعی که در بحران‌ها می‌توانند با امید به آینده بر مشکلات فائق آیند، جوامعی هستند که عنصر «صبر» در آنان تقویت شده است.
بدون شک فردی که نگاه صرف مادی دارد و اصالت «لذت و سود» را مبنای خود قرار داده است، به محض ورود بحران در زندگی یا از دست دادن موقعیت و یا ثروت خود، نمی‌تواند به دستگیره‌ای دیگر چنگ بزند؛ بنابراین دچار آشفتگی و ناامیدی خواهد شد.
اما فردی که نگاه صرف مادی ندارد و به «رضای خدا» راضی است، به «معاد» ایمان دارد و می‌داند که خداوند حکیم نگهبان اوست، خداوندی که «قادر» به حل تمام مشکلات است، خداوندی که حتی سیئات را به حسنات تبدیل می‌کند، خداوندی که حکیمانه و مهربانانه اتفاقات را برای انسان رقم می‌زند، این فرد اگر دچار بحران شود، با روحیه‌ای پر امید، نه تنها دچار اختلال در افکار و رفتار نخواهد شد، بلکه به دنبال بهترین تصمیم برای حل مسئله است.
حتی مفهوم خود کنترلی که در ادبیات دینی با عنوان «تقوا» یعنی مدیریت بر نفس عنوان می‌شود، خود یکی از عوامل بسیار مهم در خودمدیریتی و افزایش تاب آوری است.
بدون شک داشتن روحیه «هرچه از دوست رسد نیکوست!» و اعتقاد به این مهم می‌تواند باعث آرامش و صبر انسان و تاب آوری بیشتر او شود.
به عبارتی دیگر انسانی که ایمان به غیب الهی نداشته باشد، بدون شک در بحران‌ها نمی‌تواند تاب آوری مناسبی داشته باشد.
به‌عنوان مثال در جامعه‌ای که اصالت لذت و سود را مبنای خود قرار داده است، به محض شنیده شدن کم بودن فلان کالا، همه مردم بدون در نظر گرفتن مصلحت جامعه و حتی افراد نزدیک خود، به فروشگاه‌هاهجوم می‌آورند و برای به دست آوردن کالای مورد نظر از هر وسیله‌ای استفاده می‌نمایند، و حتی به تعداد زیاد بیش از نیاز خود جنس را انبار و احتکار می‌کنند. این افراد با وجود دیدن افرادی که به آن کالا نیاز دارند هیچگاه کالای خود را به دیگری واگذار نخواهند کرد، چرا که در سیستم فکری آنان تنها مادیات است که دارای ارزش است.
در مقابل جامعه‌ای را ترسیم کنیم که مردم آن کمک به دیگران را یک ارزش تلقی می‌کنند و ایثار و از خود گذشتگی را یک لذت و عاملی برای سعادت دنیا و آخرت خود می‌دانند. در این جامعه همه برای کمک به یکدیگر سبقت می‌گیرند. صحنه‌ای که رگه‌هایی از آن را در راهپیمایی اربعین به وضوح دیده ایم. در راهپیمایی اربعین مردمی که خود دچار مشکلات اقتصادی فراوانی هستند، پول‌های خود را پس‌انداز می‌کنند تا در اربعین حسینی، پذیرای زائران امام حسین(ع) باشند، با‌اشتیاق ملتمسانه از آنان می‌خواهند که برای خوردن غذا و استراحت با لباس خاکی خود به منزلشان بیایند و نه تنها منت نمی‌گذارند بلکه به به این کار خود افتخار می‌کنند! چنین صحنه‌های ناب و کم یابی در دنیای تکنولوژی مادی زده‌ای که بر اساس اصالت لذت و سود بنیان شده است، بسیار دیدنی و چشیدنی است.
علت این رفتار، ناشی از ارزش مشترکی است که به‌عنوان یک فرهنگ در میان این افراد حاکم است، چرا که این افراد با این دلیل که زائران مهمان امام حسین(ع) هستند، برای آنان سنگ تمام می‌گذارند.
یا در اتفاق ناگواری مانند شیوع ویروس کرونا در جهان، به رقم اینکه کشور ایران به محض درگیر شدن زود هنگام و بی‌تجربگی در مواجهه با این بیماری، بر خلاف بسیاری از کشورهای به ظاهر توسعه یافته و با وجود تحریم و مشکلات اقتصادی، توانست مدیریت خوبی را به لطف روحیه ایثار و از خود گذشتگی کادر درمان و گروه‌های جهادی در کمک مومنانه به یادگار بگذارد.
به راستی چه عاملی باعث می‌شود افرادی داوطلبانه و بدون هیچ چشم داشتی لباس مخصوص بر تن کنند و به امور کفن و دفن فوت شدگان کرونایی بپردازند؟
چه عاملی باعث می‌شود مادری چهار فرزند خود را برای حفظ امنیت این کشور 8 سال به جبهه بفرستند و هنوز خود را بدهکار نظام و انقلاب بداند؟
چه عاملی باعث می‌شود که جوانان دهه هفتادی با این همه سرگرمی‌های اغوا گرایانه قرن 21، برای حفظ امنیت و ناموس داوطلبانه به مدافعان حرم بپیوندند؟
چه عاملی باعث می‌شود طلبه‌ای داوطلبانه از شهری دیگر برای بازسازی خانه‌های سیل‌زده کار و درس خود را تعطیل کند و تا کمر در گل فرو رود تا گره‌ای از مشکلات هموطن خود بازکند؟
این روحیه ایثار و از خود گذشتگی که ثمره یک جامعه با تاب آوری بالا است، از کجا نشات گرفته شده است؟
بر همگان روشن است که یکی از مبنای سیره قرآن و اهلبیت؛ ایثار و از خود گذشتگی است که اوج صحنه‌های آن در حادثه کربلا رقم می‌خورد.
به همین منظور حفظ و زنده نگه داشتن سیره حسینی مساوی است با محبت با دوستان خدا و دشمنی با دشمنان خدا و افزایش روحیه ایثار‌گری و در نتیجه افزایش تاب آوری در اجتماع خواهد شد.
شاید بتوان گفت که راه برون رفت از مشکلات داخلی و مقابله با تحریم‌های ظالمانه دشمن در امور اقتصادی تکیه بر سیره حسینی است. در سیره حسینی مسئولیت‌پذیری، تکیه بر داخل، امید به آینده و ایثار و از خود گذشتگی موج می‌زند و بدون شک کشوری که مسئولان و مردم آن دارای این ویژگی‌ها باشند بر همه مشکلات غلبه خواهند کرد.
به همین منظور بود که رهبر کبیر انقلاب امام خمینی(ره) در جمله معروف خود فرمودند که این محرم و صفر است که اسلام را نگاه داشته است.
به طور خلاصه، اگر مدیریت بحران در صدد ایجاد و حفظ آمادگی جامعه برای پاسخگویی مناسب به حوادث و سوانح است یا اگر می‌خواهد در مدیریت بحران، سرعت عمل داشته و در حداقل زمان، حداکثر میزان بازسازی را ارائه دهد، باید در موضوع دینداری جامعه هدف خود کار کرده باشد.
شاید برخی از مسئولان از این معادله بی‌خبر باشند یا خود را به بی‌خبری زده‌اند، اما دشمنان این مرز بوم یعنی آمریکا و صهیونیست که همیشه به دنبال بحران‌آفرینی و آشوب در ایران بوده‌اند، به خوبی می‌دانند که تا زمانی که روحیه ایثار و از خود گذشتگی که ریشه در عاشورا دارد در میان مردم حاکم است، بسیاری از توطئه‌های آنان خنثی خواهد شد. به همین منظور در سال‌های متمادی به خصوص در سال اخیر با تمام‌ترفند‌های مختلف سعی در کمرنگ شدن شعائر حسینی در ماه محرم شدند.
از طرفی به قول رهبر معظم انقلاب، دشمنان با جریان تحریف رسانه‌ای خود از کتمان و کوچک‌نمایی واقعیت‌های موجود و بزرگ‌نمایی مشکلات مانند شکوه پاسداشت شعائر حسینی، سعی در تغییر دستگاه محاسباتی و افکار مردم دارند، اما با لطف و عنایت اهلبیت بر خلاف پیش‌بینی دشمنان، در ایام کرونا جلوه‌های بی‌نظیری از عزادارای و تعظیم شعائر حسینی همراه با شور حسینی به جهانیان معرفی شد.
در همین رابطه رهبر انقلاب در دیدار با مداحان اهلبیت (26/11/98) فرمودند: «اگر حالا انتقال معارف اهلبیت در مجالس روضه‌خوانی و مجالس هیئتها و مانند اینها تحقّق پیدا بکند، این یک ذخیره تمام‌نشدنی است. امروز هم که شما ملاحظه می‌کنید کشور شما، جامعه شما، زیر فشارهای گوناگون تاب‌آوریِ حیرت‌انگیزی دارد، ما حرف‌های اینها را می‌خوانیم، می‌بینیم، می‌شنویم. تاب‌آوریِ ملّت ایران برای ناظران جهانی حیرت‌انگیز است؛ تعجّب می‌کنند. این فشاری که غول وحشی آمریکایی وارد می‌کند، ملت‌ها[ی دیگر] طاقت یک‌پنجم این و یک‌چهارم این را هم ندارند، امّا ملّت ایران محکم ایستاده؛ این بیست‌ودوّمِ بهمنش و قبل از آن [هم] تشییع جنازه سردار آسمانی‌اش؛ اصلاً همه را متحیّر می‌کند که این چه ملّت مقاومی‌است. این به برکت همین معارف اهلبیت است، به برکت همین مجالس و محافل است، به برکت نام و یاد حسین‌بن‌علی و به برکت نام و یاد
فاطمه زهرا (سلام الله علیها) است.»