پرسش:
گروه خوارج در زمان امام‌علی(ع) با وجود اینکه با آن حضرت به صراحت و چهره به چهره مخالفت و سنگ‌اندازی می‌کردند، واکنش امام در مواجهه با آنان چگونه بود؟
پاسخ:
رفتار امام علی با خوارج
امام علی(ع) با خوارج در منتهی درجه آزادی و مردم‌سالاری رفتار کرد. او خلیفه است و آنها رعیتش، هرگونه اعمال سیاستی برایش مقدور بود. اما او زندانشان نکرد و شلاقشان نزد و حتی سهمیه آنان را از بیت‌المال قطع نکرد، به آنها نیز همچون سایر افراد می‌نگریست. این مطلب در تاریخ زندگی علی(ع) عجیب نیست. اما چیزی است که درنیا کمتر نمونه دارد. آنها در همه جا در اظهار عقیده آزاد بودند و حضرت خودش و اصحابش با عقیده آزاد با آنان روبرو می‌شدند و صحبت می‌کردند. طرفین استدلال می‌کردند. استدلال یکدیگر را جواب می‌گفتند. شاید این مقدار آزادی در دنیا بی‌‌سابقه باشد که حکومتی با مخالفین خود تا این درجه با مردم‌سالاری رفتار کرده باشد. می‌آمدند در مسجد و در سخنرانی و خطابه علی(ع) تشویش ایجاد می‌کردند. روزی امیرالمومنین(ع) بر منبر بود. مردی آمد و سوالی کرد. علی بالبداهه جواب گفت. یکی از خوارج از بین مردم فریاد زد «قاتله‌الله ما افقهه» خدا بکشد این را، چقدر فقیه و دانشمند است! دیگران خواستند متعرضش شوند، اما علی(ع) فرمود: رهایش کنید، او به من تنها فحش داد.
رفتار خوارج با امام‌علی(ع)
خوارج در نماز جماعت به علی(ع) اقتدا نمی‌کردند، زیرا او را کافر می‌پنداشتند. به مسجد می‌‌آمدند و با علی(ع) نماز نمی‌گزاردند و احیاناً او را می‌آزردند. علی(ع) روزی به نماز ایستاد و مردم نیز به او اقتدا کردند، یکی از خوارج به نام «ابن الکواء» فریادش بلند شد و آیه‌ای را به عنوان کنایه به علی(ع) بلند خواند: «ولقدا وحی الیک و الی الذین من قبلک لئن اشرکت لیحبطن عملک و لتکونن من الخاسرین» (زمر-65)
این آیه خطاب به پیغمبر(ص) است که به تو و همچنین پیامبران قبل از تو وحی شد که اگر مشرک شوی اعمالت از بین می‌رود و از زیانکاران خواهی بود. «ابن الکواء» با خواندن این آیه می‌خواست به علی(ع) طعنه بزند که سوابق تو را در اسلام می‌دانیم، اول مسلمان هستی، پیغمبر(ص) تو را به برادری انتخاب کرد، در لیلهًْ‌المبیت فداکاری درخشانی کردی و در بستر پیامبر(ص) خوابیدی و خودت را طعمه شمشیرها قراردادی و بالاخره خدمات تو به اسلام قابل انکار نیست. اما خدا به پیغمبرش هم گفته که اگر مشرک بشوی اعمالت به هدر می‌رود و چون تو اکنون کافر شدی اعمال گذشته را به هدر داده‌ای.
امام علی(ع) در مقابل چه کرد؟ تا صدای «ابن الکواء» به قرآن بلند شد، سکوت کرد تا آیه را به آخر رساند. همین که به آخر رساند، علی(ع) نماز را ادامه داد. باز هم «ابن الکواء» آیه را تکرار کرد و بلافاصله علی(ع) سکوت کرد، چون دستور قرآن است که هنگامی که قرآن خوانده می‌شود گوش فرا دهید و خاموش شوید (اعراف -204) به همین دلیل است که وقتی امام جماعت مشغول قرائت است مامومین باید ساکت باشند و گوش کنند. بعد از چند مرتبه‌ای که آیه را تکرار کرد و می‌خواست وضع نماز را به هم بزند. علی(ع) این آیه را خواند: فاصبران وعدالله حق و لایستخفنک الذین لایوقنون» صبر کن وعده خدا حق است و فرا خواهد رسید. این مردم بی‌ایمان و یقین، تو را تکان ندهند و سبکسارت نکنند. (روم - 40) حضرت دیگر اعتنا نکرد و به نماز خود ادامه داد. (شرح نهج‌البلاغه ابن ابی‌الحدید، ج 2، ص 311)