برگزیت؛ رخنه در مُلکِ ملکه (نگاه)
امین الاسلام تهرانی
«چرا برگزیت وحدت پادشاهی متحد ملکه را به خطر می‌اندازد؟» این پرسش را با نگاه به مورد اسکاتلند و جزیرۀ ایرلند پاسخ خواهیم گفت و کوشش خواهیم کرد تا نشان دهیم چرا جنبش‌های استقلال طلب با صدای طبل برگزیت، که جانسون و اعوانش بر آن می‌کوبند، دوباره از خواب بیدار خواهند شد و وحدتِ سست‌بنیانِ پادشاهی متحد را به خطر خواهند انداخت. اما پیش از ورود به بحث اصلی، در مورد برخی اصطلاحاتِ عرف بین‌المللی توضیح مختصری می‌آید تا خواندن متن پیش رو آسان‌تر شود. باید توجه داشت وقتی از «بریتانیای کبیر» صحبت می‌شود، در واقع به مجموعۀ «انگلستان»، «اسکاتلند» و «ولز» اشاره می‌شود. اما اصطلاح «پادشاهی متحد بریتانیای کبیر و ایرلند» یا به اختصار «پادشاهی متحد» (UK)، اشاره دارد به مجموعۀ کشورهایِ «بریتانیای کبیر» به علاوۀ «ایرلند شمالی» که با هم یک کشور
–به اصطلاح کشورِ کشورها– را تشکیل می‌دهند. «مجمع‌الجزایر بریتانیا» هم اصطلاحی است که برای اشاره به تمام کشورهای عضو «پادشاهی متحد» افزون بر «جمهوری ایرلند(جنوبی)» و مجموعه‌ای از جزایر بسیار کوچک به کار می‌رود. البته وقتی از انگلستان و مستعمراتش صحبت می‌شود، شاید اصطلاح «کشورهای مشترک‌المنافع» هم شنیده شود، که اشاره دارد به کشورهایی که زمانی مستعمرۀ انگلیس بوده‌اند، و اکنون نیز با هم همکاریهایی دارند، البته به جز کامرون و موزامبیک که جزء کشورهای مشترک هستند، اما مستعمره انگلستان نبوده‌اند. اما در این یادداشت «پادشاهی متحد بریتانیای کبیر و ایرلند» مورد نظر است و رخنه‌ای را که برگزیت ممکن است در آن ایجاد کند.
مورد اسکاتلند: سال 2014 بود که مردم اسکاتلند در یک همه‌پرسی
–البته نه با قاطعیت– رأی به عدم جدایی از بریتانیا دادند؛ اما همین مردم در رفراندوم سال 2016 با قاطعیت به ماندن در اتحادیۀ اروپا رأی دادند و همچنان نیز اکثریت آنان بر این عقیده‌اند. تصمیم دولت انگلستان برای خارج کردن بی‌توافق بریتانیا از اتحادیه اروپا می‌تواند به خروج اسکاتلند از بریتانیا ختم شود که در سطور آتی توضیحاتش می‌آید. باید توجه داشت، حزب محافظه‌کار در اسکاتلند همواره نامحبوب بوده است؛ حالا هم، موضع سرسخت بوریس جانسون برای خروج بدون توافق از اتحادیۀ اروپا بر این عدم محبوبیت افزوده است. افکار عمومی در اسکاتلند، رهبران این کشور را به ماندن در اتحادیۀ اروپا تشویق می‌کند و خروج بدون توافق بریتانیا از اتحادیه اروپا، نارضایتی مردم اسکاتلند از دولت انگلستان را افزایش خواهد کرد و این وقایع رخنه در اتحاد بریتانیا و در نتیجه در پادشاهی متحدِ ملکه را بیش از پیش محتمل کرده است. این ادعا تقویت خواهد شد اگر توجه کنیم که پارلمان اسکاتلند به طرح نیکولا استورجن، وزیر اول این کشور، برای برگزاری همه‌پرسی استقلال از بریتانیا در اواخر سال ۲۰۱۸ یا ۲۰۱۹ رأی مثبت داد و بحث خروج از زیر سایۀ انگلستان را دوباره در این کشور داغ کرد. جانسون که در روزهای اخیر به اسکاتلند رفته بود تا با وزیر اول اسکاتلند در مورد شرایط خروج بریتانیا از اتحادیۀ اروپا مذاکره کند، در جریان سفرش، با استقبال سرد مردم روبه‌رو شد و حتی گروهی از اسکاتلندی‌ها او را هو کردند. همان اتفاقی که –به گزارش آی‌تی‌وی انگلیس– در سفر جانسون به ولز نیز تکرار شد و این قرینه‌ای دیگر است برای ادعایی که در سطور آغازین این بخش آمد.
مورد جزیرۀ ایرلند: این جزیره عضو بریتانیا نیست؛ اما ایرلند شمالی‌اش عضو پادشاهی متحد و جمهوری ایرلند در آن کشوری مستقل است. بین ایرلند شمالیِ عضو پادشاهی متحد و جمهوری ایرلندِ مستقل «مرز رسمی» وجود دارد که هم‌اکنون با عضویت پادشاهی متحد و جمهوری ایرلند در اتحادیه اروپا «نامرئی» نگاه داشته شده است. در گذرگاه‌های مرزی بین این دو، تنها از علائم راهنمایی و رانندگی کنار جاده می‌توان تشخیص داد که در کدام کشور هستیم که در ایرلند شمالی، حداکثر سرعت را به مایل بر ساعت نوشته‌اند و در جنوب مرز به کیلومتر بر ساعت. در سراسر این مرز، نه پاسگاهی است و نه گمرکی، نه از کسی گذرنامه می‌خواهند و نه مأمور گمرکی هست، که همۀ اینها با عضویت این دو در اتحادیه اروپا ممکن شده است. حفظ این وضعیت، یکی از بزرگ‌ترین مشکلات پیش‌روی طرفداران برگزیت است که راه حل روشنی برای آن ندارند. باید در نظر داشت که اکثریت مسیحیان ایرلند شمالی همچون مردم همسایۀ جنوبی‌شان، جمهوری ایرلند، کاتولیک هستند و پیرو کلیسای انگلستان نیستند. درگیری‌های مسلحانه بین کاتولیک‌های طرفدار الحاق ایرلند شمالی به جمهوری ایرلند و ایجاد «ایرلند مستقل از بریتانیا» با پروتستان‌های مخالفِ استقلالِ تحت حمایت ضمنی انگلستان، از اواخر دهه ۱۹۶۰ آغاز شد و منجر به درگیری‌های خون‌باری شد که تا سال ۱۹۹۸ و امضای پیمان صلحِ «جمعۀ قبل از عید پاک» ادامه یافت. در «غیاب یک مرزِ مرئی» بین شمال و جنوبِ جزیرۀ ایرلند –همان‌طور که الان به علت عضویت هر دو در اتحادیه اروپا چنین است– ملی‌گرایان کاتولیک طرفدار «اتحاد ایرلند» و «جدایی از کشور ملکه» می‌توانند خود را، با این «مرزِ نامرئی» راضی کنند و تصور زندگی در یک ایرلند یکپارچه را داشته باشند. با خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا، این خط نامرئی به یک «مرز خارجی مرئی» تبدیل می‌شود. ایجاد هرگونه پاسگاه و گمرک که این مرزِ مرئی را پررنگ کند، خشم ملی‌گرایان ایرلندی را بر خواهد انگیخت و شاید آتش تنش‌ها را دوباره شعله‌ور کند. وقتی افراد و کالاها بتوانند بدون محدودیت از یک کشور به کشور دیگر بروند، نیازی به ایجاد پست‌های مرزی نیست، تا وقتی بریتانیا و جمهوری ایرلند عضو اتحادیه اروپا هستند، به دلیل عضویت آنها در اتحادیۀ گمرکی و بازار واحد اروپا چنین بازرسی‌هایی لازم نیست و در نتیجه مرز بین شمال و جنوب دیده نمی‌شود. دولت انگلیس می‌خواهد پس از برگزیت مرز در جزیره ایرلند را نامرئی نگه دارد و در عین حال می‌خواهد از اتحادیه گمرکی و بازار واحد اروپا خارج شود تا سیاست تجاری جدا از اروپا داشته باشد، ولی این امر، بازرسی‌های گمرکی بین ایرلند شمالی و جمهوری ایرلند را ضروری می‌کند، مرز «نامرئی» را «مرئی» و پررنگ می‌کند و شاید جنبش‌های استقلال‌طلبِ «اتحاد ایرلند» را دوباره بیدار کند.