هدیه آقا پور
شروع نوسانات و اوج گرفتن قیمت ارز از تابستان سال گذشته، معضل جدیدی به نام قاچاق کالا به صورت معکوس را به وجود آورد، این در حالی بود که تا پیش از این، قاچاق از خارج کشور به سمت داخل انجام می‌شد و امروز این مسیر حالت عکس پیدا کرده است.
قاچاقچیان و سوءاستفاده‌گران خارج کردن کالا از کشور را مقرون ‌به‌ صرفه‌تر از وارد کردن آن دیدند و همین منجر به افزایش قیمت کالاهای اساسی و هرج و مرج در مدیریت بازار داخلی گردید. پدیده قاچاق سال‌هاست که در اقتصاد کشورمان سمپاشی می‌کند و به عنوان معضل در انتظار یک راه چاره است.
واردات غیرقانونی
با چاشنی ارزانی بی‌کیفیت
در واردات رسمی، کیفیت کالاها کنترل می‏شود و کمتر احتمال دارد کالاهایی با نشان‌های تجاری و بسته ‏بندی‏های جعلی و با کیفیت پایین از این مجاری سر از بازار درآورند، اما در مقابل، وارد‌کننده‏ غیرقانونی با اطلاع از خصوصیات روانی و قدرت خرید پایین مصرف‌کنندگان، سود و گستره‏ بازار مصرف را در این می‏یابد که کالایی را به بهای هر چه پایین عرضه دارد و از این رو، ابایی از این ندارد که اجناس تقلّبی و بی‏کیفیت را وارد کند.
قیمت پایین‌‏تر، توانایی مصرف بیشتری را به خانواده‏ها می‏دهد و چه بسا مردم به خریدهایی می‏پردازند که غیرضروری هستند. عطش کاذب بازار برای مصرف زیادتر، خود انگیزه‏ای برای ورود بیشتر کالای قاچاق می‏گردد.
از سوی دیگر، نبود ضمانت و خدمات پس از فروش در کار واردات قاچاق نیز عاملی در قیمت پایین‏‌تر این کالاها و تناسب آن با قدرت خرید مصرف‏کننده است که مصرف را به سمت کالای قاچاق سوق می‏دهد.
صعود نرخ ارز و آغاز قاچاق معکوس
یکی از اتفاقات مهم اقتصادی سال گذشته، نوسانات نرخ ارز و پیامدهای آن روی بازار به ویژه کالاهای اساسی بود به طوری که در شهریورماه، بحث کمبود کالای اساسی در بازار شدت گرفت و در همان دوران خبرهایی مبنی بر قاچاق این کالاها از مرز به کشورهای همسایه به خصوص عراق مطرح شد.
اخبار منتشر شده بیانگر آن بود که کالاهای اساسی توسط اتباع بیگانه در مناطق مرزی خریداری و خارج می‌شد و این روندکمبود این اقلام مصرفی در مناطق مرزی را سبب شده بود.
در آن برهه زمانی نعمت حیدرزاده رئیس ‌وقت اتاق اصناف ماکو گفت: «با توجه به گستردگی مرز، نمی‌توان ادعا کرد که قاچاق رخ نمی‌دهد، اما محسوس و چشمگیر نیست، برخی از مسافرانی که از ترکیه وارد کشور می‌شوند کالاهای اساسی را به عنوان سوغات و کادو خارج می‌کنند که این اقدام نیز توسط نیروی انتظامی گمرک کنترل می‌شود.
از سوی دیگر تامین کالاهای اساسی با نرخ ارز دولتی به منظور تامین معیشت مردم کشور بوده‌ است. چنان چه کالاهای اساسی با نرخ ارز دولتی به شهرهای مرزی ارسال شود، اما توسط اتباع کشورهای همسایه خریداری شود در واقع کار خاصی انجام نشده و مردم کشورهای همسایه منتفع می‌شود.»
مهرداد بائوج لاهوتی نماینده مردم لنگرود گیلان و عضو کمیسیون برنامه و بودجه در مجلس شورای اسلامی در گفت‌و‌گو با گزارشگر کیهان می‌گوید: «صورت مسئله در قاچاق کمی متفاوت شده است، با بالا رفتن قیمت ارز قاچاق واردات بسیار کمرنگ شده است و جای نگرانی نیست.»
وی ادامه می‌دهد: «اگر فردی بخواهد کالایی را قاچاقی وارد کشور کند با ارز دولتی که نمی‌تواند این کار را کند در نتیجه با ارز آزاد باید این کار را انجام بدهد که به صرفه نیست و توجیه اقتصادی ندارد؛ بنابراین این قاچاق خود به خود حذف شده است. به طور مثال قبلا قاچاق چای داشتیم درحالی که اکنون این قاچاق به صرفه نیست.»
لاهوتی می‌افزاید: «حادثه قیمت ارز در برخی قسمت‌ها برای ما یک تهدید بود، اما تبدیل به فرصت شد از جمله اینکه قاچاق کالا را خود به خود حذف کرد و انگیزه‌ای شد تا محصولات و تولیدات داخل رونق بگیرد و به فروش برسد.»
آثار منفی قاچاق‌گریبانگیر مصرف‌کنندگان
بدون شک علاوه‌بر اهرم‏های اقتصادی، اصلاح الگوی مصرف و جلوگیری از خرید کالای قاچاق، کار فرهنگی و تبلیغی نیز می‌طلبد. از این منظر، نه تنها بنا به ملاحظات اقتصادی، بلکه به دلایل فرهنگی متأسفانه کالای ایرانی در نظر برخی به عنوان کالای کم‏ارزشی که مصرف آن منزلت اجتماعی را پایین می‏آورد، مطرح است. کیفیت پایین و قیمت بالاتر اجناس ایرانی در چند دهه‏ گذشته، یک سابقه‏ ذهنی منفی در بسیاری از مصرف‏کنندگان به وجود آورده است.
حتی بعضا شاهد بوديم كه در صورت وجود کیفیت یکسان کالاهای خارجی و ایرانی، گرایش مثبت به کالاهای خارجی به خصوص کالاهای صوتی-تصویری، رایانه، لوازم منزل و کالاهای خانگی و لوازم یدکی خودرو و تا حدود زیادی کالاهای آرایشی بهداشتی، بيشتر است كه دليل آن عدم اطلاع مصرف‌کننده از کیفیت یا نبودن اطمینان کافی و تبلیغات مناسب د ر این زمینه بود و شاید بتوان گفت که در اصل فرهنگ حمایت از کالای ایرانی تا پیش از فرمایشات مقام معظم رهبری ضعیف بود.
محمدحسین فرهنگی نماینده مردم تبریز و عضو کمیسیون صنایع و معادن در مجلس شورای اسلامی در گفت‌و‌گو با گزارشگر کیهان می‌گوید: «آثار منفی قاچاق بیشتر بر مصرف‌کننده است تا تولید‌کننده چون نیازهای داخلی را کمیاب می‌کند که از این بابت مصرف‌کنندگان با مشکل مواجه خواهند شد.»
وی ادامه می‌دهد: «افرادی که مسئولیت تنظیم بازار را بر عهده‌دارند، باید با‌اشراف کامل و بیشتری این موضوع را مورد بررسی قرار دهند.»
فرهنگی می‌افزاید: «قاچاق واردات و صادرات از هر جهت به مصرف‌کننده آسیب وارد می‌کند و در نهایت آینده اقتصادی کشور را مخدوش کرده که طبیعتا روی مصرف‌کننده تاثیرگذار خواهد بود.»
جولانگاهی برای عرض اندام سوء‌استفاده‌گران
سازوکارهای کشور باید چنان طراحی شوند که به لحاظ پدافندی و در صورت تحریم، فشار و تهاجم آسیب کمتری به کشور وارد شود و در عین حال، کشور بتواند منافع نظام سلطه در سطح بین‏الملل را با چالش مواجه کند. همچنین طراحی حوزه اقتصادی چنان باشد که دشمنان خارجی نتوانند با ابزار قرار دادن مسایل اقتصادی، جلوی حرکت رو به رشد کشور را بگیرند.
 این مسئله زمانی اهمیت بیشتری می‏یابد که توجه شود که حوزه اقتصاد، بزرگ‌ترین برگ برنده و مزیت نظام سلطه است و می‏تواند از این مسیر، نظام اسلامی را به شدت تهدید کند.
جنگ ارزی بی‌سابقه علیه ایران و  با هدف وارد کردن ضربه اساسی به اقتصاد ایران از طریق بی‌ارزش کردن ریال، یکی از اصلی‌ترین ویژگی‌های پروژه دشمن در تابستان سال 97 بود. اتاق فکر آمریکایی به شکست  دادن ایران در جنگ ارزی یقین داشت. آنها تجربه جنگ ارزی با غول اقتصادی مانند چین را به خوبی تجربه کرده بودند و با تجربه شکست چند سال قبل غول اقتصادی شرق درباره ایران نیز پیروزی خود را نزدیک می‌دیدند.
در تمام موارد بالا آمریکایی‌ها به ناکارآمدی داخلی، نفوذی‌ها، ناامیدی مردم از حاکمیت و تعلیق ثانویه اروپایی از طریق وعده و وعیدهای اقتصادی همانند راه‌اندازی کانال مالی و... با هدف ماندن ایران در برجام، حساب ویژه‌ای باز کرده بودند.
بنابراین بدون شک دشمن برای سال 97 خواب‌های آشفته‌ای دیده بود تا با توجه به نوسانات ارزی بتواند ضربه‌ای به پیکره نظام مقدس جمهوری اسلامی و اقتصاد کشورمان بزند. بنابراین هر آنچه واسطه داشتند به میدان کشاندند که مقام معظم رهبری در همان برهه با هوشیاری کامل روشنگری کرده تا بار دیگر دشمنان در تحقق اهداف شومشان ناکام بمانند.
هشدارهای رهبری را جدی بگیریم
هشدار مقام معظم رهبری در نیمه‌های آذرماه 97 مبنی بر اینکه «اگرچه نقشه دشمن لو رفته است، اما همه باید هوشیاری خود را حفظ کنند، زیرا آمریکا، دشمنی خبیث و حیله‌گر است و ممکن است قصد فریب داشته باشد تا برای سال ۹۷، جنجال کند، اما مثلاً برای سال ۹۸ نقشه‌ای بکشد.»
بنابراین در این جنگ تمام‌عیار اقتصادی هرگونه اقدامی که به ضرر کشورمان منجر شده و منافع را در نظیر نگیرد به نوعی بازی در خاکریز دشمن تلقی خواهد شد که به عبارتی می‌توان گفت قاچاق دقیقا خدمت در سنگر دشمنان کشورمان است.
سید ناصر موسوی لارگانی نماینده مردم فلاورجان اصفهان و عضو کمیسیون اقتصادی در مجلس شورای اسلامی در گفت‌و‌گو با گزارشگر کیهان می‌گوید: «پدیده قاچاق به عنوان یک پدیده شوم است در هر کشوری رسوخ کند، اقتصاد آن کشور را فلج کرده و تولید را با مشکل جدی رو به رو می‌کند.»
وی ادامه می‌دهد: «تقریبا تا اوایل سال 97 آمار رسمی قاچاق که از سوی دولت مطرح می‌شد، حدود 10 میلیارد دلار بود و آمار غیر رسمی به 25 میلیارد دلار قاچاق کلا به کشور می‌رسید که حقیقا باعث رکود جدی در تولید شده بود.»
موسوی لارگانی تصریح می‌کند: «وقتی کالایی به صورت قاچاق وارد کشور می‌شود طبیعتا هزینه‌های مالیات بر ارزش افزوده و هزینه‌های گمرکی پرداخت نمی‌کند، در نتیجه آن کالا با قیمت خیلی پایین به بازار عرضه می‌شود، اما در طرف دیگر تولید‌کننده ما که حقوق دولتی مثل مالیات بر ارزش افزوده هزینه‌های تولید را پرداخت می‌کند، نمی‌تواند با کالای قاچاق رقابت کند.»
عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی تاکید می‌کند: «از نیمه دوم سال 97 که شاهد افزایش قیمت ارز در کشور بودیم. قاچاق کالا به عکس صورت پذیرفت، یعنی قبلا کالای قاچاق وارد کشور  می‌شد، اما اکنون کالاها به صورت قاچاق از کشور خارج می‌شود؛ آن هم کالای اساسی که مورد نیاز مردم است، مثل گوسفند زنده یا رب گوجه فرنگی و غیره. نتیجه آن نوسانات جدی در قیمت این کالاها شد.»
وی اضافه می‌کند: «تا چند ماه قبل از بالا رفتن قیمت ارز گوشت کیلویی 35 هزار تومان بود و به کیلویی 155 هزار تومان رسید که علت آن خروج دام زنده و مولد از کشور بود در مثال دیگر رب گوجه فرنگی‌ای که تا قبل از این نوسانات قوطی‌ای 4 هزار تومان بود به 18 هزار تومان رسید و ما شاهد یک نوسانات جدی در نیازهای روزمره مردم بودیم.»
موسوی لارگانی با اشاره به اینکه این پدیده شوم قاچاق از هر طرف ضربه به اقتصاد کشور می‌زند و فرقی ندارد، ما قاچاق کالا به داخل کشور داشته باشیم یا خارج از کشور، می‌گوید: «امسال را مقام معظم رهبری سال رونق تولید نام گذاری کردند که اگر فقط به شعار دادن و برگزاری جلسات بسنده کنیم محقق نخواهد شد.»
وی پیرامون وظیفه مهم گمرک و دیگر سازمان‌ها در به حداقل رساندن قاچاق در کشور و کمک به رونق تولید اظهار می‌دارد: «باید گمرک، سازمان مالیاتی، دولت و مجلس دست به دست هم بدهند تا رونق تولید محقق شود.»
عضو کمیسیون اقتصادی مجلس خاطرنشان می‌کند: «گمرک باید به جد کمک کند کالایی به صورت قاچاق از کشورخارج نشود و از آن طرف افرادی که به دنبال رونق تولید هستند و با دور زدن تحریم‌ها مواد اولیه‌ای را وارد کشور می‌کنند بدون دلیل، ماه‌ها نگه ندارند و یا هزینه‌های سنگین به آنها تحمیل نکنند چراکه اگر تولید ما رونق پیدا کند تهدید‌ها و فشار‌ها هیچ اثر موثری نخواهد داشت.»
مرز در همه دنیا یک شمشیر دو لبه است؛ مرز هم می‌تواند محلی برای رونق تجارت و صادرات و واردات باشد و هم محلی برای قاچاق کالا. در ایران نیز مرزهای متعددی در کشور وجود دارد که به ارزآوری برای کشور یا ورود ماشین‌آلات و مواد اولیه مورد نیاز صنایع کمک می‌کند، اما از سوی دیگر زمینه‌‌ای برای قاچاق ورودی و خروجی کالا فراهم می‌شود.
وقتی کالای مورد نیاز جامعه با قیمت و کیفیت مناسب و به اندازه در داخل تولید نشود در مسیر واردات قانونی قرار خواهد گرفت، اما اگر واردات قانونی نیز به درستی انجام نشود قاچاق شکل می‌گیرد.
با این حال هر چند واردات کالاهای قاچاق همچنان وجود دارد قاچاق صادراتی نیز به آن افزوده شده که شفافیت را در این بعد کمتر از گذشته می‌کند. البته برخی پیش‌بینی می‌کنند قاچاق وارداتی احتمالا با کاهش روبرو شود، زیرا رشد قیمت دلار باعث شده توان مالی شبکه قاچاق نیز تحت تاثیر قرار بگیرد.