بررسی یک عبرت تاریخی؛ زمینه‌ها و شرایط انعقاد معاهده برجام
دانش هسته‌ای برای ایرانیان ممنوع؛ حتی برای شاه!
سهراب صلاحی
دومین هدف اسرائیل از برجسته کردن خطر صنعت هسته‌ای ایران، جذب رژیم‌های عربی بود که تقویت جمهوری اسلامی ایران را به ضرر خود ارزیابی می‌کردند تا به این دلیل بتوانند ایران را تهدیدی مشترک به‌شمار آورند. سومین هدف رژیم صهیونیستی از برجسته‌سازی تهدید جمهوری اسلامی ایران، پاسخی برای یکی دیگر از مشکلات سیاسی استراتژیک اسرائیلی‌ها بود که با فروپاشی شوروی با آن مواجه بودند تا آمریکا را متقاعد کنند که تل‌آویو همچنان متحد گریزناپذیر واشنگتن در برابر دشمنان آن کشور در خاورمیانه است و ازاین‌رو آنها در پی جایگزین کردن خطر ایران به جای شوروی بودند.
نهایت اینکه انقلاب اسلامی و امواج حرکتهای سیاسی- اجتماعی برآمده از آن باعث شکل‌گیری جبهه جدیدی به نام مقاومت اسلامی در مقابل آمریکا به‌عنوان رأس استعمارگران و جریانهای وابسته به آن تشکیل شده که باعث تغییر موازنه قدرت به نفع ملت‌های منطقه با محوریت جمهوری اسلامی شد و به مهم‌ترین چالش تاریخ سیاست خارجی آمریکا تبدیل شد که غرب را در بهت و حیرت عجیبی فرو برد و آنگاه‌که دولت آمریکا و بعضی دولت‌های اروپایی و مرتجع منطقه از تحمیل جنگ هشت ساله بر جمهوری اسلامی طرفی نبستند، نظام اسلامی نیز تقویت گردید. از سوی دیگر با فروپاشی شوروی، آمریکا به‌عنوان سردمدار تمدن غرب و با توجه به خصومت دائمی آنها علیه جهان اسلام و لزوم تغییر جغرافیای سیاسی منطقه در راستای تبدیل این کشور به هژمونی جهانی و تبدیل اسرائیل به قدرت اول منطقه، به طراحی‌های گسترده در راستای جنگ روانی علیه نظام اسلامی و ازجمله پرونده‌سازی در مورد فعالیت‌های هسته‌ای کشور پرداخت. دومین هدفی که آمریکایی‌ها از این راهبرد پیگیری می‌کردند، جلوگیری از پیشرفت ایران بود.
2-2. جلوگیری از پیشرفت ایران
استفاده از انرژی هسته‌ای در جهان امروز ازجمله اقتصادی‌ترین شیوه‌ها است زیرا گستره عظیمی از کاربردهای مختلف در حوزه‌های پزشکی، کشاورزی، صنعت، انرژی و حمل‌ونقل دارد. به‌جز صرفه اقتصادی، برخلاف انرژی‌های فسیلی از دو ویژگی پاک بودن و جلوگیری از آلوده شدن محیط زیست به جهت عدم تولید گازهای گلخانه‌ای و همچنین پایان‌نا‌پذیری برخوردار است. همچنین ازآنجاکه حوزه‌های گوناگون علمی ازجمله فیزیک، شیمی، ریاضیات و انواع رشته‌های مهندسی در حوزه هسته‌ای به کار گرفته می‌شوند، بنابراین پیشرفت دیگر حوزه‌های علمی فوق نیز منوط به برخوردار بودن از دانش هسته‌ای است. درهرحال به جهت رعایت اختصار و به‌طور خلاصه در ادامه به استفاده از انرژی هسته‌ای در دو حوزه پزشکی و تولید برق اکتفا می‌شود.
امروزه تأثیر دانش هسته‌ای در تشخیص و درمان بیماری‌های گوناگون به‌خصوص در حوزه سرطان‌ها بر هیچ اهل تحقیقی پوشیده نیست و یکی از کاربردهای مهم پزشکی هسته‌ای در تومورشناسی متجلّی می‌شود؛ در این خصوص، اسکن استخوان (با استفاده از مواد رادیواکتیو) به خاطر حساسیت دقیقی و مناسبی که دارد به‌طور وسیعی در بررسی بیماران مبتلا یا مشکوک به بیماری‌های بدخیم استخوان به کار می‌رود.
جراحی با اشعه یکی دیگر از کاربردهای انرژی هسته‌ای در علوم پزشکی قلمداد می‌شود؛ این نوع جراحی به‌عنوان روشی درنظرگرفته می‌شود که اجازه می‌دهد یکسری از جراحی‌های مغز بدون بازکردن جمجمه انجام شود؛ در این جراحی، از تابش‌های جهت‌گیری‌شده پرتوهای یونیزه استفاده می‌شود. جراحهایی که برای درمان از پرتوها استفاده می‌نمایند از وسایل بسیار دقیق و مجهزی همچون شتاب‌دهنده‌های خطی، اشعه لیزر و غیره استفاده می‌کنند. به‌طور خلاصه، انواع کاربردهای پزشکی مربوط به فناوری هسته‌ای به ترتیب ذیل مورد معرفی قرار می‌گیرند: تهیه و تولید کیتهای رادیودارویی جهت مراکز پزشکی هسته‌ای؛ تهیه و تولید رادیودارویی جهت تشخیص بیماری تیروئید و درمان آنها؛ تهیه و تولید کیتهای هورمونی؛ تشخیص و درمان سرطان پروستات؛ تشخیص سرطان‌های کولون، روده کوچک و برخی از سرطان‌های سینه؛ تشخیص محل تومورهای سرطانی و بررسی تومورهای مغزی، سینه و ناراحتی‌های وریدی؛ تصویربرداری بیماری‌های قلبی، تشخیص عفونت‌ها و التهاب مفصلی، آمبولی و لخته‌های وریدی؛ تشخیص کم‌خونی، کنترل رادیوداروهای خوراکی و تزریقی و غیره، همچنین در مرحله درمان با استفاده از منبع کبالت 60 میتوان به رشد سلولهای سرطانی خاتمه داد. ید 131 برای درمان سرطان تیروئید مورداستفاده قرار میگیرد. ساماریم 153 تنها راه درمان سرطان مغز استخوان محسوب می‌شود. افزون بر موارد فوق، فناوری هسته‌ای از مهم‌ترین روشهای درمان ناباروری مردان است.
اکنون بیشترین کاربرد انرژی هسته‌ای در تولید الکتریسیته است. افزایش جمعیت جهان، تلاش برای کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای، پایان‌پذیر بودن منابع انرژی فسیلی و مشکلات زیست‌محیطی و همچنین تغییرات سبک زندگی و استفاده بیشتر از الکتریسیته که به نظر میرسد این افزایش در کشورهای درحال توسعه بیشتر است ازجمله دلایلی است که میزان تقاضا برای الکتریسیته را نسبت به صورت دیگر انرژی افزایش خواهد داد. طبق گزارش‌های معتبر اکنون 42 درصد انرژی‌های اولیه استفاده شده به الکتریسیته تبدیل شده و این سهم در 2035 به 47 درصد خواهد رسید.
در حال حاضر 17 درصد برق جهان از انرژی هسته‌ای از 470 رآکتور در 31 کشور جهان تولید می‌شود که آمریکا با 104 رآکتور فعال و 5 رآکتور در دست ساخت در رأس و کره جنوبی با 23 رآکتور فعال و 4 رآکتور در حال ساخت در رده ششم جهان می‌باشد. فرانسه حدود 77 درصد برق خود را از انرژی هسته‌ای تولید می‌کند و به کشورهایی مانند سوئیس، ایتالیا و بلژیک برق صادر می‌کند. به این دلیل این کشور در بحث استفاده از انرژی هسته‌ای بسیار جلوتر از جهان قرار گرفته و اکنون نیز در حال ساخت سه رآکتور فوق پیشرفته فلامنویل است.
به‌این‌ترتیب، ایران از دهه 70 میلادی تلاشهای خود را برای راه‌اندازی نیروگاه هسته‌ای آغاز کرده و سرانجام توانست تنها نیروگاه خود را در بوشهر افتتاح نماید، برق تولیدی این نیروگاه 915 مگاوات است که چیزی بیش از یک درصد برق کشور را تأمین می‌نماید و بر اساس قرارداد برجام تا 15 سال آینده حتی نمی‌تواند سوخت تنها رآکتور هسته‌ای خود را تأمین نماید، این در حالی است که مجلس شورای اسلامی در سال 1384 دولت را موظف به ساخت 20 رآکتور هسته‌ای برای تولید 20 هزار مگاوات برق در مدت 20 سال نموده بود.
همان‌طور که اشاره شد، صنعت برق از مهم‌ترین الزامات ایجاد زیرساخت پیشرفت یک کشور به شمار می‌رود و ازآنجاکه قسمت عمده‌ای از انرژی مصرفی کشور با سوخت فسیلی به دست می‌آید، این مورد و همچنین نیاز به دیگر موارد سوخت فسیلی در کشور موجب شده است که از چهار میلیون ونیم بشکه تولید نفت، حدود 2/5 میلیون بشکه در کشور مصرف شود و با توجه به رشد مصرف برق، گاهی اوقات ایران مجبور به خرید آن از کشورهای همسایه است.
بر این پایه آنگاه که به دلیل کمبود شدید برق، جمهوری اسلامی ایران تصمیم گرفت که نیروگاه اتمی بوشهر که 80 درصد آن انجام شده بود را تکمیل نماید، به‌خصوص اینکه با هزینه هنگفتی که صورت گرفته بود از نیروگاه استفاده دیگری نمی‌توان کرد و از جانب دیگر امیدوار بود که اورانیوم غنی شده موردنیاز نیروگاه بوشهر از سهم 10 درصدی تأسیسات غنی‌سازی یورودیف فرانسه که قبل از انقلاب هزینه 1/18 میلیارد دلاری آن پرداخت شده بود استفاده نماید، مذاکراتی با آلمانی‌ها برای تکمیل نیروگاهی که 4/78 میلیارد دلار از این کشور را برای ساخت آن دریافت کرده بود، شروع کرد اما هم فرانسه و هم آلمان اعلام کردند که فشارهای آمریکا اجازه تحویل سهم سوخت ایران از یورودیف و تکمیل نیروگاه بوشهر را نمی‌دهد. همچنین آمریکایی‌ها با پیشنهاد آژانس انرژی اتمی برای ارائه کمک فنی به ایران در دو موضوع تولید سوخت و تبدیل اورانیوم مخالفت کردند.