حاجعلی کیا و سازمان کوک به روایت اسناد ساواک - بخش پایانی
سرانجام یک سازمان بی‌مصرف
فعالیت‌های سازمان کوک به صورت غیرمنسجم ادامه یافت و سرلشکر فضل‌الله همایونی در سال 1350ش، در نامه‌ای به محمدرضا پهلوی، ضمن «تبریک و تهنیت عبیدانه» هشتم خرداد ماه سال 1331ش، که مصادف با نوزدهمین سال تأسیس رسمی سازمان کوک بود، نوشت:
«اعلیحضرتا! سربازان کوک مفتخرند به پیروی از منویات رهبر عالیقدر خود، با تلاش خستگی ناپذیر، هدف‌های انقلاب شاه و مردم که از برکت ثمرات آن، کشور به پیشرفت‌های درخشان کم نظیری نائل آمده است، قدم برداشته؛ در امور و خدمات عام‌المنفعه پیشقدم بوده، غرور ملی و احساسات شاه دوستی و میهن‌پرستی هم‌میهنان را تقویت می‌نمایند.
اینک افتخار دارد که آمار و بیلان یک ساله سازمان را به شرفعرض برساند.
1. تعداد سربازان کوک، معادل 4182 نفر زن و مرد می‌باشد، که 252 کمیته از آنها تشکیل و مرتباً گزارشاتشان به ستاد سازمان جهت اقدام واصل می‌گردد.
2. تعداد 573 فقره اطلاعیه تنظیم از طریق اداره دوم ستاد بزرگ ارتشتاران به عرض رسیده و مورد اقدام قرار گرفته. اینک 56 برگ فهرست بیلان سال 49 را از لحاظ انور مبارک می‌گذراند.
اکنون از پیشگاه ملوکانه به منظور اجرای ماده 23 آیین نامه سازمان، نسبت به تشویق سربازان فعال و علاقمند که بیشتر مساعی و کوشش خود را نسبت به آرمان‌ها و هدف‌های مؤثر سازمان به کار برده‌اند، استدعا دارد در صورت اراده سنیه ملوکانه، اسامی 25 نفر آنان در سطح کشور را به عرض مبارک برساند تا به دریافت نشان مباهی گردند.»
و در نهایت، پس از گذشت حدود یک دهه از برکناری سپهبد حاجعلی کیا از ریاست اداره دوم ارتش و سازمان کوک و کش و قوس‌هایی که در جریان ادامه‌ی فعالیت سازمان کوک در شکل و شمایل نیروی مقاومت ملی و سازمان امور اجتماعی ارتش وجود داشت، اداره دوم اطلاعات و ضداطلاعات ارتش در نامه‌ای به تیمسار همایونی نوشت:
«به فرمان مبارک اعلیحضرت همایون شاهنشاه آریامهر بزرگ ارتشتاران، سازمان امور اجتماعی از تاریخ 14/4/52 منحل گردیده است.
در امتثال اوامر ذات مبارک شاهانه، خواهشمند است مقرر فرمایید مسئولین امر برابر دستورالعمل زیر اقدام و از نتیجه این اداره را آگاه سازند.
1. درباره پرسنل زیر امر به شرح زیر اقدام گردد:
الف. افسران، درجه‌داران و سربازان شاغل در تاریخ 1/5/52 به واحدهای مربوطه اعزام و خود را معرفی نمایند.
ب. فرمان جهان مطاع همایونی به افسران و درجه‌داران بازنشسته در سازمان ابلاغ شود.
پ. صورت اسامی و مشخصات کامل کارمندان غیرارتشی استخدامی تا تاریخ 25/4/52 به اداره دوم ارسال، تا در صورتی که واجد شرایط بودند ترتیب انتقال آنها داده شود.
ت. آن عده از خبردهندگان که به نظر می‌رسد اخبار و یا اطلاعات آنها از نظر ساواک قابل بهره‌برداری است، در لیست جداگانه‌ای ثبت و تا تاریخ 25/4/52 به این اداره ارسال دارند تا در صورت لزوم ترتیب همکاری آنها با ساواک داده شود. در مورد بقیه خبردهندگان، ترتیبی اتخاذ گردد که از اول مردادماه سال جاری با آنها قطع رابطه شود.
2. اسناد و مدارک:
الف. کلیه اسناد و مدارک موجود در سازمان مرکزی طی صورت‌جلسه‌ای به سرگرد شریف، نماینده اداره دوم (ضداطلاعات) تحویل داده شود.
ب. به تمام کمیته‌های تابعه تلگرافی ابلاغ گردد که اسناد و مدارک خود را تا 28/4/52 با صورتجلسه به ساواک محل تحویل داده و در صورتی که در محل، ساواک وجود نداشته باشد، طوری به تهران ارسال نمایند که در تاریخ 1/5/52 به آن سازمان رسیده و به نماینده اداره دوم تحویل شود.
3. وسایل سررشته‌داری و مهندسی:
الف. کلیه اقلام سررشته‌داری و مهندسی که مربوط به اداره دوم می‌باشد، طی لیست موجود با تنظیم صورتجلسه به سررشته‌داری اداره دوم با حضور افسر مربوطه به انبار تحویل گردد و چنانچه اقلامی مربوط به اداره دوم نیست، به قسمت مربوطه تحویل شود.
ب. ساختمان سازمان در تاریخ 1/5/52 تخلیه و به صاحبش مسترد و مال‌الاجاره آن برابر قبوض موجود پرداخت گردد.
4. ترتیب حمل و نقل وسایل و اسناد و پرونده‌ها:
الف. دو خودرو ریو از یگان موتوری اداره دوم حاضر خواهد بود تا در صورت آماده شدن وسایل، اسناد، پرونده‌ها برابر تقاضای سرگرد شریف به آن سازمان حرکت و وسایل را به اداره دوم حمل نماید.
ب. حمل وسائل باید تا پایان وقت اداری روز 31/5/52 پایان پذیرد.»
و بر اساس این اعلام انحلال، اداره کل سوم ساواک، طی بخشنامه‌ای سراسری اعلام کرد:
«به فرمان مبارک اعلیحضرت همایون شاهنشاه آریامهر بزرگ ارتشتاران، سازمان امور اجتماعی (سازمان کوک) از تاریخ 14/4/52 منحل گردیده است و اداره دوم اطلاعات و ضداطلاعات، طی دستورالعملی به سرلشکر بازنشسته همایونی ابلاغ نموده تا کلیه اسناد و مدارک موجود در سازمان مرکزی (تهران) طی صورت‌جلسه‌ای به اداره دوم (ضداطلاعات) تحویل داده شود و به تمام کمیته‌های تابعه تلگرافی ابلاغ گردد که اسناد و مدارک خود را تا 28/4/52 با صورتجلسه به ساواک محل تحویل و در صورتی که در محل، ساواک وجود نداشته باشد، به طوری به تهران ارسال نمایند که در تاریخ 1/5/52 به آن سازمان رسیده و به اداره دوم تحویل شود.»
سرهنگ جهانگیری که در این زمان رئیس سازمان ضداطلاعات ارتش بود، در رابطه با علتِ انحلال این سازمان گفت:
«این سازمان قرار بود به نفع ارتش اطلاعاتی کسب نماید. پس از مدت‌های زیاد، چون اطلاعات مکتسبه به وسیله این سازمان، هیچگونه استفاده اطلاعاتی برای ارتش نداشته است؛ روی همین اصل گزارش شرفعرضی تهیه شد تا این سازمان اطلاعات خود را در اختیار ساواک بگذارد و به هیچوجه اداره دوم استدعای انحلال سازمان کوک را ننمود، لیکن شاهنشاه آریامهر در شرفعرضی مزبور، امر و مقرر فرمودند این سازمان منحل شود.»
و سرلشکر فضل‌الله همایونی که سال‌ها به همراه سپهبد کیا و پس از او در سازمان کوک به فعالیت مشغول بود، به عنوانِ مسئول «حفاظت و مراقبت و امنیت» حزب ایران نوین به کار گرفته شد.
«اعلیحضرتا! سربازان کوک مفتخرند به پیروی از منویات رهبر عالیقدر خود، با تلاش خستگی ناپذیر، هدف‌های انقلاب شاه و مردم که از برکت ثمرات آن، کشور به پیشرفت‌های درخشان کم نظیری نائل آمده است، قدم برداشته؛ در امور و خدمات عام‌المنفعه پیشقدم بوده، غرور ملی و احساسات شاه دوستی و میهن‌پرستی هم‌میهنان را تقویت می‌نمایند.
اینک افتخار دارد که آمار و بیلان یک ساله سازمان را به شرفعرض برساند.
1. تعداد سربازان کوک، معادل 4182 نفر زن و مرد می‌باشد، که 252 کمیته از آنها تشکیل و مرتباً گزارشاتشان به ستاد سازمان جهت اقدام واصل می‌گردد.
2. تعداد 573 فقره اطلاعیه تنظیم از طریق اداره دوم ستاد بزرگ ارتشتاران به عرض رسیده و مورد اقدام قرار گرفته. اینک 56 برگ فهرست بیلان سال 49 را از لحاظ انور مبارک می‌گذراند.
اکنون از پیشگاه ملوکانه به منظور اجرای ماده 23 آیین نامه سازمان، نسبت به تشویق سربازان فعال و علاقمند که بیشتر مساعی و کوشش خود را نسبت به آرمان‌ها و هدف‌های مؤثر سازمان به کار برده‌اند، استدعا دارد در صورت اراده سنیه ملوکانه، اسامی 25 نفر آنان در سطح کشور را به عرض مبارک برساند تا به دریافت نشان مباهی گردند.»
و در نهایت، پس از گذشت حدود یک دهه از برکناری سپهبد حاجعلی کیا از ریاست اداره دوم ارتش و سازمان کوک و کش و قوس‌هایی که در جریان ادامه‌ی فعالیت سازمان کوک در شکل و شمایل نیروی مقاومت ملی و سازمان امور اجتماعی ارتش وجود داشت، اداره دوم اطلاعات و ضداطلاعات ارتش در نامه‌ای به تیمسار همایونی نوشت:
«به فرمان مبارک اعلیحضرت همایون شاهنشاه آریامهر بزرگ ارتشتاران، سازمان امور اجتماعی از تاریخ 14/4/52 منحل گردیده است.
در امتثال اوامر ذات مبارک شاهانه، خواهشمند است مقرر فرمایید مسئولین امر برابر دستورالعمل زیر اقدام و از نتیجه این اداره را آگاه سازند.
1. درباره پرسنل زیر امر به شرح زیر اقدام گردد:
الف. افسران، درجه‌داران و سربازان شاغل در تاریخ 1/5/52 به واحدهای مربوطه اعزام و خود را معرفی نمایند.
ب. فرمان جهان مطاع همایونی به افسران و درجه‌داران بازنشسته در سازمان ابلاغ شود.
پ. صورت اسامی و مشخصات کامل کارمندان غیرارتشی استخدامی تا تاریخ 25/4/52 به اداره دوم ارسال، تا در صورتی که واجد شرایط بودند ترتیب انتقال آنها داده شود.
ت. آن عده از خبردهندگان که به نظر می‌رسد اخبار و یا اطلاعات آنها از نظر ساواک قابل بهره‌برداری است، در لیست جداگانه‌ای ثبت و تا تاریخ 25/4/52 به این اداره ارسال دارند تا در صورت لزوم ترتیب همکاری آنها با ساواک داده شود. در مورد بقیه خبردهندگان، ترتیبی اتخاذ گردد که از اول مردادماه سال جاری با آنها قطع رابطه شود.
2. اسناد و مدارک:
الف. کلیه اسناد و مدارک موجود در سازمان مرکزی طی صورت‌جلسه‌ای به سرگرد شریف، نماینده اداره دوم (ضداطلاعات) تحویل داده شود.
ب. به تمام کمیته‌های تابعه تلگرافی ابلاغ گردد که اسناد و مدارک خود را تا 28/4/52 با صورتجلسه به ساواک محل تحویل داده و در صورتی که در محل، ساواک وجود نداشته باشد، طوری به تهران ارسال نمایند که در تاریخ 1/5/52 به آن سازمان رسیده و به نماینده اداره دوم تحویل شود.
3. وسایل سررشته‌داری و مهندسی:
الف. کلیه اقلام سررشته‌داری و مهندسی که مربوط به اداره دوم می‌باشد، طی لیست موجود با تنظیم صورتجلسه به سررشته‌داری اداره دوم با حضور افسر مربوطه به انبار تحویل گردد و چنانچه اقلامی مربوط به اداره دوم نیست، به قسمت مربوطه تحویل شود.
ب. ساختمان سازمان در تاریخ 1/5/52 تخلیه و به صاحبش مسترد و مال‌الاجاره آن برابر قبوض موجود پرداخت گردد.
4. ترتیب حمل و نقل وسایل و اسناد و پرونده‌ها:
الف. دو خودرو ریو از یگان موتوری اداره دوم حاضر خواهد بود تا در صورت آماده شدن وسایل، اسناد، پرونده‌ها برابر تقاضای سرگرد شریف به آن سازمان حرکت و وسایل را به اداره دوم حمل نماید.
ب. حمل وسائل باید تا پایان وقت اداری روز 31/5/52 پایان پذیرد.»
و بر اساس این اعلام انحلال، اداره کل سوم ساواک، طی بخشنامه‌ای سراسری اعلام کرد:
«به فرمان مبارک اعلیحضرت همایون شاهنشاه آریامهر بزرگ ارتشتاران، سازمان امور اجتماعی (سازمان کوک) از تاریخ 14/4/52 منحل گردیده است و اداره دوم اطلاعات و ضداطلاعات، طی دستورالعملی به سرلشکر بازنشسته همایونی ابلاغ نموده تا کلیه اسناد و مدارک موجود در سازمان مرکزی (تهران) طی صورت‌جلسه‌ای به اداره دوم (ضداطلاعات) تحویل داده شود و به تمام کمیته‌های تابعه تلگرافی ابلاغ گردد که اسناد و مدارک خود را تا 28/4/52 با صورتجلسه به ساواک محل تحویل و در صورتی که در محل، ساواک وجود نداشته باشد، به طوری به تهران ارسال نمایند که در تاریخ 1/5/52 به آن سازمان رسیده و به اداره دوم تحویل شود.»
سرهنگ جهانگیری که در این زمان رئیس سازمان ضداطلاعات ارتش بود، در رابطه با علتِ انحلال این سازمان گفت:
«این سازمان قرار بود به نفع ارتش اطلاعاتی کسب نماید. پس از مدت‌های زیاد، چون اطلاعات مکتسبه به وسیله این سازمان، هیچگونه استفاده اطلاعاتی برای ارتش نداشته است؛ روی همین اصل گزارش شرفعرضی تهیه شد تا این سازمان اطلاعات خود را در اختیار ساواک بگذارد و به هیچوجه اداره دوم استدعای انحلال سازمان کوک را ننمود، لیکن شاهنشاه آریامهر در شرفعرضی مزبور، امر و مقرر فرمودند این سازمان منحل شود.»
و سرلشکر فضل‌الله همایونی که سال‌ها به همراه سپهبد کیا و پس از او در سازمان کوک به فعالیت مشغول بود، به عنوانِ مسئول «حفاظت و مراقبت و امنیت» حزب ایران نوین به کار گرفته شد.