حاجعلی کیا و سازمان کوک به روایت اسناد ساواک - 40
تقسیم مسئولیت‌ها با تقسیم کشور
فراگیری در مناطق مختلف کشور
پیش از رسمیت یافتنِ سازمان کوک در سال 1331ش، به علت مسئولیت سازمانی سپهبد حاجعلی کیا که ریاست مرزبانی بود، در مناطق مرزی ایران با شوروی، گروه‌هایی برای فعالیت‌های پارتیزانی و جمع‌آوری از تحرکات نیروهای نظامی شوروی و مرتبطین با آنها تشکیل شد که مرکز ثقلِ آن نیز، حزب جنگل بود که در مناطقِ تحت نفوذ فامیلی وی در کجور و کلارستاق در سال‌های میانی دهه‌ی 1320ش فعالیت داشت.
پس از ابلاغ رسمیِ در خصوص تشکیل سازمان کوک و عضویت افراد نظامی رده بالا مانند تیمور بختیار و دیگران در کمیته مرکزیِ آن، عضوگیری از افراد صاحب نفوذ و قابل اعتماد در سایر مناطق کشور در دستور کار قرار گرفت. از این رو در دومین صورت جلسه کمیته مرکزی که در آبان ماه سال 1332ش در منزل تیمور بختیار تشکیل شد، این موضوع به شرح زیر به ثبت رسید:
«تیمسار بختیار معتقد بودند که با اشخاص قابل اطمینان در شهرستان‌ها و ولایات خارج از طهران، بخصوص در بین ایلات و عشایر بایستی ارتباط برقرار نمود. ضمناً اشخاص زیر را که طبق تجربیات ایشان قابل اعتماد می‌باشند، اسم بردند تا همه آقایان نظریات خود را در جلسات آتیه راجع به آنان و همچنین راجع به طرز تماس با آنها بدهند:
1. در میانه، امیرهوشنگ شفایی، مرتضی رنجبر 2. در زنجان، محمود ذوالفقاری و اخوانش 3. در خرقان،3 هدایت‌الله یمینی 4. در کلیایی، امجدی‌ها، امیری 5. در ملایر، عضدی، شاملو، مصدقی 6. تویسرکان، ساری اصلانی 7.سقز، مسعود وزیری 8. بیجار، نجات‌اللهی، امام جمعه 9. کلهر، قبادیان 10. کرند، احتشامی 11. لهون، محمدامین بیک، محمدرضا 12. کرمانشاه، صیرفی، حسن رزقی، مهدی رعوفی، مهندس محمدی 13. لرستان، غضنفری، پورسرتیپ 14. بجنورد، شادلوها 15. مهاباد، ایلخانی‌زاده، ابراهیم علییار 16. شاهپور، قاسم‌زاده»
و در جلسه سوم کمیته مرکزی، چگونگیِ دخالتِ اعضاء در ارتباط با مناطق دیگر مورد بحث قرار گرفت:
«در مورد تقسیم‌بندی مناطق خارج از مرکز کشور و تعیین مسئولیت آنها بحث شد که آیا در هر استانی از کشور همه اعضای کمیته دخالت داشته باشند، یا آنکه بهتر است مناطق خارج از مرکز به طور مجزا بین هر یک از آقایان تقسیم گردد.
این فکر پیش آمد که اگر همه، در هر منطقه دخالت بکنند، اشکال لوث شدن مسئولیت پیش خواهد آمد؛ ولی اگر یک نفر مسئول یک منطقه تعیین گردد، اشکال نامبرده مرتفع خواهد شد؛ ولی چنانچه پیشامدی برای آن یک نفر رخ دهد، آن منطقه بدون سرپرست خواهد ماند، به همین دلیل تصمیم گرفته شد مناطق خارج از مرکز بین آقایان اعضاء کمیته تقسیم شود. ضمناً هر نفر در عین حال که مسئول یک منطقه می‌باشد، از نفر دیگر که مسئول منطقه دیگر است، معاونت و با او همکاری خواهد کرد. با در نظر گرفتن این اصل مناطق خارج مرکز به طریق زیر بین اعضای کمیته قسمت گردید:
تعیین مناطق و مسئولین:
1. گرگان، مازندران و گیلان مسئول سرتیپ کیا، معاون سرهنگ علوی‌کیا
2. آذربایجان منهای منطقه کردنشین آن مسئول سرتیپ نصیری، معاون سرتیپ بختیار
3. کردستان با منطقه کردنشین آذربایجان مسئول سرهنگ منصورپور، معاون سرتیپ بختیار
4. قزوین، همدان و کرمانشاهان مسئول سرتیپ بختیار، معاون سرهنگ علوی‌کیا
5. لرستان، خوزستان و اصفهان مسئول سرهنگ علوی‌کیا، معاون سرتیپ بختیار
6. فارس مسئول سرلشکر عزیزی، معاون سرتیپ کیا
7. کرمان و مکران مسئول سرتیپ نصیری، معاون سرلشکر عزیزی
8. برای خراسان چون عده حاضر آشنایی زیاد به آن منطقه نداشته، قرار شد نفر هفتم از اعضای کمیته طوری [از] بین افسران ارتش انتخاب شود که گذشته از صلاحیت عمومی، آشنایی کامل به این منطقه داشته باشد و فعلاً بطور موقت مسئولیت این منطقه نیز برعهده سرتیپ کیا واگذار گردید.»
و پس از این تقسیم‌بندی، عضوگیری افراد در شهرستان‌ها آغاز گردید که نمونه‌ای از آن که در صورتجلسه شماره 7 کمیته مرکزی به ثبت رسیده، به شرح زیر است:
«آقای افشارصادقی رابط کمیته رضاییه، عباسقلی خسروی افشار (معروف به نصرالدوله) (برادرزن سرلشکر مظهری) را که سابقاً افسر مالی ارتش بوده است (سروان) و فعلاً در رضاییه رهبر جمعیت میهن‌پرستان می‌باشد برای عضویت کمیته رضاییه پیشنهاد نموده‌اند.
طبق گزارش رسیده از رابط کمیته رشت، آقایان حسینقلی سالار مشکوات مقیم رشت (قاسم‌آباد) و سلیمان پاشاخان ساسانی مقیم بندر پهلوی و سرهنگ بازنشسته هوشیار (سابقاً جودی) مقیم رشت را به نام کاندیدای کمیته رشت معرفی نموده است و کمیته مرکزی نسبت به دو نفر اول (سالار مشکوات و ساسانی) نظر موافق داده و در مورد نفر سوم فعلاً سکوت کرده است که به همین ترتیب توسط سرتیپ کیا به رابط کمیته در رشت ابلاغ گردیده است (نام رابط کمیته رشت پیوست می‌باشد)»
«آقای ابدال بختیار بنا به پیشنهاد آقای نصرالله آذری از اهواز، در تاریخ 6 بهمن 34 به افتخار سربازی کوک نائل و به عضویت کمیته اصلی اهواز منصوب گردید.»
در سال 1352ش که فرمان انحلالِ سازمان کوک توسط محمدرضا پهلوی صادر گردید، ساواک در بخشنامه‌ای سراسری گزارش وضعیت این سازمان در مناطق مختلف کشور را درخواست نمود که نمونه‌ای از پاسخ‌های باقی‌مانده در اسناد موجود به شرح زیر است:
«خلاصه گزارش سازمان کوک استان سوم، آذربایجان شرقی، اردبیل
تاریخ تشکیل:
1. از تاریخ تأسیس اولین تشکیلات سازمان کوک شهرستان اردبیل اطلاع دقیقی در دست نیست، ولی آنچه از خلال پرونده استنباط می‌شود، این سازمان در حدود سال‌های 32 و 33 تشکیل گردیده.
2. رهبری و هدایت این سازمان به عهد آقای حاج رسول صمیمی، مؤسس و بنیانگذار این سازمان بوده.
اعضاء.
از بدو تأسیس این سازمان تا اوایل سال 1345، اعضاء آن به 63 نفر می‌رسید، ولی بر اثر اختلافات موجود بین اعضاء، این سازمان منحل گردید.
پیش از رسمیت یافتنِ سازمان کوک در سال 1331ش، به علت مسئولیت سازمانی سپهبد حاجعلی کیا که ریاست مرزبانی بود، در مناطق مرزی ایران با شوروی، گروه‌هایی برای فعالیت‌های پارتیزانی و جمع‌آوری از تحرکات نیروهای نظامی شوروی و مرتبطین با آنها تشکیل شد که مرکز ثقلِ آن نیز، حزب جنگل بود که در مناطقِ تحت نفوذ فامیلی وی در کجور و کلارستاق در سال‌های میانی دهه‌ی 1320ش فعالیت داشت.
پس از ابلاغ رسمیِ در خصوص تشکیل سازمان کوک و عضویت افراد نظامی رده بالا مانند تیمور بختیار و دیگران در کمیته مرکزیِ آن، عضوگیری از افراد صاحب نفوذ و قابل اعتماد در سایر مناطق کشور در دستور کار قرار گرفت. از این رو در دومین صورت جلسه کمیته مرکزی که در آبان ماه سال 1332ش در منزل تیمور بختیار تشکیل شد، این موضوع به شرح زیر به ثبت رسید:
«تیمسار بختیار معتقد بودند که با اشخاص قابل اطمینان در شهرستان‌ها و ولایات خارج از طهران، بخصوص در بین ایلات و عشایر بایستی ارتباط برقرار نمود. ضمناً اشخاص زیر را که طبق تجربیات ایشان قابل اعتماد می‌باشند، اسم بردند تا همه آقایان نظریات خود را در جلسات آتیه راجع به آنان و همچنین راجع به طرز تماس با آنها بدهند:
1. در میانه، امیرهوشنگ شفایی، مرتضی رنجبر 2. در زنجان، محمود ذوالفقاری و اخوانش 3. در خرقان،3 هدایت‌الله یمینی 4. در کلیایی، امجدی‌ها، امیری 5. در ملایر، عضدی، شاملو، مصدقی 6. تویسرکان، ساری اصلانی 7.سقز، مسعود وزیری 8. بیجار، نجات‌اللهی، امام جمعه 9. کلهر، قبادیان 10. کرند، احتشامی 11. لهون، محمدامین بیک، محمدرضا 12. کرمانشاه، صیرفی، حسن رزقی، مهدی رعوفی، مهندس محمدی 13. لرستان، غضنفری، پورسرتیپ 14. بجنورد، شادلوها 15. مهاباد، ایلخانی‌زاده، ابراهیم علییار 16. شاهپور، قاسم‌زاده»
و در جلسه سوم کمیته مرکزی، چگونگیِ دخالتِ اعضاء در ارتباط با مناطق دیگر مورد بحث قرار گرفت:
«در مورد تقسیم‌بندی مناطق خارج از مرکز کشور و تعیین مسئولیت آنها بحث شد که آیا در هر استانی از کشور همه اعضای کمیته دخالت داشته باشند، یا آنکه بهتر است مناطق خارج از مرکز به طور مجزا بین هر یک از آقایان تقسیم گردد.
این فکر پیش آمد که اگر همه، در هر منطقه دخالت بکنند، اشکال لوث شدن مسئولیت پیش خواهد آمد؛ ولی اگر یک نفر مسئول یک منطقه تعیین گردد، اشکال نامبرده مرتفع خواهد شد؛ ولی چنانچه پیشامدی برای آن یک نفر رخ دهد، آن منطقه بدون سرپرست خواهد ماند، به همین دلیل تصمیم گرفته شد مناطق خارج از مرکز بین آقایان اعضاء کمیته تقسیم شود. ضمناً هر نفر در عین حال که مسئول یک منطقه می‌باشد، از نفر دیگر که مسئول منطقه دیگر است، معاونت و با او همکاری خواهد کرد. با در نظر گرفتن این اصل مناطق خارج مرکز به طریق زیر بین اعضای کمیته قسمت گردید:
تعیین مناطق و مسئولین:
1. گرگان، مازندران و گیلان مسئول سرتیپ کیا، معاون سرهنگ علوی‌کیا
2. آذربایجان منهای منطقه کردنشین آن مسئول سرتیپ نصیری، معاون سرتیپ بختیار
3. کردستان با منطقه کردنشین آذربایجان مسئول سرهنگ منصورپور، معاون سرتیپ بختیار
4. قزوین، همدان و کرمانشاهان مسئول سرتیپ بختیار، معاون سرهنگ علوی‌کیا
5. لرستان، خوزستان و اصفهان مسئول سرهنگ علوی‌کیا، معاون سرتیپ بختیار
6. فارس مسئول سرلشکر عزیزی، معاون سرتیپ کیا
7. کرمان و مکران مسئول سرتیپ نصیری، معاون سرلشکر عزیزی
8. برای خراسان چون عده حاضر آشنایی زیاد به آن منطقه نداشته، قرار شد نفر هفتم از اعضای کمیته طوری [از] بین افسران ارتش انتخاب شود که گذشته از صلاحیت عمومی، آشنایی کامل به این منطقه داشته باشد و فعلاً بطور موقت مسئولیت این منطقه نیز برعهده سرتیپ کیا واگذار گردید.»
و پس از این تقسیم‌بندی، عضوگیری افراد در شهرستان‌ها آغاز گردید که نمونه‌ای از آن که در صورتجلسه شماره 7 کمیته مرکزی به ثبت رسیده، به شرح زیر است:
«آقای افشارصادقی رابط کمیته رضاییه، عباسقلی خسروی افشار (معروف به نصرالدوله) (برادرزن سرلشکر مظهری) را که سابقاً افسر مالی ارتش بوده است (سروان) و فعلاً در رضاییه رهبر جمعیت میهن‌پرستان می‌باشد برای عضویت کمیته رضاییه پیشنهاد نموده‌اند.
طبق گزارش رسیده از رابط کمیته رشت، آقایان حسینقلی سالار مشکوات مقیم رشت (قاسم‌آباد) و سلیمان پاشاخان ساسانی مقیم بندر پهلوی و سرهنگ بازنشسته هوشیار (سابقاً جودی) مقیم رشت را به نام کاندیدای کمیته رشت معرفی نموده است و کمیته مرکزی نسبت به دو نفر اول (سالار مشکوات و ساسانی) نظر موافق داده و در مورد نفر سوم فعلاً سکوت کرده است که به همین ترتیب توسط سرتیپ کیا به رابط کمیته در رشت ابلاغ گردیده است (نام رابط کمیته رشت پیوست می‌باشد)»
«آقای ابدال بختیار بنا به پیشنهاد آقای نصرالله آذری از اهواز، در تاریخ 6 بهمن 34 به افتخار سربازی کوک نائل و به عضویت کمیته اصلی اهواز منصوب گردید.»
در سال 1352ش که فرمان انحلالِ سازمان کوک توسط محمدرضا پهلوی صادر گردید، ساواک در بخشنامه‌ای سراسری گزارش وضعیت این سازمان در مناطق مختلف کشور را درخواست نمود که نمونه‌ای از پاسخ‌های باقی‌مانده در اسناد موجود به شرح زیر است:
«خلاصه گزارش سازمان کوک استان سوم، آذربایجان شرقی، اردبیل
تاریخ تشکیل:
1. از تاریخ تأسیس اولین تشکیلات سازمان کوک شهرستان اردبیل اطلاع دقیقی در دست نیست، ولی آنچه از خلال پرونده استنباط می‌شود، این سازمان در حدود سال‌های 32 و 33 تشکیل گردیده.
2. رهبری و هدایت این سازمان به عهد آقای حاج رسول صمیمی، مؤسس و بنیانگذار این سازمان بوده.
اعضاء.
از بدو تأسیس این سازمان تا اوایل سال 1345، اعضاء آن به 63 نفر می‌رسید، ولی بر اثر اختلافات موجود بین اعضاء، این سازمان منحل گردید.