حاجعلی کیا و سازمان کوک به روایت اسناد ساواک - ۳۹
سربازان بی‌جیره و مواجب
پس از اینکه سازمان کوک در سال 1331ش، به صورت بخشنامه‌ای درون تشکیلاتی رسمیت یافت و در جریانِ کودتای 28 مرداد 1332ش ایفای نقش نمود، به وسیله 5 نفر از اعضایِ شناخته شده، که البته برخی از آنها مانند: موسی طوب و تقی خستو، برای تاریخ ناشناخته‌اند، در حضور محمدرضا پهلوی رسمیت یافت و از این پس به عضوگیری گسترده رجال نظامی و سیاسی پرداخت تا تحت نظر آنان، کمیته‌های اصلی و فرعی تخصصی تشکیل داده شود و به وظیفه‌ی اصلی سازمان، که جمع‌آوری پیرامون اهداف مختلف سیاسی و اجتماعی و گزارش به محمدرضا پهلوی بود، اقدام نماید.
در این موقع، افراد بسیاری به عضویت سازمان کوک درآمدند، که نام برخی از آنان که دارای شهرت سیاسی و اجتماعی بودند، به شرح زیر است:
الف. نظامی
سرلشگر سيدصادق اميرعزيزى، سرتیپ تیمور بختیار، سرتیپ ولی‌الله قرنی، سرتیپ یاوری، سرهنگ معتضد، تیمسار سرلشکر هدایت گیلانشاه، سرتیپ حسن علوی کیا، سرهنگ عبدالعلی منصورپور، سرتیپ نعمت‌الله نصیری، سرتیپ معزی، سرتیپ عبدالمجید نصراللهی، سرهنگ ستاد فرزانه، سرهنگ دیلمی، سرهنگ حسن زنگنه، سرتیپ اسمعیل ریاحی، سرهنگ غلامعلی اویسی، سرهنگ شهربانی مشکواتی (برادر مشکوات السلطان)، سرلشکر نصرالله مقبلی، سرتیپ محمد کمال، تیمسار کافی، رئیس دایره عشایر و ایلات، تیمسار سرلشکر فضل‌الله همایونی، سرتیپ اسماعیل حاتمیان، سرتیپ محمد خاکسار و ... بسیاری دیگر
ب. غیرنظامی
محمدتقی برخوردار، تاجر یزدی، شاهزاده احمد میرزا معزی، بازرس وزارتی وزارت اقتصاد، اسماعیل داروور، مدیر روزنامه ندای داوود و مدیر باشگاه سینا، محمود رجاء، نویسنده تهران مصور، جعفر شاهید، مدیر روزنامه جوانمردان، محمدرضا طالقانی، بازرگان، محمود ذوالفقاری، هدایت‌الله یمینی، هدا از اردبیل، صفاتی از ساری، عباسی از سقز، عزیز اعظم زنگنه از کرمانشاه، حاج محسن افشار صادقی از رضاییه، تیمورتاش از قوچان، رضا جعفری، کفیل وزارت فرهنگ، منوچهر قیایی، فرماندار تهران، سلطان حسین سنندجی، دکتر حبیب دادفر، عبداله والا، مدیر مجله تهران‌مصور، سیدمرتضی هاشمی حائری، دکتر منوچهر اقبال، مدیرعامل شرکت نفت و نخستوزیر، امیراسدالله علم، نخستوزیر و وزیر دربار، حسین قدس نخعی، وزیر دربار شاهنشاهی، محمود جم، سناتور، مهدی پیراسته، وزیر کشور، عمادالدین تربتی، نماینده مجلس شورای ملی و مجلس سنا، حسن مصطفوی، نماینده مجلس شورای ملی، نصراله آذری دهکردی، از مالکین و تجار بانفوذ خوزستان، اسدالله ابوقداره، حاج سیدحسن آیت‌الله‌زاده اردبیلی، حیدرعلی نادری، رئیس انجمن استان چهار محال و بختیاری، عزت‌الله تیرانداز، استاندار کرمان، مهندس خسرو هدایت، مهندس حبیب نفیسی، آذر یغمایی، ساغر یغمایی، سیدکاظم دستغیب و ... بسیاری دیگر
اسامی بالا، تعداد محدودی از اعضایِ سازمان کوک می‌باشند که برای نمونه در این بخش آورده شد. در متن کتاب، اسامی فراوانی از اعضای این سازمان در وزارتخانه‌ها و سازمان‌های مختلف دولتی در تهران و شهرستان‌ها وجود دارد که برای تحقیقاتِ موضوعی و محلی و یا برآورد آماری می‌توان از آن استفاده نمود.
فراوانی اعضای سازمان کوک، به میزانی است که سپهبد حاجعلی کیا در نقل خاطرات خود درباره آن می‌گوید:«من صدوبیست هزار سرباز بدون جیره، بدون پول، بدون مواجب برای شاه درست کردم در این سازمان، که تویِ این سازمان، وزیر بود، مجتهد بود، زن بود، بازاری بود، اصناف بودند، اطباء بودند، مهندسین بودند، فرهنگی بودند، تمام هر کدام کمیته‌های علیحده که همدیگر را نمی‌شناختند.»
در سال 1352ش که سازمان کوک تحت عنوانِ «سازمان امور اجتماعی» فعالیت داشت و تشکیلات آن به علت حذف سپهبد حاجعلی کیا و همچنین تأسیس ساواک و شرایط جدید سیاسی کشور، رو به افول نهاده و منحل اعلام گردید، قرار شد اعضایِ آن در سیستم استخدام منابع ساواک به کار گرفته شوند. نمونه‌ای از این اقدام، که نشانگر استعداد انسانی سازمان کوک در بین نیروهای نظامی و غیرنظامی در این موقع می‌باشد، به شرح زیر گزارش شده است:
«اقداماتی که تاکنون در اجرای دستورالعمل شماره 5491/302 - 7/8/52 معمول گردیده است، ذیلاً به استحضار می‌رساند:
1. وضعیت فعلی 337 نفر اسامی فهرست ارسالی، بررسی از این تعداد فعلاً:
الف. 11 نفر از کارمندان وزارت آموزش و پرورش برای همکاری با اداره یکم عملیات
ب. 26 نفر از کارمندان سایر وزارتخانه‌ها برای همکاری با اداره دوم عملیات
این ساواک مفید تشخیص و دستور داده شده برابر روش اقدام نمایند.
2. پانزده نفر در حال حاضر از افراد غیرنظامی در شهرستان‌های مختلف مشغول انجام وظیفه می‌باشند، که مراتب به ساواک‌های محل اعلام گردیده است.
3. اسامی شش نفر از افراد مزبور در ساواک استان خراسان و دو نفر از ساواک شهرستان قم واصل گردیده، که تحت بررسی است.
4. یکصد و سی و شش نفر صورت اسامی افسران و افراد نظامی بازنشسته و تعداد کمی حاضر به خدمت از فهرست مزبور استخراج و مورد بررسی قرار گرفت. چون تعیین آدرس محل سکونت فعلی و یا مشاغل افسران باید از طریق قسمت‌هایی وابسته به ارتش شاهنشاهی تهیه گردد، مواجه با اشکال شده. مثلاً تیمسار سرلشکر مهدیقلی ناموری ریاست اداره امور موظفین بانک سپه، به مأمور اعزامی این ساواک اظهار داشته برای در اختیار گذاشتن آدرس افسران مورد نظر، یا باید درخواست کتبی ساواک باشد و یا تیمسار قائم مقام ساواک شخصاً به ایشان تلفن فرمایند.
اینک با اظهار نظر اینکه پس از صرف وقت زیاد و تعیین آدرس و احیاناً محل اشتغال فعلی و تماس افسران مزبور، که اکثر پیر و از کار افتاده می‌باشند، به احتمال قوی برای همکاری با ساواک مفید نباشند. مقرر فرمایید نسبت به قسمت اخیر و اظهارات تیمسار ریاست اداره موظفین بانک سپه نظریه اعلام فرمایند.»
در این موقع، افراد بسیاری به عضویت سازمان کوک درآمدند، که نام برخی از آنان که دارای شهرت سیاسی و اجتماعی بودند، به شرح زیر است:
الف. نظامی
سرلشگر سيدصادق اميرعزيزى، سرتیپ تیمور بختیار، سرتیپ ولی‌الله قرنی، سرتیپ یاوری، سرهنگ معتضد، تیمسار سرلشکر هدایت گیلانشاه، سرتیپ حسن علوی کیا، سرهنگ عبدالعلی منصورپور، سرتیپ نعمت‌الله نصیری، سرتیپ معزی، سرتیپ عبدالمجید نصراللهی، سرهنگ ستاد فرزانه، سرهنگ دیلمی، سرهنگ حسن زنگنه، سرتیپ اسمعیل ریاحی، سرهنگ غلامعلی اویسی، سرهنگ شهربانی مشکواتی (برادر مشکوات السلطان)، سرلشکر نصرالله مقبلی، سرتیپ محمد کمال، تیمسار کافی، رئیس دایره عشایر و ایلات، تیمسار سرلشکر فضل‌الله همایونی، سرتیپ اسماعیل حاتمیان، سرتیپ محمد خاکسار و ... بسیاری دیگر
ب. غیرنظامی
محمدتقی برخوردار، تاجر یزدی، شاهزاده احمد میرزا معزی، بازرس وزارتی وزارت اقتصاد، اسماعیل داروور، مدیر روزنامه ندای داوود و مدیر باشگاه سینا، محمود رجاء، نویسنده تهران مصور، جعفر شاهید، مدیر روزنامه جوانمردان، محمدرضا طالقانی، بازرگان، محمود ذوالفقاری، هدایت‌الله یمینی، هدا از اردبیل، صفاتی از ساری، عباسی از سقز، عزیز اعظم زنگنه از کرمانشاه، حاج محسن افشار صادقی از رضاییه، تیمورتاش از قوچان، رضا جعفری، کفیل وزارت فرهنگ، منوچهر قیایی، فرماندار تهران، سلطان حسین سنندجی، دکتر حبیب دادفر، عبداله والا، مدیر مجله تهران‌مصور، سیدمرتضی هاشمی حائری، دکتر منوچهر اقبال، مدیرعامل شرکت نفت و نخستوزیر، امیراسدالله علم، نخستوزیر و وزیر دربار، حسین قدس نخعی، وزیر دربار شاهنشاهی، محمود جم، سناتور، مهدی پیراسته، وزیر کشور، عمادالدین تربتی، نماینده مجلس شورای ملی و مجلس سنا، حسن مصطفوی، نماینده مجلس شورای ملی، نصراله آذری دهکردی، از مالکین و تجار بانفوذ خوزستان، اسدالله ابوقداره، حاج سیدحسن آیت‌الله‌زاده اردبیلی، حیدرعلی نادری، رئیس انجمن استان چهار محال و بختیاری، عزت‌الله تیرانداز، استاندار کرمان، مهندس خسرو هدایت، مهندس حبیب نفیسی، آذر یغمایی، ساغر یغمایی، سیدکاظم دستغیب و ... بسیاری دیگر
اسامی بالا، تعداد محدودی از اعضایِ سازمان کوک می‌باشند که برای نمونه در این بخش آورده شد. در متن کتاب، اسامی فراوانی از اعضای این سازمان در وزارتخانه‌ها و سازمان‌های مختلف دولتی در تهران و شهرستان‌ها وجود دارد که برای تحقیقاتِ موضوعی و محلی و یا برآورد آماری می‌توان از آن استفاده نمود.
فراوانی اعضای سازمان کوک، به میزانی است که سپهبد حاجعلی کیا در نقل خاطرات خود درباره آن می‌گوید:«من صدوبیست هزار سرباز بدون جیره، بدون پول، بدون مواجب برای شاه درست کردم در این سازمان، که تویِ این سازمان، وزیر بود، مجتهد بود، زن بود، بازاری بود، اصناف بودند، اطباء بودند، مهندسین بودند، فرهنگی بودند، تمام هر کدام کمیته‌های علیحده که همدیگر را نمی‌شناختند.»
در سال 1352ش که سازمان کوک تحت عنوانِ «سازمان امور اجتماعی» فعالیت داشت و تشکیلات آن به علت حذف سپهبد حاجعلی کیا و همچنین تأسیس ساواک و شرایط جدید سیاسی کشور، رو به افول نهاده و منحل اعلام گردید، قرار شد اعضایِ آن در سیستم استخدام منابع ساواک به کار گرفته شوند. نمونه‌ای از این اقدام، که نشانگر استعداد انسانی سازمان کوک در بین نیروهای نظامی و غیرنظامی در این موقع می‌باشد، به شرح زیر گزارش شده است:
«اقداماتی که تاکنون در اجرای دستورالعمل شماره 5491/302 - 7/8/52 معمول گردیده است، ذیلاً به استحضار می‌رساند:
1. وضعیت فعلی 337 نفر اسامی فهرست ارسالی، بررسی از این تعداد فعلاً:
الف. 11 نفر از کارمندان وزارت آموزش و پرورش برای همکاری با اداره یکم عملیات
ب. 26 نفر از کارمندان سایر وزارتخانه‌ها برای همکاری با اداره دوم عملیات
این ساواک مفید تشخیص و دستور داده شده برابر روش اقدام نمایند.
2. پانزده نفر در حال حاضر از افراد غیرنظامی در شهرستان‌های مختلف مشغول انجام وظیفه می‌باشند، که مراتب به ساواک‌های محل اعلام گردیده است.
3. اسامی شش نفر از افراد مزبور در ساواک استان خراسان و دو نفر از ساواک شهرستان قم واصل گردیده، که تحت بررسی است.
4. یکصد و سی و شش نفر صورت اسامی افسران و افراد نظامی بازنشسته و تعداد کمی حاضر به خدمت از فهرست مزبور استخراج و مورد بررسی قرار گرفت. چون تعیین آدرس محل سکونت فعلی و یا مشاغل افسران باید از طریق قسمت‌هایی وابسته به ارتش شاهنشاهی تهیه گردد، مواجه با اشکال شده. مثلاً تیمسار سرلشکر مهدیقلی ناموری ریاست اداره امور موظفین بانک سپه، به مأمور اعزامی این ساواک اظهار داشته برای در اختیار گذاشتن آدرس افسران مورد نظر، یا باید درخواست کتبی ساواک باشد و یا تیمسار قائم مقام ساواک شخصاً به ایشان تلفن فرمایند.
اینک با اظهار نظر اینکه پس از صرف وقت زیاد و تعیین آدرس و احیاناً محل اشتغال فعلی و تماس افسران مزبور، که اکثر پیر و از کار افتاده می‌باشند، به احتمال قوی برای همکاری با ساواک مفید نباشند. مقرر فرمایید نسبت به قسمت اخیر و اظهارات تیمسار ریاست اداره موظفین بانک سپه نظریه اعلام فرمایند.»