حاجعلی کیا و سازمان کوک به روایت اسناد ساواک - 37
پیگیری اهداف سازمان با تعلیم و تربیت جوانان
اولین ملاقات کمیته بانوان با ثریا پهلوی، در روز چهارشنبه 12/3/1333 در کاخ سعدآباد صورت گرفت و دومین ملاقات نیز در روز پنجشنبه 26/5/33 در همان محل انجام و پیشنهاد شد: «هر دو هفته یک مرتبه این شرفیابی به حضور علیاحضرت ثابت شود و در صورت پیش آمد مهم و فوری شرفیابی هفتهای یک مرتبه معین گردد.» که مورد موافقت او قرار گرفت.
یکی از مسائل مطروحه در دوازدهمین جلسه کمیته بانوان این بود که آنان: «مسلک سربازی را جزء لاینفک و مذهب ثانوی خود باید قرار دهند.» و این مطلب، همان ساختِ ایدئولوژیای بود که سپهبد حاجعلی کیا به آن اشاره داشت و در سی و شمشمین جلسه کمیته بانوان نیز مورد توجه قرار گرفت که «این مسلک باید مثل مذهب برای ما باشد.»
یکی از مهمترین اقداماتی که در این زمان در جریان فعالیت کمیته اصلی بانوان در دستور کار قرار داشت، ملاقات با خانواده افسران بازداشت شده سازمان افسران حزب توده بود تا «جوانان و اطفال این افسران را ارشاد نموده، با تحبیب و موعظه، به راه راست میهندوستی و شاهپرستی وادار نمایند.» و یا «وسایلی در اختیار بانوان گذاشته شود که بتوانند لااقل آموزشگاه یا پرورشگاهی تأسیس کنند که علاوه بر اینکه مکتب اخلاق باشد، رویه میهندوستی و شاهپرستی را به آنان تعلیم داده و از این[راه]، از فساد جامعه و انحراف جوانان غافل و بیگناه جلوگیری شود.»
این پیشنهاد، با ثریا پهلوی در میان گذاشته شد و قرار شد که به خانواده افسران توقیف شده حزب توده سرکشی نموده، از روحیات و وضع زندگی آنان به طور ناشناس، با ابراز حس همدردی اطلاعاتی کسب شود؛ که این مأموریت به عهده دو گروه دو نفره متشکل از بانوان: (عشرت معاضد و ایران پایور) و (شکوه ملکی و مریم کیا) گذاشته شد تا هر گروه ظرف مدت 3 روز با بیست خانواده دیدار نمایند.
ملاقاتهای مورد نظر صورت گرفت و پس از گزارش آن به اعضای کمیته و تبادل نظری که صورت گرفت، بالاتفاق «وضع نامطلوبِ دستگاه حاکمه و ناراحتیهای زندگی و نارضایتی»، علت گمراهی افراد بازداشت شده تشخیص داده شد و مطرح گردید که:
«باید به هر وسیله که ممکن است اوضاع مملکت و وضع دستگاههای دولتی را اصلاح نمود تا جوانان تحصیلکرده و احساساتی این آب و خاک، گمراه و بیگانهپرست نشوند.»
متعاقب این تصمیم، قرار شد تا «برای نمونه، اقدام به احداث پرورشگاهی که در حدود 20 نفر طفل را پذیرایی نمایند، بشود، تا معایب و محاسن آن در درجه اول مورد دقت کامل قرار گیرد و از نمونه اولین پرورشگاه، بتوانند مؤسسات دیگری را نیز اداره نمایند »
برای این منظور، اساسنامهای در 12 ماده تنظیم گردید و قرار شد این پرورشگاه «به دست خواهران پارتیزانی کوک و به همت مردان و برادران خیّر» تأسیس و اداره شود.
انتخاب اعضای هیئت مدیره گروه حمایت کودک و ارسال اسامی به شهربانی و ثبت شرکتها، اقدام بعدی بود که با عضویت: «مریم کیا رئیس. بانو عشرت معاضد نایب رئیس. بانو ایران پایور خزانه دار. بانو شکوه ملکی بازرس. بانو عفت همایونی بازرس. بانو توران آهی دبیرکل.» صورت گرفت.
پس از این، موضوعِ بحث جلسات کمیته بانوان حولِ محور تأسیس پرورشگاه دور میزد و در جلسه سیوسوم تأکید گردید:
«موضوع فعالیت بانوان، تعلیم و تربیت و ارشاد نسل جوان مملکت است که باید از وجود پرورشگاههای تأسیس شده و یا با تأسیس و ازدیاد آنها، این اقدام مفید را بسط و توسعه داده و دائماً در تشریک مساعی با اعضای پرورشگاهها در تماس باشیم.»
در جریان عضوگیری برای کمیته بانوان، به علت اینکه کمیته بانوان «مجهز برای تحقیقات کامل بانوانی که میخواهند وارد سازمان شوند»، نبود؛ بیوگرافی دقیق هر شخصی که برای عضویت در نظر گرفته میشد، به «کمیته تحقیق» ارائه میگردید تا «پس از تصویب، با شخص مورد نظر وارد مذاکره شوند.» و در این مقوله، «مسئولیت کلی شرایط انتخاب به هیچوجه با بانوان» نبود و این موضوع «صرفاً به کمیته تحقیق» مربوط بود.
اعضای اصلی کمیته بانوان که در طول برگزاری جلسات و عضوگیری به 7 نفر رسید، به این شرح است: «مریم کیا، عشرت معاضد، ایران پایور، شکوه ملکی، قدسی غضنفری، عفت سمیعیان، توران آهی» که پس از چندی به علت مسافرتِ قدسی غضنفری و حذف شکوه ملکی، خانم قمر ناصر و زهدی زاهدی به اعضای اصلی کمیته بانوان اضافه شدند.
کمیته فرعی بانوان نیز تحت نظر مریم کیا تشکیل شد و بانوان: عفت همایونی، صدیقه بهبهانی، رباب خستو از اعضای آن بودند.
اسامی دیگر اعضای کمیتههای فرعی بانوان، که عناوین کمیته آنان در صورتجلسات قید نگردیده، به شرح زیر است:
1. خانم همایون مدیر دبیرستان آزرم
2. خانم حسام دولت آبادی (شهردار سابق) معلم خانهداری دبیرستان آز م
3. بانو نیره سعیدی (میرفخرایی)
4. بانو هاجر تربیت
5. بانو عصمت صادق
6. شوکتالملک جهانبانی
7. ایران جهانبانی
8. عفتالملک شامبیاتی
9. بانو نجمیه نجفی در مؤسسه فورد ورامین
10. بانو فاطمه میرافضلی رئیس دبیرستان آذر
11. بانو اخترالملوک معدل شیرازی مدیر دبیرستان انوشیروان دادگر
12. بانو جمشید یگانگی
13. بانو سرور معتمدی
14. صفیه مدرسی
از تعداد و چگونگی تشکیل کمیته بانوان در دیگر مناطق کشور، اطلاعی در سوابق موجود نیست؛ ولی در دوازدهمین صورتجلسه کمیته بانوان که در تاریخ 30/5/33 تشکیل شد، از تشکیل کمیته بانوان در رضاییه سخن گفته شد و در چند جلسه بعد نیز عنوان گردید:
«چون یکی از خواهران حوزه اصلی بانوان رضاییه به تهران آمده بود، مقرر گردید از نامبرده در یکی از جلسات فوقالعاده کمیته دعوت به عمل آید تا مشارالیها را به طرز فعالیت و امورات جاریه این سازمان آشناتر نمایند.»
یکی از مسائل مطروحه در دوازدهمین جلسه کمیته بانوان این بود که آنان: «مسلک سربازی را جزء لاینفک و مذهب ثانوی خود باید قرار دهند.» و این مطلب، همان ساختِ ایدئولوژیای بود که سپهبد حاجعلی کیا به آن اشاره داشت و در سی و شمشمین جلسه کمیته بانوان نیز مورد توجه قرار گرفت که «این مسلک باید مثل مذهب برای ما باشد.»
یکی از مهمترین اقداماتی که در این زمان در جریان فعالیت کمیته اصلی بانوان در دستور کار قرار داشت، ملاقات با خانواده افسران بازداشت شده سازمان افسران حزب توده بود تا «جوانان و اطفال این افسران را ارشاد نموده، با تحبیب و موعظه، به راه راست میهندوستی و شاهپرستی وادار نمایند.» و یا «وسایلی در اختیار بانوان گذاشته شود که بتوانند لااقل آموزشگاه یا پرورشگاهی تأسیس کنند که علاوه بر اینکه مکتب اخلاق باشد، رویه میهندوستی و شاهپرستی را به آنان تعلیم داده و از این[راه]، از فساد جامعه و انحراف جوانان غافل و بیگناه جلوگیری شود.»
این پیشنهاد، با ثریا پهلوی در میان گذاشته شد و قرار شد که به خانواده افسران توقیف شده حزب توده سرکشی نموده، از روحیات و وضع زندگی آنان به طور ناشناس، با ابراز حس همدردی اطلاعاتی کسب شود؛ که این مأموریت به عهده دو گروه دو نفره متشکل از بانوان: (عشرت معاضد و ایران پایور) و (شکوه ملکی و مریم کیا) گذاشته شد تا هر گروه ظرف مدت 3 روز با بیست خانواده دیدار نمایند.
ملاقاتهای مورد نظر صورت گرفت و پس از گزارش آن به اعضای کمیته و تبادل نظری که صورت گرفت، بالاتفاق «وضع نامطلوبِ دستگاه حاکمه و ناراحتیهای زندگی و نارضایتی»، علت گمراهی افراد بازداشت شده تشخیص داده شد و مطرح گردید که:
«باید به هر وسیله که ممکن است اوضاع مملکت و وضع دستگاههای دولتی را اصلاح نمود تا جوانان تحصیلکرده و احساساتی این آب و خاک، گمراه و بیگانهپرست نشوند.»
متعاقب این تصمیم، قرار شد تا «برای نمونه، اقدام به احداث پرورشگاهی که در حدود 20 نفر طفل را پذیرایی نمایند، بشود، تا معایب و محاسن آن در درجه اول مورد دقت کامل قرار گیرد و از نمونه اولین پرورشگاه، بتوانند مؤسسات دیگری را نیز اداره نمایند »
برای این منظور، اساسنامهای در 12 ماده تنظیم گردید و قرار شد این پرورشگاه «به دست خواهران پارتیزانی کوک و به همت مردان و برادران خیّر» تأسیس و اداره شود.
انتخاب اعضای هیئت مدیره گروه حمایت کودک و ارسال اسامی به شهربانی و ثبت شرکتها، اقدام بعدی بود که با عضویت: «مریم کیا رئیس. بانو عشرت معاضد نایب رئیس. بانو ایران پایور خزانه دار. بانو شکوه ملکی بازرس. بانو عفت همایونی بازرس. بانو توران آهی دبیرکل.» صورت گرفت.
پس از این، موضوعِ بحث جلسات کمیته بانوان حولِ محور تأسیس پرورشگاه دور میزد و در جلسه سیوسوم تأکید گردید:
«موضوع فعالیت بانوان، تعلیم و تربیت و ارشاد نسل جوان مملکت است که باید از وجود پرورشگاههای تأسیس شده و یا با تأسیس و ازدیاد آنها، این اقدام مفید را بسط و توسعه داده و دائماً در تشریک مساعی با اعضای پرورشگاهها در تماس باشیم.»
در جریان عضوگیری برای کمیته بانوان، به علت اینکه کمیته بانوان «مجهز برای تحقیقات کامل بانوانی که میخواهند وارد سازمان شوند»، نبود؛ بیوگرافی دقیق هر شخصی که برای عضویت در نظر گرفته میشد، به «کمیته تحقیق» ارائه میگردید تا «پس از تصویب، با شخص مورد نظر وارد مذاکره شوند.» و در این مقوله، «مسئولیت کلی شرایط انتخاب به هیچوجه با بانوان» نبود و این موضوع «صرفاً به کمیته تحقیق» مربوط بود.
اعضای اصلی کمیته بانوان که در طول برگزاری جلسات و عضوگیری به 7 نفر رسید، به این شرح است: «مریم کیا، عشرت معاضد، ایران پایور، شکوه ملکی، قدسی غضنفری، عفت سمیعیان، توران آهی» که پس از چندی به علت مسافرتِ قدسی غضنفری و حذف شکوه ملکی، خانم قمر ناصر و زهدی زاهدی به اعضای اصلی کمیته بانوان اضافه شدند.
کمیته فرعی بانوان نیز تحت نظر مریم کیا تشکیل شد و بانوان: عفت همایونی، صدیقه بهبهانی، رباب خستو از اعضای آن بودند.
اسامی دیگر اعضای کمیتههای فرعی بانوان، که عناوین کمیته آنان در صورتجلسات قید نگردیده، به شرح زیر است:
1. خانم همایون مدیر دبیرستان آزرم
2. خانم حسام دولت آبادی (شهردار سابق) معلم خانهداری دبیرستان آز م
3. بانو نیره سعیدی (میرفخرایی)
4. بانو هاجر تربیت
5. بانو عصمت صادق
6. شوکتالملک جهانبانی
7. ایران جهانبانی
8. عفتالملک شامبیاتی
9. بانو نجمیه نجفی در مؤسسه فورد ورامین
10. بانو فاطمه میرافضلی رئیس دبیرستان آذر
11. بانو اخترالملوک معدل شیرازی مدیر دبیرستان انوشیروان دادگر
12. بانو جمشید یگانگی
13. بانو سرور معتمدی
14. صفیه مدرسی
از تعداد و چگونگی تشکیل کمیته بانوان در دیگر مناطق کشور، اطلاعی در سوابق موجود نیست؛ ولی در دوازدهمین صورتجلسه کمیته بانوان که در تاریخ 30/5/33 تشکیل شد، از تشکیل کمیته بانوان در رضاییه سخن گفته شد و در چند جلسه بعد نیز عنوان گردید:
«چون یکی از خواهران حوزه اصلی بانوان رضاییه به تهران آمده بود، مقرر گردید از نامبرده در یکی از جلسات فوقالعاده کمیته دعوت به عمل آید تا مشارالیها را به طرز فعالیت و امورات جاریه این سازمان آشناتر نمایند.»