تکبر، آثار و راهکارهای مقابله(4)(پرسش و پاسخ)
پرسش:
مفهوم تکبر و آثار و پیامدهای آن در حیات فردی و اجتماعی انسان چیست و برای برطرف کردن آن چه راهکارهایی وجود دارد؟
پاسخ:
در سه بخش قبلی پاسخ به این سوال به مفهوم تکبر و نکوهش تکبر از منظر آیات و روایات، انواع تکبر و اسباب تکبر پرداختیم. اینک در ادامه دنباله مطلب را پی می‌گیریم.
مفاسد و پیامدهای تکبر
تکبر، آثار و پیامدهای بسیار مخربی در روح و جان و اعتقادات و افکار افراد و نیز در سطح فردی و اجتماعی جوامع انسانی دارد که به چند قسمت از آن در ذیل اشاره می‌شود:
1- آلودگی به شرک و کفر: آیا کفر ابلیس و انحراف او از مسیر توحید و حتی اعتراض او بر حکمت پروردگار سرچشمه‌ای جز کبر داشت؟ آیا فراعنه و نمرودها و همچنین بسیاری از اقوام سرکش که از پذیرش دعوت انبیای الهی سرباز زدند دلیلی جز تکبر داشتند؟ تکبر به انسان اجازه نمی‌دهد که در برابر حق تسلیم گردد، چرا که کبر حجاب سنگینی در برابر چشم انسان می‌افکند و او را از دیدن چهره زیبای حق محروم می‌کند، چنانکه امام صادق(ع) فرمود: «کمترین درجه کفر و الحاد، تکبر است.»(الکافی، ج2، ص 309)
2- محروم شدن از علم و دانش: انسان وقتی به حقیقت علم و دانش می‌رسد که آن را در هر جا و نزد هر کس بیاموزد و همچون گوهر گمشده‌ای برباید، حال آنکه اشحاص متکبر به آسانی حاضر نمی‌شوند بهترین علوم و دانش‌ها و برترین و والاترین حکمت‌ها را از افراد همردیف و یا زیردست خود بپذیرند. امام کاظم(ع) فرمود: «زراعت، در زمین‌های نرم و هموار می‌روید و روی سنگ‌های سخت هرگز رویش ندارد، همین‌گونه دانش و حکمت در قلب انسان متواضع روش دارد، و قلب متکبر جبار هرگز آباد نمی‌گردد؛ زیرا خداوند تواضع را وسیله عقل و تکبر را از ابزار جهل قرار داده است. (تحف‌العقول، ص 396)
3- سرچشمه بسیاری از گناهان: گاه در حالات افراد حسود، حریص، بدزبان و آلوده به انواع گناهان دقت می‌کنیم می‌بینیم سرچشمه همه این رذایل را در وجود آنها تکبر تشکیل می‌دهد. آنها هیچ‌گاه مایل نیستند کسی را برتر از خود ببینند به همین دلیل هرگاه نعمت و موفقیتی نصیب دیگران شود، به آنها حسد می‌ورزند. آنها برای تحکیم پایه‌های برتری‌جویی خود حریص در جمع‌آوری مالند. و برای اظهار برتری بر دیگران به خود اجازه می‌دهند که سایرین را تحقیر کنند و با هتک و توهین، زبان خود را آلوده سازند و به این وسیله آتش درونی خود را فرو نشانند. امام علی(ع) می‌فرماید: «حرص، تکبر و حسد سبب می‌شود که انسان در انواع گناهان فرو رود.» (نهج‌البلاغه، حکمت، 37) و «تکبر، رذایل اخلاقی را ظاهر می‌سازد.»(غررالحکم و دررالکلم، ص 36)
4- مایه تنفر و پراکندگی مردم: از بلاهای مهمی که بر سر متکبران وارد می‌شود انزوای اجتماعی و پراکندگی مردم از اطراف آنها است، چرا که شرف هیچ انسانی اجازه نمی‌دهد تسلیم برتری‌جویی‌های افراد متکبر شود، به همین دلیل نزدیک‌ترین دوستان و بستگان از آنها فاصله می‌گیرند و اگر به حکم الزام‌های اجتماعی مجبور باشند با آنان زندگی کنند. ولی در دل از آنها متنفرند! امام علی(ع) می‌فرماید: «کسی که بر مردم تکبر و برتری‌جویی کند، (در دنیا و آخرت پیش مقربان الهی و خلائق) ذلیل می‌شود.»(الکافی، ج8، ص 19) «برای متکبر، دوستی باقی نمی‌ماند!» (غررالحکم و دررالکلم، ص 557) و «چیزی مانند تکبر خشم مردم را برنمی‌انگیزد.» (همان، ص 685)
ادامه دارد
مفهوم تکبر و آثار و پیامدهای آن در حیات فردی و اجتماعی انسان چیست و برای برطرف کردن آن چه راهکارهایی وجود دارد؟
پاسخ:
در سه بخش قبلی پاسخ به این سوال به مفهوم تکبر و نکوهش تکبر از منظر آیات و روایات، انواع تکبر و اسباب تکبر پرداختیم. اینک در ادامه دنباله مطلب را پی می‌گیریم.
مفاسد و پیامدهای تکبر
تکبر، آثار و پیامدهای بسیار مخربی در روح و جان و اعتقادات و افکار افراد و نیز در سطح فردی و اجتماعی جوامع انسانی دارد که به چند قسمت از آن در ذیل اشاره می‌شود:
1- آلودگی به شرک و کفر: آیا کفر ابلیس و انحراف او از مسیر توحید و حتی اعتراض او بر حکمت پروردگار سرچشمه‌ای جز کبر داشت؟ آیا فراعنه و نمرودها و همچنین بسیاری از اقوام سرکش که از پذیرش دعوت انبیای الهی سرباز زدند دلیلی جز تکبر داشتند؟ تکبر به انسان اجازه نمی‌دهد که در برابر حق تسلیم گردد، چرا که کبر حجاب سنگینی در برابر چشم انسان می‌افکند و او را از دیدن چهره زیبای حق محروم می‌کند، چنانکه امام صادق(ع) فرمود: «کمترین درجه کفر و الحاد، تکبر است.»(الکافی، ج2، ص 309)
2- محروم شدن از علم و دانش: انسان وقتی به حقیقت علم و دانش می‌رسد که آن را در هر جا و نزد هر کس بیاموزد و همچون گوهر گمشده‌ای برباید، حال آنکه اشحاص متکبر به آسانی حاضر نمی‌شوند بهترین علوم و دانش‌ها و برترین و والاترین حکمت‌ها را از افراد همردیف و یا زیردست خود بپذیرند. امام کاظم(ع) فرمود: «زراعت، در زمین‌های نرم و هموار می‌روید و روی سنگ‌های سخت هرگز رویش ندارد، همین‌گونه دانش و حکمت در قلب انسان متواضع روش دارد، و قلب متکبر جبار هرگز آباد نمی‌گردد؛ زیرا خداوند تواضع را وسیله عقل و تکبر را از ابزار جهل قرار داده است. (تحف‌العقول، ص 396)
3- سرچشمه بسیاری از گناهان: گاه در حالات افراد حسود، حریص، بدزبان و آلوده به انواع گناهان دقت می‌کنیم می‌بینیم سرچشمه همه این رذایل را در وجود آنها تکبر تشکیل می‌دهد. آنها هیچ‌گاه مایل نیستند کسی را برتر از خود ببینند به همین دلیل هرگاه نعمت و موفقیتی نصیب دیگران شود، به آنها حسد می‌ورزند. آنها برای تحکیم پایه‌های برتری‌جویی خود حریص در جمع‌آوری مالند. و برای اظهار برتری بر دیگران به خود اجازه می‌دهند که سایرین را تحقیر کنند و با هتک و توهین، زبان خود را آلوده سازند و به این وسیله آتش درونی خود را فرو نشانند. امام علی(ع) می‌فرماید: «حرص، تکبر و حسد سبب می‌شود که انسان در انواع گناهان فرو رود.» (نهج‌البلاغه، حکمت، 37) و «تکبر، رذایل اخلاقی را ظاهر می‌سازد.»(غررالحکم و دررالکلم، ص 36)
4- مایه تنفر و پراکندگی مردم: از بلاهای مهمی که بر سر متکبران وارد می‌شود انزوای اجتماعی و پراکندگی مردم از اطراف آنها است، چرا که شرف هیچ انسانی اجازه نمی‌دهد تسلیم برتری‌جویی‌های افراد متکبر شود، به همین دلیل نزدیک‌ترین دوستان و بستگان از آنها فاصله می‌گیرند و اگر به حکم الزام‌های اجتماعی مجبور باشند با آنان زندگی کنند. ولی در دل از آنها متنفرند! امام علی(ع) می‌فرماید: «کسی که بر مردم تکبر و برتری‌جویی کند، (در دنیا و آخرت پیش مقربان الهی و خلائق) ذلیل می‌شود.»(الکافی، ج8، ص 19) «برای متکبر، دوستی باقی نمی‌ماند!» (غررالحکم و دررالکلم، ص 557) و «چیزی مانند تکبر خشم مردم را برنمی‌انگیزد.» (همان، ص 685)
ادامه دارد