محاسبات یک دیوانه!(یادداشت روز)
10 روز دیگر دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا به کنگره درباره توافق هسته‌ای با ایران گزارش خواهد داد. ترامپ در این گزارش باید نظر دولت خود را درباره پایبندی یا عدم پایبندی ایران به برجام در چهار محور اعلام کند؛
1- ایران به طور شفاف و قابل اثباتی، به طور کامل توافق را اجرا می‌کند.
2- ایران مرتکب نقض اساسی توافق نشده و اگرهم شده آن را برطرف کرده است.
3- ایران اقدامی از جمله فعالیت‌های مخفیانه در راستای توسعه برنامه هسته‌ای خود انجام نداده است.
4- تعلیق تحریم‌های هسته‌ای ضد ایران، متناسب با اقداماتی است که ایران در راستای توقف برنامه‌های هسته‌ای خود برداشته و برای امنیت ملی آمریکا حیاتی است.
با عملکرد خاص دولت آقای روحانی، ترامپ بهانه و دستاویزی برای اعلام عدم پایبندی ایران به تعهدات برجامی خود ندارد و تنها گزینه پیش روی او آن است که اعلام کند ادامه این مسیر با منافع ملی آمریکا در تضاد است. در صورت وقوع چنین احتمالی، توپ در زمین کنگره که جمهوریخواهان اکثریت آن را تشکیل می‌دهند، خواهد افتاد. کنگره می‌تواند ظرف 60 روز درباره بازگرداندن تحریم‌های تعلیق شده در برجام اقدام کند. درباره روند جاری و پیش رو نکات زیر قابل تامل است؛
از زمان روی کار آمدن ترامپ در آمریکا یک جریان خاص داخلی به طور صریح و برخی دولتمردان نیز گاهی با صراحت و گاهی در لفافه می‌گویند ترامپ سیاستمداری دیوانه، خطرناک و غیرقابل پیش‌بینی است که باید از چالش و رودررویی با وی پرهیز کرد. چرا که او به روندهای تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری در ساز و کار دیپلماسی آمریکا پایبند نیست و هر آن ممکن است تصمیمات خطرناک و عجیب و غریبی بگیرد.
ماجرای برخورد ترامپ با توافق تجاری سئول-واشنگتن که به تازگی از سوی رسانه‌های آمریکا فاش شده، برای درک شخصیت و سیاست رئیس‌جمهور آمریکا مورد جالبی است. مانند مورد برجام، ترامپ تهدید کرده است اگر کره جنوبی امتیازات بیشتری ندهد از توافق سئول-واشنگتن خارج خواهد شد. چندی پیش جلسه‌ای با حضور «جیمز متیس»، «سانی پرود»، «رکس تیلرسون»، و «رابرت لایتیزر» که به ترتیب وزیر دفاع، وزیر کشاورزی، وزیر خارجه و نماینده تجاری آمریکا در این توافق هستند، تشکیل می‌شود.
ترامپ در این نشست به نماینده تجاری آمریکا گفته است: 30 روز فرصت دارید، و اگر از آنها امتیاز نگیرید، از توافق تجاری با کره‌جنوبی خارج می‌شوم. لایتیزر هم در پاسخ گفته: بسیار خوب، پس من به کره‌ای‌ها می‌گویم که 30 روز مهلت دارند. ترامپ در ادامه با قطع حرف‌های او می‌گوید: «نه، نه، نه! شما نباید اینطوری مذاکره کنی! نباید به آنها بگویی که 30 روز مهلت دارند. باید به آنها بگویی این آدم دیوانه است و هرلحظه ممکن است از توافق خارج شود!»
به تازگی آقای ظریف در قالب نشست وزرای خارجه ایران و 1+5 برای نخستین بار با رکس تیلرسون ملاقات کرد. ظریف در مصاحبه با پولتیکو به این سؤال که مواجهه و برخورد تیلرسون در اولین دیدار چگونه بود، پاسخی نداده و همان پاسخ تیلرسون را تکرار می‌کند که به یکدیگر کفش پرتاب نکردیم!
وقتی ترامپ به نماینده کشور خود در یک توافق تجاری چنین تاکتیکی را برای گرفتن امتیاز از کشوری مانند کره جنوبی که عملاً مستعمره سیاسی آمریکاست، توصیه می‌کند، پیش‌بینی نحوه مواجهه و مذاکره تیلرسون با تیم مذاکره‌کننده کشورمان در موضوع حساسی مانند توافق هسته‌ای چندان دشوار نیست.
با احتساب دوران رقابت‌های تبلیغات انتخاباتی در آمریکا، ترامپ دو سال است که مشغول حرافی علیه توافق هسته‌ای است. از پاره کردن آن در صورت رفتن به کاخ سفید گفت و در سخنرانی اخیر خود در مجمع عمومی سازمان ملل آن را توافقی بسیار بد و مایه شرمساری خواند. نتانیاهو –نخست وزیر رژیم صهیونیستی- هم که در دنیا به یکی از مخالفان سرسخت برجام مشهور است در سخنرانی خود در سازمان ملل به برجام تاخت اما محور و عصاره حمله و انتقاد او این بود؛ چرا برجام زود تمام می‌شود و ابدی نیست! دقیقاً همان روز رکس تیلرسون نیز در این مورد گفت: آشکارترین نقص توافق بند «غروب» است و این به صراحت یعنی اینکه برجام را ایده‌آل می‌دانند و اگر چنین نبود چه اصراری بر نامحدود کردن زمان آن را داشتند؟!
جمهوری اسلامی رسماً با مذاکرات مجدد مخالفت کرده است اما دولت آمریکا ناامید نیست و تغییر محاسبات تهران را ناممکن نمی‌داند. جیمز فلیپز، کارشناس ارشد امور خاورمیانه در اندیشکده هریتیج در این مورد می‌گوید: «تهدید به اعمال تحریم‌های جدید ضد ایران برای واداشتن این کشور به بازنگری در توافق کافی است. هنگامی که پایبندی ایران به توافق تایید نشود و کنگره در آستانه اعمال مجدد تحریم‌های ضد ایران باشد، نه تنها محاسبات این کشور بلکه محاسبات متحدان اروپایی نیز تغییر خواهد کرد چرا که در آن هنگام مذاکره مجدد راهی برای حفظ توافق خواهد بود.»
فرض کنید واشنگتن در تغییر مفاد برجام برای به دست آوردن امتیازات بیشتر و دائمی کردن محدودیت‌ها و وارد کردن موضوع موشکی و مسائل منطقه‌ای به برجام تکمیلی موفق نشود. حتی در این صورت نیز کاخ سفید از جنجال اخیر دست خالی بیرون نمی‌رود. حداقل دستاورد وضعیت مبهم و کج دار و مریز فعلی آن است که نقض عهدهای آمریکا به حاشیه رفته و کسی درباره آنها صحبتی نمی‌کند. ظاهراً همه نگران اصل توافق هستند و می‌کوشند آن را همچون «نمادی مقدس»! حفظ کنند و مانع از فروپاشی آن شوند. در چنین فضایی نه زبانی برای اعتراض به بدعهدی‌های آمریکا وجود دارد و نه گوشی برای شنیدن اعتراض. این برای آمریکایی‌ها که امتیازات خود از برجام را پیشاپیش و نقداً دریافت کرده و کوچک‌ترین امتیازات ایران را دچار چالش و مانع می‌کنند، دستاورد کوچک و کمی نیست.
مسئله دیگر آنکه آمریکا با سیاستی که در پیش گرفته می‌کوشد اروپا را به عنوان اهرم و ابزاری برای اعمال فشار به ایران به کار گیرد. سفرای تروئیکای اروپایی در آمریکا رسماً اعلام کرده‌اند در صورت عدم خروج واشنگتن از توافق هسته‌ای، کشورهای اروپایی برای اعمال فشار بر ایران در موضوعاتی همچون توان موشکی و مسائل منطقه‌ای با واشنگتن همکاری بیشتری خواهند کرد.
تا زمانی که بت برجام در ذهن دولتمردان وجود دارد و حل مشکلات کشور را از این دریچه می‌بینند و رسانه‌های زنجیره‌ای نیز به تقدیس آن در افکار عمومی مشغولند، آمریکایی‌ها قادر خواهند بود ایران را با این ابزار گروگان گرفته و بر تهدید و فشارهای خود بیفزایند. نقطه تعیین‌کننده ماجرا در محاسبات دو طرف و تلقی هر کدام نسبت به محاسبات دیگری است. اگر آمریکایی‌ها به این نتیجه برسند که کبریت ایران برای آتش زدن برجام آماده است، ماجرا تفاوت بسیاری خواهد داشت. وقتی آنان می‌شنوند که حتی در صورت خروج آمریکا نیز ایران با اروپا توافق را پیش خواهد برد و از آن خارج نخواهد شد، باید منتظر گستاخی و زیاده‌خواهی‌های بیشتری نیز بود. جمهوری اسلامی طی چهار دهه گذشته با دیوانه‌های واقعی کم سر و کار نداشته است. از کارتر که گمان می‌کرد با عملیاتی هالیوودی می‌تواند جاسوس‌هایش در ایران را آزاد کند تا صدام که روز اول جنگ وعده داد چند روز دیگر مصاحبه بعدی خود را در تهران خواهد کرد! جمهوری اسلامی دیوانه‌های واقعی را سر جای خود نشانده است، چه برسد به آنهایی که خود را به دیوانگی می‌زنند.
محمد صرفی