آثار تفاوت و گسست نسلی(پرسش و پاسخ)
پرسش؛
تفاوت نسلی و یا گسست نسلی چیست و چه آثار و پیامدهایی را برای جامعه به همراه دارد؟
پاسخ:
به طور کلی اختلافات فکری و تفاوت در نوع نگرش میان نسل جوان و سایر نسل‌ها، به ویژه در میان خانواده‌ها امری طبیعی است و در هر جامعه‌ای وجود دارد. اما آنچه که حائز اهمیت است، اینکه میان تفاوت نسلی و یا گسست نسلی چه وجوه تمایزی وجود دارد و آثار و پیامدهای هر یک برای جامعه چگونه است؟
تعریف نسل
واژه «نسل» در دائره‌المعارف علوم‌اجتماعی، این‌گونه تعریف شده است؛«نسل در جمعیت‌شناسی به گروهی از افراد اطلاق می‌شود که مرحله‌ای از حیات را با یکدیگر آغاز کرده یا پایان داده باشند.» (باقر ساروخانی، ص 107)
تفاوت و گسست نسلی
مفهوم تفاوت نسلی
به طور کلی هیچ جامعه‌ای را نمی‌توان فاقد تفاوت نسلی یافت، زیرا در هر جامعه‌ای به طور طبیعی مقتضیات نسل قبلی با شرایط و مقتضیات نسل بعدی متفاوت است. همان‌گونه که علی(ع) می‌فرماید: فرزندان خود را نسبت به پذیرش آداب و رسوم خود مجبور نکنید. چرا که آنان در زمانه‌ای غیر از زمان شما خلق شده‌اند (و به طور طبیعی مقتضیات و شرایط آنان با نسل گذشته تفاوت دارد.) (شرح نهج‌البلاغه ابن ابی‌الحدید، ج20، ص 267) مجموعه تفاوت‌هایی که میان دو نسل می‌تواند وجود داشته باشد عبارتند از؛
1- تفاوت درآرمان‌ها و اهداف دو نسل
2- تفاوت در الگویابی و گروه‌های مرجع
3- تفاوت در مفاهیم و اصطلاحات روزمره دو نسل
4- تفاوت در ظاهر، پوشش و نوع سخن گفتن در میان دو نسل
5- تفاوت در سبک زندگی
نکته کلیدی در اینجا این است که اگر این تفاوت‌ها به حد آسیب و بحران برسد که موجب گسست نسلی و انفکاک ارزشی و فرهنگی شود، خطرناک است و موجب مسخ هویت ارزشی و هنجاری نسل گذشته خواهد شد. بنابراین در اینجا دیگر تفاوت نسلی نداریم بلکه گسست نسلی داریم.
مفهوم گسست نسلی
اما در تعریف شکاف یا گسست میان نسل‌ها گفته‌اند؛ شکاف نسل‌ها مفهومی است که اختلاف فاحش روانی، اجتماعی، فرهنگی و تفاوت معنا‌دار در بینش و آگاهی، باورها، تصورات، انتظارات، جهت‌گیری‌های ارزشی و الگوهای رفتاری میان دو نسل همزمان در یک جامعه را مورد توجه قرار دهد. به عبارت دیگر، فاصله نسلی به اقتضائات مهم و شکاف در تجربه، ارزش‌ها و هنجارهای بین دو نسل، یعنی والدین و فرزندان آنها و یا به طور کلی، به اختلاف و شکاف فرهنگی قابل توجه بین دو نسل تفسیر می‌شود. هرچه شکاف و یا فاصله عمیق‌تر و وسیع‌تر باشد، امکان فهم و درک هر نسل از نسل دیگر مشکل‌تر و بیگانگی آنها نسبت به هم بیشتر می‌گردد. بنابراین دور شدن تدریجی دو یا سه نسل پیاپی از یکدیگر از حیث جغرافیایی، عاطفی، فکری و ارزشی، وضعیت جدیدی را ایجاد می‌کند که اصطلاحا «گسست نسل‌ها» نامیده می‌شود. در این وضعیت، غالبا نوجوانان و جوانان می‌کوشند تا آخرین پیوندهای وابستگی خود را از والدین و نسل قبلی خود بگسلند و اغلب در این راه به هویت‌های جدید ارزشی و هنجاری روی می‌آورند. نکته کلیدی در اینجا این است که هر چقدر در یک جامعه، تغییرات اجتماعی سریع‌تر، وسیع‌تر و عمیق‌تر روی دهد، فاصله میان دو نسل (والدین و فرزندان) بیشتر شده و اختلافات و مسایل متضاد ارزشی و هنجاری بیشتری میان آنان شکل خواهد گرفت. در این شرایط نسل جدید برای تامین نیازهای گوناگون خود، از جمله به دست آوردن دانش، اطلاعات، سبک زندگی، طرز تفکر و بینش، به راحتی نمی‌تواند نسل قبل خود را الگو قرار دهد، و از آنان در زمینه‌های فوق تبعیت کند و نیاز به الگوهای جدیدی خارج از خانواده دارد. این مهم در شرایط کنونی که تحولات و سرعت رشد اطلاعات و تکنولوژی‌ها آنقدر زیاد شده که حتی دو فرزند با فاصله سنی کم نیز کاملا با یکدیگر متفاوت هستند به وضوح دیده می‌شود.صاحب‌نظران معتقدند که قبل از عصر تکنولوژی ارتباطات و اطلاعات و گردش سریع علمی معمولا به طور میانگین فاصله یک نسل 25 تا 30 سال بود اما امروزه با توجه به شرایط و مقتضیات موجود فاصله نسل‌ها به کمتر از 5 سال کاهش پیدا کرده است.زمانی تفاوت نسل‌ها به گسست نسل‌ها تبدیل نمی‌شود که جامعه انسجام ارزشی و هنجاری خود را حفظ کرده و بزرگ‌تر‌ها بتوانند روابط خود را با آموزش، تربیت و هدایت صحیح به کوچک‌ترها تعمیق بخشند و هویت ارزشی و هنجاری خود را به نسل بعدی منتقل نمایند.
ادامه دارد