ضرورت بررسی وضعیت خوزستان و جبران خسارات مردمی- بخش دوم
انتقال آب و تغییر اقلیم نکات مغفول در خوزستان
فاطمه زورمند- گزارشگر کیهان در اهواز
این روزها در همه محافل استان خوزستان به ویژه شهر اهواز سخن از روزهایی است که مردم با قطع آب و برق و تلفن روبرو بودند؛دو روزی که امور زندگی مردم مختل شد و قطع برق به دلیل گرد و خاک و مهمان ناخوانده‌ای به نام رطوبت و مه که باعث شد تمام حفره‌های مدیریتی و تجهیزاتی استان به بدترین شکل ممکن پدیدار شود و به اصطلاح عامیانه «پته‌ها روی آب ریخته شود و عیار توان مدیران سنجیده شود!»
اما همه این اتفاقات که همچون ویترینی به عنوان مشکلات این روزهای استان خوزستان در مقابل دیدگان عموم قرار دارد معلول پدیده مهم و پنهانی است که متاسفانه مورد غفلت قرار گرفته است.
پدیده‌ای که هشدارهای سال‌های دور را در موردش جدی نگرفتند و این روزها آرام آرام دارد آن روی خود را نشان می‌دهد. پدیده تغییر اقلیم و وجود ریزگردها همان اتفاق شوم و تلخی است که تصمیم‌گیری‌های غیرکارشناسی دارد بر سر خوزستان و استان‌های درگیر با ریزگردها می‌آورد.
ریشه اصلی مشکلات خوزستان کجاست؟
وقتی بر اساس پیش‌بینی سازمان‌های جهانی، افزایش دو درجه‌ای دما در اروپا بعد از سال 2070 میلادی محتمل شد تمام جامعه اروپایی در حال آموزش و تطبیق دادن خود با این اتفاق تلخ شد اما در خوزستان علی رغم گرم‌تر و خشک‌تر شدن زمین نه تنها هیچ اقدامی صورت نگرفت بلکه مدیران آبی کشور با تصمیمات خود در بحث انتقال آب بر شدت این مشکل افزودند!
طبق یافته اقلیم شناسان دمای خوزستان دو درجه افزایش و بارندگی 20 درصد کاهش داشته است و بررسی سه شهر دزفول در شمال خوزستان، اهواز در مرکز و آبادان در جنوب نشان می‌دهد که دما به صورت معناداری در حال افزایش و بارندگی روبه کاهش است.
تاثیر خشکسالی روی منابع کشاورزی و آب خوزستان انکار ناپذیر است و این روند در آینده قطعا تبعات اقتصادی؛ فرهنگی و اجتماعی را به دنبال خواهد داشت.
یک کارشناس اقلیم شناس به گزارشگر کیهان می‌گوید: «خوزستان فقط گرم و خشک‌تر نمی‌شود بلکه فشار مشکلات اقتصادی و اجتماعی بر عملکردها و رفتارها و حتی هنجارهای جامعه تاثیر مستقیم می‌گذارد، به طوری که زندگی برای ساکنان سخت‌تر می‌شود و حتی علقه‌های شدید و وابستگی‌ها نیز یارای مقابله با میلی که به مهاجرت در مردم ایجاد می‌شود نخواهد داشت؛ کما اینکه در حال حاضر نیز بسیاری از مردم تمایل به مهاجرت دارند اما به دلیل برخی مشکلات اعم از کار و هزینه مالی اسکان، بالاجبار زندگی در این شرایط را به جای رفتن انتخاب کرده‌اند.»
وی در ادامه می‌گوید: «این خاک برای زندگی و حیات نیاز به آب دارد، برای ممانعت از شدت گرفتن پدیده تغییر اقلیم باید راهکارهای تعدیلی اتخاذ شود .حفظ رطوبت خاک مهم‌ترین مسئله برای آینده خوزستان است. طرح‌های انتقال آب میان حوضه‌ای باید متوقف شود زیرا آبی که به طور طبیعی حق خوزستان است اگر منحرف شود مرگ تدریجی حیات را در این استان در پی خواهد داشت که نمونه‌ای از آن طی دو هفته اخیر در استان رقم خورد. همچنین باید از اجرای روش‌هایی که باعث تبخیر بیشتر منابع آبی خوزستان می‌شود جلوگیری شود و انطباق کشاورزی و شهرسازی با وضع موجود ضروری به نظر می‌رسد.»
حضور وزیر ومرهم موقت
هر چند پس از روزهای سخت و دشوار قطعی آب و برق و سیستم‌های ارتباط جمعی در خوزستان، 23 بهمن وزیر نیرو در استان حضور یافت و با اختصاص اعتبار و عذرخواهی سعی کرد مرهمی بر درد مردم بگذارد ولی باید متذکر شد که این یک مرهم موقتی است زیرا این زخم ریشه در سیاست‌های غلط انتقال آب دارد که هر چه سعی کنند رویش را بپوشانند تا کمتر دیده شود متاسفانه تعفنش از جای دیگر بیرون می‌زند.
دیروز ریزگرد و بیماری بود، امروز قطع برق و اختلال در امور زندگی و چه کسی می‌داند فردا این پدیده تغییر اقلیم یا بهتر بگوییم دخالت بی‌جای انسان در طبیعت چه جلوه نازیبایی از خود را به نمایش می‌گذارد؟
کارشناسان اقلیم‌شناس معتقدند آبی که در دشت خوزستان منشاء باروری کشاورزی و دامپروری، آبزی‌پروری، توسعه نخیلات و بسیاری موهبت‌های دیگر می‌شد را به بالا دست منحرف کردند تا برای آنها منشا اثر باشد.
آیا نمی‌شد به جای انتقال آب با صرف این حجم هزینه و وقت که نتایج نامطلوب و تاسف بار آن بر زندگی مردم خوزستان مهاجرت روز‌افزون آنها را رقم زد؛ آب خوزستان همین جا می‌ماند و مردم آن استان‌ها به خوزستان مهاجرت می‌کردند؟
پاسخ‌های معاون وزیر نیرو
ستار محمودی قائم مقام وزیر نیرو در اهواز در پاسخ به پرسش گزارشگر کیهان مبنی بر اینکه بحران امروز خوزستان معلول سیاست‌های اشتباه وزارت نیرو در بحث انتقال آب و تغییر اقلیم خوزستان است می‌گوید: «در کشور حدود 18 حوضه آبی داریم که برخی از این حوضه‌ها از چند استان عبور می‌کند. دو حوضه کرخه و کارون در خوزستان قرار دارند که استان‌های مختلفی در آنها دخیل هستند.»
وی با بیان اینکه وزارت نیرو کار سلیقه‌ای نمی‌کند و طبیعتا طبق برنامه‌ریزی به فعالیت می‌پردازد، می‌گوید: «وزارت نیرو در صورتی مجوز انتقال آب از منطقه‌ای به منطقه دیگر را می‌دهد که آن منطقه مشکلی در زمینه کمبود آب نداشته باشد و اکنون که خوزستان خود با مشکل کمبود آب مواجه است اجازه این انتقال داده نخواهد شد.»محمودی تصریح کرد: «در بحث انتقال آب به حوزه‌های کویری، از حدود 30 سال قبل تاکنون طرح‌هایی بوده است که از حوضه کارون بزرگ آب‌هایی به مناطق مختلف انتقال داده شود اما به دلیل تغییرات اقلیمی میزان انتقال آب پيش بيني شده، ديگر با پتانسیل این حوضه متناسب نبود.»
قائم مقام وزیر نیرو تصریح کرد: «در قانون و شرایط اجتماعی آب شرب در اولویت اول قرار دارد، بنابراین آن سهمیه‌هایی که برای انتقال دیده شده بود به یک ششم و یک پنجم تقلیل پیدا کرد. هرچند که این سهمیه‌ها نیز هنوز اجرا نشده است.»
اما این مسئول وزارت نیرو در این خصوص توضیح نداد که مگر سرانه آب شرب استان‌های فلات مرکزی به ویژه استان اصفهان چه میزان است که اجرای تونل کوهرنگ یک از سال 32 تاکنون، تونل کوهرنگ دوم از سال 68 تاکنون به مقصد زاینده رود، تونل چشمه لنگان از سال 84 تاکنون، تونل خدنگستان از سال 92 تاکنون به مقصد زاینده رود و سد کمال صالح از سال 90 تاکنون به مقصد اراک و همچنین انتقال آب سرشاخه کارون (دز) از الیگودرز به مقصد سد کوچری گلپایگان اصفهان و سپس قمرود از شهریور سال 95 تاکنون نیاز آب شرب آنان را فراهم نکرده است که اکنون تونل سوم کوهرنگ (بیرگان) و بهشت آباد را نیز برای انتقال آب خوزستان در برنامه دارید؟
وی در پاسخ به اعتراض خبرنگاران مبنی بر کشاورزی محصولات آب بر در استان‌های فلات مرکزی می‌گوید: «اصلا امکان ندارد که آبی از خوزستان کم شود و برای کشاورزی به استان ديگري داده شود. این بحث اصلا امکان پذیر نیست و بحث آب مسئله‌ای نیست که کسی از انتقال آن بی‌خبر بماند.یک کار ناعادلانه هیچ گاه پایدار نمی‌ماند.»
محمودی عنوان می‌کند: «وزارت نیرو این مسائل را مو به مو اجرا می‌کند و تضمین و ضمانت اجرایی این امر نیز سازمان محیط زیست کشور است که بر روی این مسائل نظارت می‌کند. بنابراین زمانی انتقال آب انجام می‌شود که منطقه مورد نظر منبع آبی برای تامین نداشته باشد و آب تامین شده نیز فقط برای شرب خواهد بود.»
کارشناسان محلی قانع نشدند
اما در تحلیل اظهارات معاون وزیر نیرو باید اذعان داشت که کارشناسان محلی از این پاسخ‌ها قانع نشدند.
استاندار خوزستان در پاسخ به سخنان قائم مقام وزیر نیرو در خصوص انتقال بین حوضه‌ای برای مصارف شرب می‌گوید: «وزارت نیرو باید در خصوص اینکه گفته می‌شود، انتقال آب از سرشاخه‌های رودخانه‌های استان صرفا برای شرب است کارشناسان استان را قانع کند.»
غلامرضا شریعتی تصریح می‌کند: «رئیس‌جمهوری تاکید کرده که انتقال آب از کارون به مناطق مرکزی ایران فقط برای شرب باشد.انتقال آب برای مصارف شرب اقدامی انسانی است ولی اگر برای بخش صنعت باشد پذیرفتنی نیست. رئیس‌جمهور برای انتقال آب دستور داد اما وزارت نیرو ظاهراً آب را برای شرب و صنعت مصرف می‌کند!»
دلایل قطع گسترده برق در اهواز
استاندار خوزستان در خصوص دلایلی که تاسیسات برق استان را زمینگیر و موجب قطع گسترده برق شد اظهار می‌دارد: «پدیده گرد و غبار و توام شدن آن با رطوبت یا مه غلیظ باعث ظهور یک پدیده جدید در کشور شده و تبعاتی را برای خوزستان در بحث برق و آب به وجود آورده است.حوزه برق یک حوزه گسترده است و پدیده‌هایی مانند ریزگردها و رطوبت توام با آن، پدیده طبیعی است که از دست حوزه برق خارج است اما وقتی این مسائل مانند کلاف به یکدیگر ارتباط پیدا می‌کنند، حوزه برق باید نسبت به مشکلات به وجود آمده پاسخگو باشد.»
باید فکری اساسی کرد
برای بلند مدت باید تاسیسات شهری در مقابل گرد و غبار به شکلی باشند تا در صورت توام شدن پدیده گرد و خاک و رطوبت دچار مشکل نشوند.
قائم مقام وزیر نیرو در این باره به گزارشگر کیهان می‌گوید: «در قراردادهای جدیدی که داریم 42 پست برای خوزستان در نظر گرفته شده که این پست‌ها حالت پوششی دارند و در مقابل گرد وخاک مقاوم هستند.»
مدیرعامل شرکت توانیر نیز می‌گوید: «هشت هزار و 500 کیلومتر خط انتقال برق در خوزستان ایجاد شده که بیش از یک سوم آنها در معرض آلودگی محیطی و آسیب دیدگی است.»
آرش کردی با بیان اینکه با تغییر اقلیم در کشور و منطقه روبه رو هستیم، می‌افزاید: «سابقه حضور برق در خوزستان به بیش از چندین دهه می‌رسد این در حالی است که در سال‌های اخیر شاهد حوادثی در این بخش هستیم که هیچ طراحی و پیش‌بینی برای مقابله با آنها نشده است.»
وی با اشاره به اینکه مقره‌های سیلیکونی در صنعت برق کمتر از یک دهه عمر دارد، اظهار می‌دارد: «بیش از 93 هزار مقره در این استان نصب شده که قرار شده 30 هزار مقره تعویض شوند و جنس آنها به سیلیکونی تغییر یابد که البته پیش از این برای تغییر این مقره‌ها اقدام جدی نشده بود. اما حجم حادثه‌ای که در این روزها برای شبکه برق استان اتفاق افتاده بسیار گسترده و خارج از پیش‌بینی صنعت برق بوده است.»
نکته‌ای که در این میان باید به آن اشاره شود این است که با بروز پدیده ریزگردها در یک دهه گذشته برای جلوگیری از ایجاد بحران سالانه دو بار تمام تاسیسات برق استان با دستگاه‌های مخصوص و آب مقطر و حتی در مواردی با آب گرم که نیاز به خاموشی شبکه نباشد، شستشوی تاسیسات صورت می‌گرفت؛ اما طبق اطلاعات به‌دست آمده حدود دو سه سالی است که این اقدام پیشگیرانه صورت نگرفته است و مسئولین وقت باید پاسخگوی این اهمال کاری باشند.