فریده شریفی
 
  دین اسلام یک دین اجتماعی است و راه رسیدن به کمالات انسانی اجتماعی بودن و با جمع زیستن است نه گوشه‌گیری و انزواطلبی. از جمله مباحثی که در دین اسلام اهمیت زیادی دارد تنظیم روابط میان همسایگان، حقوق همسایگی و پذیرفتن مسئولیت‌های اجتماعی است.
در آیات قرآن و فرمایشات ائمه اطهار(ع) سفارش‌های زیادی به رعایت حقوق همسایگان شده است و آرامش روح و روان جمع در گرو روابط خوب و صمیمانه با همسایگان، خویشاوندان و اطرافیان عنوان شده است، این درحالی است که در کشورهای غربی و در مباحث اجتماعی و روانشناختی این کشورها کوچک‌ترین اشاره‌ای به روابط با همسایگان و رعایت حقوق آنان نشده است و این در شرایطی است که این کشورها همیشه دم از رعایت حقوق بشر می‌زنند و ادعای ملاحظات حقوق بشری آنان گوش جهانیان را کر کرده است!
رضایت همسایگان از یکدیگر
بی‌خبری از حال همسایگان و بی‌توجهی به حقوق آنان از اموری است که در اسلام نکوهش و از آن به زشتی یاد شده است تا آنجا که پیامبر بزرگوار اسلام(ص) کسی را که سیر بخوابد و همسایه‌اش گرسنه باشد مؤمن نمی‌داند.
«زهره کدخدایی» روانشناس و کارشناس مسائل اجتماعی در این‌باره به گزارشگر کیهان می‌گوید: «همان‌طور که خانواده اصلی‌ترین و مهم‌ترین رکن جامعه است، همسایگان نیز بخش مهمی از جامعه هستند و هر خانواده‌ای در تماس نزدیک با همسایگان خود قرار دارد، چه‌بسا همسایگانی که از فامیل و خویشاوند به انسان نزدیک ترند و در حل مشکلات و نیازهای افراد نقش مهمی ایفا می‌کنند.»
وی اضافه می‌کند: «معمولاً مشاهده می‌شود که افراد به هنگام خرید آپارتمان یا اجاره آن اولین پرسشی که مطرح می‌کنند درباره رفتار همسایگان است چرا که عقیده دارند شناخت همسایگان در آرامش و آسایش زندگی آنان تأثیرگذار است و می‌خواهند در همان مدت زمانی که در یک آپارتمان زندگی می‌کنند از نظر رفتارهای همسایگان دغدغه و مشکلی نداشته باشند بلکه بالعکس رابطه‌ای صمیمانه و دلنشین با یکدیگر داشته باشند.»
به گفته این کارشناس، هیچ‌کس نمی‌تواند ادعا کند که می‌تواند به تنهایی زندگی کند و نیازی به رابطه با دیگران ندارد بنابراین در یک مجتمع مسکونی همسایگان نیازمند به ایجاد ارتباط با همدیگر و دوستی و مشارکت در امور ساختمان هستند و حتی اگر این روابط به روابطی دوستانه دوجانبه و چندجانبه منجر نشود به دلیل همفکری و مشارکت در امور مربوط به شارژ ساختمان و... نیاز به رفت و آمد و ارتباط با یکدیگر دارند.
پیامبر گرامی اسلام(ص)  در حدیثی می‌فرمایند که «پیش از خریدن خانه، همسایه را پیدا کنید و پیش از مسافرت ، رفیق سفر مناسب خود را بیابید.»
خانم جزایری که ساکن یک مجتمع مسکونی پر واحد در خیابان مطهری است در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان درباره رابطه با همسایگان و رعایت حق همسایگی می‌گوید: «سال‌هاست که مستأجر هستم و در مناطق مختلف و ساختمان‌های مختلف سکونت داشته‌ام و خوشبختانه با همسایگان روابط صمیمانه و خوبی داشته‌ام چرا که معتقدم وجود همسایه خوب برای انسان نعمتی ارزشمند است و انسان به واسطه رفتار خوب با همسایگان گناهانش آمرزیده می‌شود.»
وی اضافه می‌کند: «بارها در شرایط مختلف، بیماری، مشکلات مالی، نگه‌داری بچه‌ها و... از کمک و یاری همسایگان بهره گرفته‌ام و اگر مساعدت آنان نبود با مشکلات زیادی مواجه می‌شدم چون اعضای فامیل من در تهران ساکن نیستند و نمی‌توانم از کمک آنان بهره‌مند شوم بنابراین بارها و بارها همسایه من در نقش فامیل و حتی نزدیک تر از آنان عمل کرده و به داد من رسیده است.»
این خانم خانه‌دار خاطرنشان می‌کند: «البته خود من هم سعی کرده‌ام همین نقش را برای همسایگان خود ایفا کنم و مانند یک مادر یا یک خواهر به آنها کمک کنم و حق همسایگی را رعایت کنم.»
مهم‌ترین نقش و کارکرد همسایگی را می‌توان در تأمین امنیت و برآورد نیازهای مادی و معنوی، جسمی و روحی یکدیگر دانست. همسایگانی که از نظر فرهنگی، عقیدتی و بینشی نزدیک باشند نسبت به یکدیگر همسایگان بهتری هستند و بهتر می‌توانند  زندگی جمعی داشته باشند.اما اگر همسایگان با یکدیگر اشتراک فرهنگی نداشته باشند سر کوچک ترین مسائل  اختلاف پیدا می‌کنند و گذشت و ایثار، رحمت و مودت جای خود را به اختلاف، کدورت و مشاجره خواهد داد و گاهی این مشکلات به راهرو دادگاه‌ها نیز کشانده خواهد شد.
رعایت الگوی آپارتمان‌نشینی
امروزه در جوامع شهری رشد آپارتمان‌نشینی بسیار چشمگیر است و علت آن افزایش جمعیت و کمبود زمین شهری است، عامل دیگر مهاجرت بی‌رویه به شهرها است که سبب شده افراد زندگی در آپارتمان‌های کوچک را به خانه‌های حیاط‌دار و بزرگ ترجیح دهند و این مسئله مشکلات و معضلات زیادی را به همراه داشته است.
مهندس «حمید زرسازی» کارشناس عمران در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان به این مسئله اشاره می‌کند و می‌گوید: «امروزه الگوی زندگی انسان‌ها با گذشته بسیار تفاوت کرده و الگوی سکونت خانواده‌های گسترده و سنتی از منازل بزرگ و حیاط‌دار و مستقل به زندگی در آپارتمان‌ها تغییر یافته است، اگر در گذشته پدر و مادر در کنار فرزندان و نوه‌ها زندگی می‌کردند امروزه خانواده‌ها غالباً 3 یا 4 نفره هستند و برخی مواقع هم که فرزندان ترجیح می‌دهند مستقل زندگی کنند که متأسفانه این مسئله از دستاوردهای منفی زندگی شهری است چرا که احساس همبستگی، پیوندهای عاطفی و اشتراکات صمیمانه میان اعضای خانواده با این روش زندگی کمرنگ و به تدریج محو خواهد شد.»
وی اضافه می‌کند: «طراحی آپارتمان‌ها و شیوه‌ بساز و بفروشی که این روزها متداول شده موجب شده که مشکلات زیادی برای اهالی ساختمان به وجود آید، به طور مثال نازک بودن دیوارها، تعداد زیاد واحدها در یک طبقه، مثلا در برخی از آپارتمان‌ها 4 یا 5 واحد در یک طبقه قرار دارد اما یک آسانسور برای همه واحدها درنظر گرفته شده که همین موضوع مشکلاتی برای ساکنان ساختمان و همسایگان به وجود می‌آورد و در برخی از مواقع آنها را به مشاجره و بگو مگو وادار می‌کند یا در مورد پارکینگ‌ها هم غالبا بحث و جدل وجود دارد چرا که امکان تعبیه پارکینگ برای همه واحدها وجود ندارد و برخی پارکینگ‌ها اصطلاحا پارکینگ‌های مزاحم‌دار هستند و باعث مشکل برای دیگران می‌شوند.»
به گفته این کارشناس عمران، زندگی در شهر و چالش‌ها و مشکلاتی که به همراه دارد برای همگان وجود دارد اما هر کسی در هر جایگاهی که هست باید به قوانین آپارتمان‌نشینی اهمیت بدهد و مسئولین و دست‌اندرکاران نیز باید استانداردهای لازم برای حوزه مسکن و توسعه شهرها را رعایت کنند تا به نیازهای شهروندان پاسخ بدهند و مشکلات موجود را حل و فصل نمایند.
وی اضافه می‌کند: «آپارتمان‌نشینی امروزه به جزئی لاینفک از زندگی شهری تبدیل شده و گریزی از آن نیست اما اگر ملزومات زندگی آپارتمان‌نشینی رعایت شود همسایگان می‌توانند با آرامش و آسایش بیشتری در کنار یکدیگر زندگی کنند و دغدغه کمتری داشته باشند.»
الگوی ایرانی، اسلامی
تاریخ آپارتمان‌نشینی در ایران به حدود 50 سال پیش بازمی‌گردد در همان زمان قانون آپارتمان‌نشینی نیز تدوین و تصویب شد اما با گسترش زندگی شهری و افزایش ساخت و ساز مجتمع‌های آپارتمانی و با مشکلاتی که برای مردم بر اثر زندگی آپارتمان‌نشینی ایجاد شد اجرای این قانون مورد غفلت قرار گرفت و تلاش برای فرهنگ‌سازی و نهادینه شدن فرهنگ آپارتمان‌نشینی جای آن را گرفت.
علی عظیمی کارشناس ارشد روانشناسی بالینی و مشاور تربیتی و تحصیلی در این باره می‌گوید: «هرچند قانونی برای آپارتمان‌نشینی تدوین شده و اکنون این قانون در وزارتخانه راه و شهرسازی به نام قانون تملک آپارتمان‌ها وجود دارد اما اجرای این قانون ضمانت اجرای قوی و قدرتمندی ندارد و نهاد خاصی متولی آن نیست بنابراین راهکار اصلی برای امنیت و آسایش همسایگان و ساکنان آپارتمان‌های ترویج فرهنگ آپارتمان‌نشینی است و اگر بپذیریم که آپارتمان‌ها متعلق به همه ساکنان یک ساختمان است و چهاردیواری اختیاری نیست مشکلات و معضلات موجود بر سر راه آپارتمان‌نشینی از میان خواهد رفت.»
وی اضافه می‌کند: «در اکثر مجتمع‌های ساختمانی معمولا یک  مدیر یا هيئت مدیره انتخاب می‌کنند تا قوانینی مبتنی بر ایجاد آرامش و آسایش در ساختمان وضع کنند و با اجرای آن رضایت همه ساکنان تأمین شود که معمولا این راهکار بهترین شیوه برای زندگی مسالمت‌آمیز با یکدیگر می‌باشد.»
به گفته این کارشناس، از آنجا که ایران یک کشور اسلامی است و قوانین و مقررات اسلامی سرلوحه زندگی همه مسلمانان کشور قرار دارد ترویج فرهنگ اسلامی همسایه‌داری می‌تواند فضایی آرام‌بخش در ساختمان ایجاد کند به ویژه آنکه در دیدگاه اسلامی به رعایت حقوق همسایگان تاکید فراوانی شده است.
این روانشناس همچنین می‌گوید: «البته فقط نباید به مشکلات آپارتمان‌نشینی اشاره کرد بلکه در کنار مشکلات، آپارتمان‌نشینی محاسنی هم دارد مثلا مشارکت در زندگی اجتماعی، سهیم بودن در غم و شادی یکدیگر، شناخت بیشتر مسائل زندگی و همکاری و اشتراک مساعی با یکدیگر، رشد بهتر فرزندان در یک محیط اجتماعی، برقراری ارتباطات عاطفی، کمک به یکدیگر در مواقع سختی و مشکلات و... بنابراین بهتر است با رعایت حقوق شهروندی و احترام به همسایگان فرهنگ اسلامی غنی جامعه ایرانی را تقویت و به رخ تمام جهانیان بکشانیم مخصوصا جوامعی که با خودشان هم بیگانه هستند چه برسد به ارتباط با دیگران!»
اصولا انسان‌ها با گرایش اجتماعی که دارند نمی‌توانند تنها زندگی کنند و اساس ازدواج و نیاز به زندگی مشترک هم رسیدن به سکوت و آرامش است.
مبنای اصلی اجتماع هم بر همدلی و همکاری است و هرچه ابعاد همکاری و مشارکت بیشتر باشد سعادت و آسایش شهروندان بیشتر تأمین می‌شود. ایجاد و شناسایی روندهای اجرایی، فرهنگ سازی و ارتقای فرهنگ آپارتمان‌نشینی به عهده دولت است و باید تلاش‌های همه‌جانبه‌ای صورت گیرد تا الگوی ایرانی اسلامی آپارتمان‌نشینی در جامعه نهادینه شود. وزارت مسکن و شهرسازی، صدا و سیما، آموزش و پرورش، شهرداری‌ها، شوراهای شهر، شورای عالی استان‌ها و همه نهادها و دست‌اندرکاران در این زمینه باید فرهنگ‌سازی کنند و متقابلا ضوابط و قوانینی برای ارتقای امنیت و اشتراکات فرهنگی تدوین و به مرحله اجرا برسانند این راهکارها نیازمند عزم عمومی در همه نهادها و هماهنگی همه دستگاه‌ها و سازمان‌ها است.
در چنین شرایطی است که زندگی آپارتمان‌نشینی سهل و آسان می‌شود و در غیر این صورت سبب بروز مشکلات عدیده‌ای برای شهروندان خواهد شد.