گزارش المانیتور از بازار ارز ایران؛
دولت بهرهبردار اصلی گرانی دلار است
پایگاه خبری-تحلیلی المانیتور درباره بحران اخیر ارزی در ایران گزارش داد: کارشناسان، گرانی اخیر دلار را کار دولت و بانک مرکزی میدانند.
به گزارش تسنیم به نقل از المانیتور، از زمانی که ارزش ریال در 27 دسامبر (7 دیماه) به پایینترین رقم خود در طول تاریخ رسیده، ولیاله سیف، رئیس کل بانک مرکزی ایران تصریح کرده که بانک مرکزی ایران از همه ابزارهای خود برای تقویت ارزش ریال استفاده خواهد کرد. سیف وعده داده که کاهش ارزش ریال جبران شود و اینکه قیمت واقعی دلار 36 هزار ریال است.
در طی یک دهه گذشته، ارزش ریال حدود 450 درصد کاهش یافته است. افکار عمومی ایران به شدت نسبت به نوسانات ارزش دلار حساس است زیرا معتقد است که تضعیف ریال نشانه افزایش نرخ تورم است. در واقع، با توجه به اینکه اقتصاد ایران به شدت وابسته به واردات مواد خام و کالاهای سرمایهای است، کاهش ارزش ریال منجر به جهش در قیمت کالاها میشود. مسئولان بانک مرکزی ایران که از این تبعات آگاهی دارند، همواره تلاش کردهاند تا بازار را به نفع پول ملی دستکاری کنند. اما سیاست قوی نگه داشتن ریال نسبت به ارزش واقعی آن، انتقاداتی را برانگیخته است. با توجه به تفاوت قابل توجه تورمی بین ایران و آمریکا، ارزش دلار آمریکا روی کاغذ در سال 2016 به 47 هزار و 690 ریال رسید. از این رو، اقتصاددانان طرفدار بازار آزاد معتقدند که بانک مرکزی باید اجازه دهد عرضه و تقاضا ارزش واقعی پول ملی را تعیین کند.
با وجود افت ناگهانی ارزش ریال در هفتههای اخیر، بانک مرکزی ایران به دلیل اینکه عامدانه اجازه کاهش ارزش ریال را داده، تحت فشار قرار گرفته است. منتقدان استدلال میکنند که از آنجایی که دولت به جبران کسری بودجه نیاز دارد، این بانک اجازه داده تا ارزش ریال کاهش یابد تا از این طریق، دولت از طریق تبدیل دلارهای نفتی، ریال بیشتری به دست آورد. عزت الله یوسفیان ملا، عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس ایران گفت: «بدون شک، دولت بیشترین بهره را برای مرتفع کردن کسری بودجه خود برده است.» فرشاد مومنی، محمد قلی یوسفی و جمشید پژویان، اقتصاددانان برجسته ایرانی همگی بر این عقیدهاند که بانک مرکزی ایران ممکن است عامل اصلی کاهش اخیر ارزش ریال بوده باشد. اما یوسفی با بانک مرکزی ابراز همدردی میکند و معتقد است که دولت جایگزین دیگری برای جبران کسری بودجه ندارد. به عقیده وی، دولت یا باید مالیاتهای سنگینی بر بخش کشاورزی و تولید اعمال میکرد یا باید به بانک مرکزی متوسل میشد تا نرخ ارز را افزایش دهد.
استفاده از تفاوت بین ارز آزاد و ارز دولتی، به عنوان ابزاری برای جبران کسری بودجه در تاریخ ایران بیسابقه نیست. به گفته پژویان «دولت قبلی نیز از همین شیوه استفاده میکرد.» این فرآیندی معمول است که هنگام مواجهه دولت با کسری بودجه بانک مرکزی اجازه میدهد ارزش ریال در بازار آزاد کاهش یابد و سپس ارز را با قیمتی بالاتر در بازار میفروشد. پس از مدتی، بانک مرکزی برای پایان دادن به نوسانات وارد بازار میشود، و اندکی ارزش ریال را تقویت میکند. بسیاری از اقتصاددانان و ناظران در این زمینه با پژویان هم نظر هستند، اما باید این نکته را نیز در نظر گرفت که بانک مرکزی با محدودیتهای مالی مواجه است.
تحریمهای پابرجای دولت آمریکا همچنان بر سیستم بانکی ایران فشار وارد میآورد و نقل و انتقال پول را کند میسازد. بنابراین بخش عرضه بازار پولی میتواند گاهی در هنگام افزایش تقاضا با وقفه مواجه شود. به گفته احمد حاتمی یزد، کارشناس امور بانکی و مدیر عامل سابق بانک صادرات، در چنین شرایطی، نگرانی از کاهش ارزش ریال موجب هجوم سرمایه گذاران به سمت بازار و خرید دلار میشود و این موجب کاهش بیشتر ارزش ریال میشود.