زورآزمایی غرب و روسیه بر سر اوکراین
تحولات جاری اوکراین و الحاق منطقه خودمختار «کریمه» به خاک روسیه که واکنش تند کشورهای غربی را به دنبال داشت، از سوی کارشناسان مسایل سیاسی به عنوان جدال ژئوپلیتیکی مسکو و غرب بر سر آینده معادلات بین‌المللی ارزیابی می‌شود.
تحلیلگران مسائل سیاسی با اشاره به استقرار ناوگان روسیه به عنوان مهم‌ترین جبهه رویارویی این کشور با غرب در شهر بندری «سواستوپل» شبه جزیره کریمه می‌گویند که مسکو در اصل چاره‌ای جز ضمیمه کردن کریمه به خاک خود را نداشته است.
از این دیدگاه، چنانچه روسیه اندکی در الحاق کریمه به خاک خود به عنوان هدیه دوره «خروشچف» به اوکراینی‌ها غفلت می‌کرد، باید شاهد پیشروی ناتو به سمت مرزهای غرب خود و به عبارت دقیق‌تر به عمق راهبردی‌اش در سواحل دریای سیاه می‌شد.
چنین برآوردی از اتفاقات اوکراین به ویژه با تسلط غربگرایان بر این کشور و خالی ماندن دست 15میلیون روس تبار ساکن مناطق شرقی و جنوبی اوکراین پس از سقوط «ویکتور یانوکوویچ» از پست ریاست جمهوری درست به نظر می‌رسد، زیرا این تحولات مسکو را ناگزیر از مداخله در تحولات جاری اوکراین با اولویت منطقه خودمختار کریمه کرد.
اما، الحاق کریمه به خاک روسیه خواسته یا ناخواسته به یک موضوع بین‌المللی تبدیل شده است.
هرچند برخی از کارشناسان نسبت به پیامدهای این بحران به شکل وقوع یک جنگ گسترده نگران هستند، ولی این نوع نگرش واقع‌بینانه نیست و برخورد دو طرف بر سر کریمه در بدترین حالت می‌تواند به مواجهه‌ای فرسایشی به شکل فشار اقتصادی و سیاسی غرب بر کرملین و تقویت روزافزون ساختارهای نظامی روسیه به عنوان اقدامی متقابل منجر شود.
می‌توان مصداق این رویکرد را در اقدام اخیر روسیه در کاهش شمار نیروهای نظامی مستقر در مناطق هم مرز با اوکراین مشاهده کرد، اقدامی که بی‌میلی روس‌ها را به مناقشه با غرب بر سر اوکراین نشان می‌دهد.
«میخاییل راستوفسکی» تحلیلگر روس، این اقدام مسکو را به فال نیک گرفت. وی معتقد است این اقدام مسکو، احتمال استفاده از زور را در بحران جاری کمتر می‌کند.
راستوفسکی در عین حال به نقل از یک منبع نزدیک به «ولادیمیر پوتین» رئیس جمهور روسیه نوشت: امکان استفاده از سناریوی کریمه در مناطق جنوب شرقی اوکراین کاملا منتفی است و تنها وقوع درگیری‌های خونین توسط افراطیون غربگرا در اوکراین می‌تواند منجر به اعزام نیروهای روسی به مناطق نام برده شود.
این تحلیلگر روس معتقد است جهان در حال حاضر شاهد «چانه زنی بزرگ» بین روسیه، آمریکا و اروپا از یک سو و نیز مسکو با «کیف» از سوی دیگر است. وی با اشاره به اینکه در حال حاضر آینده منطقه «اورآسیا» در حال تحول است، به نقل از یک منبع مطلع در کرملین اضافه می‌کند: حتی اگر روسیه در کریمه فعال نشده بود، غربی‌ها در هر حال مسکو را با انتخاب سرنوشت ساز دیگری روبرو می‌کردند. افراطیون غربگرای اوکراین می‌توانستند طی مدت یک ماه کریمه را تحت کنترل خود درآورده و ناوگان دریای سیاه روسیه را محاصره کنند. در این صورت روسیه مجبور به مداخله می‌شد، ولی نمی‌توانست عملیات خود را آرام و بدون خونریزی اجرا کند.
راستوفسکی معتقد است حتی اگر این پیش‌بینی درست نباشد، بدیهی است پیوستن کریمه به ترکیب فدراسیون روسیه تنها پرده اول درام سیاسی روسی- اوکراینی سال 2014 است.
کارشناسان مسایل سیاسی با اشاره به تشدید روزافزون تنش در مناسبات روسیه و غرب بر سر اوکراین می‌گویند که در حال حاضر، دو گزینه در خصوص اوضاع اوکراین متصور است. نخست اینکه اوکراین دولتی متحد باقی بماند و عضو ناتو شود، که در این‌صورت مناطق شرقی تحت فشار مناطق غربی قرار گرفته و روسیه‌ستیزی به ایدئولوژی رسمی کشور تبدیل خواهد شد.
گزینه دوم این است که اوکراین حالت بی‌طرفی خود را حفظ کرده و مناطق جنوب‌شرقی کشور از خودمختاری معقولانه‌ای برخوردار شوند. تحقق این امر نیز باتوجه به حضور نیروهای غربگرای اوکراین بر رأس هرم قدرت و حمایت همه‌جانبه غرب از آنها جهت مقابله با روسیه، بسیار بعید به نظر می‌رسد.
راستوفسکی می‌افزاید: حکومت ناموفق یانوکوویچ که نماینده شرق اوکراین محسوب می‌شد، مناطق جنوبی و شرقی این کشور را در حالت «زمین سوخته سیاسی» باقی گذاشت و حال ساکنان این مناطق به فرصت احتیاج دارند تا به خود بیایند.
وی اضافه می‌کند: در این شرایط مسکو مجبور است در قبال تحولات اوکراین هم از منافع خود و هم از منافع روس‌زبانان ساکن مناطق جنوبی و شرقی اوکراین دفاع کند که این کار ساده‌ای نیست و شکست در این زمینه، برای مسکوگران تمام خواهد شد.
بدیهی است نگرانی روسیه از تحولات سیاسی ماه‌های اخیر اوکراین هنوز به طور کامل رفع نشده و مسکو منتظر اتخاذ تصمیمات جدید باتوجه به سیر پیشرفت امور در سیاست داخلی و خارجی اوکراین با محوریت آینده روس‌زبانان این کشور 46 میلیونی است.
در چنین شرایطی، رویارویی سیاسی و اقتصادی جاری مسکو و غرب در آینده جای خود را به مواجهه روسیه و ناتو خواهد داد و این سازمان نظامی غربی برای تحقق سناریوهای طراحی شده در سال‌های نخست پس از فروپاشی شوروی سابق در دهه 1990 مبنی بر تحکیم جای پای خود در کشورهای شرق اروپا تلاش خواهد کرد.
تحلیلگران مسایل سیاسی در تبیین این رویکرد می‌گویند اروپا و آمریکا در سال‌های نخست پس از فرو ریختن دیوار آهنین به دلیل نگرانی از پتانسیل‌های نظامی عظیم به جای مانده از دوران حاکمیت کمونیست‌ها و هرگونه به‌کارگیری احتمالی آنان از سوی روس‌ها، در مناسبات خود با مسکو با احتیاط رفتار می‌کردند اما اکنون وضعیت تغییر کرده است و واشنگتن و بروکسل در پشت پرده فشارهای اقتصادی و سیاسی بر کرملین به دنبال تقویت حضور در شرق اروپا هستند.
«یوری پانیف» تحلیلگر روزنامه «نزاویسمایاگازتا» در این ارتباط به نگرانی‌های وزیران خارجه کشورهای ناتو از اوضاع پیرامون کریمه در نشست هفته گذشته آنها در بروکسل اشاره و یادآوری می‌کند: ناتو پیش از این هر پنج سال یک بار به سمت شرق گسترش می یافت که حتی در مقر ناتو مراسم باشکوهی به این سالگردها اختصاص می‌یافت.
پانیف می‌نویسد: در نشست اخیر سران ناتو در بروکسل تأکید شد این سیاست ادامه خواهد یافت زیرا ادامه آن ضامن تأمین حق حاکمیت کشورهای اروپای شرقی است.
این تحلیلگر روس اضافه می‌کند: اعضای ناتو در نشست اخیر خود یادآوری کردند که در سال‌های 1990 داوطلبانه از ایجاد پایگاه‌های نظامی در کشورهای اروپای شرقی و به‌خصوص بالتیک خودداری می‌کردند ولی الان به بهانه کریمه حاضرند در این تعهدات خود بازنگری کنند.
البته تهدید متقابل مسکو و غرب علیه همدیگر بر سر الحاق کریمه به خاک روسیه محدود به لفاظی‌های سیاسی و تحریم‌های اقتصادی غرب علیه کرملین نبوده و دامنه آن به حوزه‌های دیگر از جمله همکاری‌های پارلمانی نیز کشیده شده است.
در این راستا، چهار فراکسیون دومای روسیه هفته گذشته در بیانیه مشترکی از مجمع پارلمانی شورای اروپا خواستند زیر بار فشار بیگانه نرفته و از قطع روابط با روسیه خودداری و به جای آن با ملی‌گرایی افراطی اوکراین و به جان هم انداختن ملت‌های اروپایی مقابله کند.
در بیانیه فراکسیون پارلمانی احزاب روسیه واحد، روسیه عادل، کمونیست و لیبرال دموکرات دوما اعلام شده است، در حال حاضر تلاش‌هایی برای از هم پاشیدن مبانی گفت‌وگوی پارلمانی اروپا با شرکت فدراسیون روسیه به عمل می‌آید.
این بیانیه در آستانه نشست روزهای هفتم تا یازدهم ماه جاری مجمع پارلمانی شورای اروپا صادر شده است که بنا بر گزارش‌های خبری منتشر شده، بعضی نمایندگان اروپایی می‌خواهند روسیه را از مجمع اخراج کنند یا حق رأی آن را سلب نمایند.
نمایندگان دوما و از جمله «سرگئی ناریشکین» رئیس این نهاد قانونگذاری روسیه معتقدند حامیان آمریکایی می‌خواهند کشورهای اروپایی را از گفت‌وگو با روسیه منع کنند.
برآیند تحولات پیرامون اوکراین به‌ویژه الحاق کریمه به خاک روسیه و اوج گرفتن تنش در مناسبات مسکو با پایتخت‌های غربی و آمریکا بر سر آن، به خوبی بیانگر این واقعیت است که مناقشه کریمه به جدالی ژئوپلیتیک در آینده روابط کرملین با غرب بدل شده است.
از این دیدگاه، روسیه و غرب می‌خواهند با پیشبرد سیاست‌ها و برنامه‌های خود در ارتباط با تحولات جاری کریمه، جای پای خود را در معادلات بین المللی و موازنه قوای نسبی حاکم بر تعاملات جهانی محکم کنند و به جهانیان نشان دهند از قدرت کافی برای تأثیرگذاری بر تحولات جهان‌شمول برخوردارند.
در نهایت می‌توان گفت، مناقشه روسیه و غرب بر سر تحولات اوکراین با اولویت کریمه به شاخصی برای سنجش موفقیت هر یک از دو طرف در افق معادلات بین‌المللی تبدیل شده است و هر یک از آنان تلاش می‌کنند با مجبور کردن طرف مقابل به عقب‌نشینی از مواضع خود، امتیاز جدیدی در مناسبات جهانی به دست آورند.
منبع: خبرگزاری جمهوری اسلامی
از این دیدگاه، چنانچه روسیه اندکی در الحاق کریمه به خاک خود به عنوان هدیه دوره «خروشچف» به اوکراینی‌ها غفلت می‌کرد، باید شاهد پیشروی ناتو به سمت مرزهای غرب خود و به عبارت دقیق‌تر به عمق راهبردی‌اش در سواحل دریای سیاه می‌شد.
چنین برآوردی از اتفاقات اوکراین به ویژه با تسلط غربگرایان بر این کشور و خالی ماندن دست 15میلیون روس تبار ساکن مناطق شرقی و جنوبی اوکراین پس از سقوط «ویکتور یانوکوویچ» از پست ریاست جمهوری درست به نظر می‌رسد، زیرا این تحولات مسکو را ناگزیر از مداخله در تحولات جاری اوکراین با اولویت منطقه خودمختار کریمه کرد.
اما، الحاق کریمه به خاک روسیه خواسته یا ناخواسته به یک موضوع بین‌المللی تبدیل شده است.
هرچند برخی از کارشناسان نسبت به پیامدهای این بحران به شکل وقوع یک جنگ گسترده نگران هستند، ولی این نوع نگرش واقع‌بینانه نیست و برخورد دو طرف بر سر کریمه در بدترین حالت می‌تواند به مواجهه‌ای فرسایشی به شکل فشار اقتصادی و سیاسی غرب بر کرملین و تقویت روزافزون ساختارهای نظامی روسیه به عنوان اقدامی متقابل منجر شود.
می‌توان مصداق این رویکرد را در اقدام اخیر روسیه در کاهش شمار نیروهای نظامی مستقر در مناطق هم مرز با اوکراین مشاهده کرد، اقدامی که بی‌میلی روس‌ها را به مناقشه با غرب بر سر اوکراین نشان می‌دهد.
«میخاییل راستوفسکی» تحلیلگر روس، این اقدام مسکو را به فال نیک گرفت. وی معتقد است این اقدام مسکو، احتمال استفاده از زور را در بحران جاری کمتر می‌کند.
راستوفسکی در عین حال به نقل از یک منبع نزدیک به «ولادیمیر پوتین» رئیس جمهور روسیه نوشت: امکان استفاده از سناریوی کریمه در مناطق جنوب شرقی اوکراین کاملا منتفی است و تنها وقوع درگیری‌های خونین توسط افراطیون غربگرا در اوکراین می‌تواند منجر به اعزام نیروهای روسی به مناطق نام برده شود.
این تحلیلگر روس معتقد است جهان در حال حاضر شاهد «چانه زنی بزرگ» بین روسیه، آمریکا و اروپا از یک سو و نیز مسکو با «کیف» از سوی دیگر است. وی با اشاره به اینکه در حال حاضر آینده منطقه «اورآسیا» در حال تحول است، به نقل از یک منبع مطلع در کرملین اضافه می‌کند: حتی اگر روسیه در کریمه فعال نشده بود، غربی‌ها در هر حال مسکو را با انتخاب سرنوشت ساز دیگری روبرو می‌کردند. افراطیون غربگرای اوکراین می‌توانستند طی مدت یک ماه کریمه را تحت کنترل خود درآورده و ناوگان دریای سیاه روسیه را محاصره کنند. در این صورت روسیه مجبور به مداخله می‌شد، ولی نمی‌توانست عملیات خود را آرام و بدون خونریزی اجرا کند.
راستوفسکی معتقد است حتی اگر این پیش‌بینی درست نباشد، بدیهی است پیوستن کریمه به ترکیب فدراسیون روسیه تنها پرده اول درام سیاسی روسی- اوکراینی سال 2014 است.
کارشناسان مسایل سیاسی با اشاره به تشدید روزافزون تنش در مناسبات روسیه و غرب بر سر اوکراین می‌گویند که در حال حاضر، دو گزینه در خصوص اوضاع اوکراین متصور است. نخست اینکه اوکراین دولتی متحد باقی بماند و عضو ناتو شود، که در این‌صورت مناطق شرقی تحت فشار مناطق غربی قرار گرفته و روسیه‌ستیزی به ایدئولوژی رسمی کشور تبدیل خواهد شد.
گزینه دوم این است که اوکراین حالت بی‌طرفی خود را حفظ کرده و مناطق جنوب‌شرقی کشور از خودمختاری معقولانه‌ای برخوردار شوند. تحقق این امر نیز باتوجه به حضور نیروهای غربگرای اوکراین بر رأس هرم قدرت و حمایت همه‌جانبه غرب از آنها جهت مقابله با روسیه، بسیار بعید به نظر می‌رسد.
راستوفسکی می‌افزاید: حکومت ناموفق یانوکوویچ که نماینده شرق اوکراین محسوب می‌شد، مناطق جنوبی و شرقی این کشور را در حالت «زمین سوخته سیاسی» باقی گذاشت و حال ساکنان این مناطق به فرصت احتیاج دارند تا به خود بیایند.
وی اضافه می‌کند: در این شرایط مسکو مجبور است در قبال تحولات اوکراین هم از منافع خود و هم از منافع روس‌زبانان ساکن مناطق جنوبی و شرقی اوکراین دفاع کند که این کار ساده‌ای نیست و شکست در این زمینه، برای مسکوگران تمام خواهد شد.
بدیهی است نگرانی روسیه از تحولات سیاسی ماه‌های اخیر اوکراین هنوز به طور کامل رفع نشده و مسکو منتظر اتخاذ تصمیمات جدید باتوجه به سیر پیشرفت امور در سیاست داخلی و خارجی اوکراین با محوریت آینده روس‌زبانان این کشور 46 میلیونی است.
در چنین شرایطی، رویارویی سیاسی و اقتصادی جاری مسکو و غرب در آینده جای خود را به مواجهه روسیه و ناتو خواهد داد و این سازمان نظامی غربی برای تحقق سناریوهای طراحی شده در سال‌های نخست پس از فروپاشی شوروی سابق در دهه 1990 مبنی بر تحکیم جای پای خود در کشورهای شرق اروپا تلاش خواهد کرد.
تحلیلگران مسایل سیاسی در تبیین این رویکرد می‌گویند اروپا و آمریکا در سال‌های نخست پس از فرو ریختن دیوار آهنین به دلیل نگرانی از پتانسیل‌های نظامی عظیم به جای مانده از دوران حاکمیت کمونیست‌ها و هرگونه به‌کارگیری احتمالی آنان از سوی روس‌ها، در مناسبات خود با مسکو با احتیاط رفتار می‌کردند اما اکنون وضعیت تغییر کرده است و واشنگتن و بروکسل در پشت پرده فشارهای اقتصادی و سیاسی بر کرملین به دنبال تقویت حضور در شرق اروپا هستند.
«یوری پانیف» تحلیلگر روزنامه «نزاویسمایاگازتا» در این ارتباط به نگرانی‌های وزیران خارجه کشورهای ناتو از اوضاع پیرامون کریمه در نشست هفته گذشته آنها در بروکسل اشاره و یادآوری می‌کند: ناتو پیش از این هر پنج سال یک بار به سمت شرق گسترش می یافت که حتی در مقر ناتو مراسم باشکوهی به این سالگردها اختصاص می‌یافت.
پانیف می‌نویسد: در نشست اخیر سران ناتو در بروکسل تأکید شد این سیاست ادامه خواهد یافت زیرا ادامه آن ضامن تأمین حق حاکمیت کشورهای اروپای شرقی است.
این تحلیلگر روس اضافه می‌کند: اعضای ناتو در نشست اخیر خود یادآوری کردند که در سال‌های 1990 داوطلبانه از ایجاد پایگاه‌های نظامی در کشورهای اروپای شرقی و به‌خصوص بالتیک خودداری می‌کردند ولی الان به بهانه کریمه حاضرند در این تعهدات خود بازنگری کنند.
البته تهدید متقابل مسکو و غرب علیه همدیگر بر سر الحاق کریمه به خاک روسیه محدود به لفاظی‌های سیاسی و تحریم‌های اقتصادی غرب علیه کرملین نبوده و دامنه آن به حوزه‌های دیگر از جمله همکاری‌های پارلمانی نیز کشیده شده است.
در این راستا، چهار فراکسیون دومای روسیه هفته گذشته در بیانیه مشترکی از مجمع پارلمانی شورای اروپا خواستند زیر بار فشار بیگانه نرفته و از قطع روابط با روسیه خودداری و به جای آن با ملی‌گرایی افراطی اوکراین و به جان هم انداختن ملت‌های اروپایی مقابله کند.
در بیانیه فراکسیون پارلمانی احزاب روسیه واحد، روسیه عادل، کمونیست و لیبرال دموکرات دوما اعلام شده است، در حال حاضر تلاش‌هایی برای از هم پاشیدن مبانی گفت‌وگوی پارلمانی اروپا با شرکت فدراسیون روسیه به عمل می‌آید.
این بیانیه در آستانه نشست روزهای هفتم تا یازدهم ماه جاری مجمع پارلمانی شورای اروپا صادر شده است که بنا بر گزارش‌های خبری منتشر شده، بعضی نمایندگان اروپایی می‌خواهند روسیه را از مجمع اخراج کنند یا حق رأی آن را سلب نمایند.
نمایندگان دوما و از جمله «سرگئی ناریشکین» رئیس این نهاد قانونگذاری روسیه معتقدند حامیان آمریکایی می‌خواهند کشورهای اروپایی را از گفت‌وگو با روسیه منع کنند.
برآیند تحولات پیرامون اوکراین به‌ویژه الحاق کریمه به خاک روسیه و اوج گرفتن تنش در مناسبات مسکو با پایتخت‌های غربی و آمریکا بر سر آن، به خوبی بیانگر این واقعیت است که مناقشه کریمه به جدالی ژئوپلیتیک در آینده روابط کرملین با غرب بدل شده است.
از این دیدگاه، روسیه و غرب می‌خواهند با پیشبرد سیاست‌ها و برنامه‌های خود در ارتباط با تحولات جاری کریمه، جای پای خود را در معادلات بین المللی و موازنه قوای نسبی حاکم بر تعاملات جهانی محکم کنند و به جهانیان نشان دهند از قدرت کافی برای تأثیرگذاری بر تحولات جهان‌شمول برخوردارند.
در نهایت می‌توان گفت، مناقشه روسیه و غرب بر سر تحولات اوکراین با اولویت کریمه به شاخصی برای سنجش موفقیت هر یک از دو طرف در افق معادلات بین‌المللی تبدیل شده است و هر یک از آنان تلاش می‌کنند با مجبور کردن طرف مقابل به عقب‌نشینی از مواضع خود، امتیاز جدیدی در مناسبات جهانی به دست آورند.
منبع: خبرگزاری جمهوری اسلامی