درایت مادرانه در مدیریت خانه

فریده شریفی

در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران قداست و استواری خانواده در جامعه اسلامی بسیار باارزش و مهم است و باید از آن پاسداری کرد. اشتغال زنان در خارج از خانه نیز باید در راستای تحقق این اصل قرار گیرد نه اینکه باعث تزلزل خانواده شود.
تفاوتی که در این مورد میان اسلام و غرب وجود دارد این است که غرب به زن به عنوان یک وسیله تبلیغاتی و سیاسی در محیط کار و جامعه می‌نگرد ولی در یک جامعه اسلامی با حفظ کرامت انسانی، کارهایی متناسب با شأن و مقام زنان به آنان واگذار مي‌شود و اشتغال زنان نه تنها مشکلی را ایجاد نمی‌کند بلکه منفعت جامعه را نیز بیشتر خواهد کرد و درآمد سرانه را افزایش خواهد داد. اما اشتغال زنان در جامعه اسلامی نباید در مسئولیت اصلی آنان در حفاظت و نگهداری از کیان خانواده تاثیر منفی بگذارد و جایگاه واقعی زنان به عنوان مادر، همسر و مدیر منزل را مخدوش سازد.
زنان موفق، مردان موفق
یک ضرب‌المثل مشهور در تمامی زبان‌ها و فرهنگ‌ها وجود دارد که می‌گوید: «پشت سر هر مرد موفقی، یک زن موفق ایستاده است» و این واقعیتی است که هیچ‌کس در آن تردید ندارد. مطالعه تاریخچه جوامع پیشرفته و متمدن نشان می‌دهد آنچه که باعث رشد عمیق و شکوفایی این جوامع شده تقویت و رشد نهاد خانواده است که تاثیر مستقیمی بر امر توسعه و سازندگی جامعه دارد و بالعکس تضعیف نظام خانواده منجر به فروپاشی و عدم رشد و توسعه جامعه شده است.
امر توسعه هم بدون مشارکت زنان میسر نخواهد بود چرا که زنان مسئول تربیت مردان و زنان آینده هستند، بنابراین لازم است تمام امکانات لازم برای فراهم کردن بستر فعالیت‌های مختلف آنان میسر گردد.
دکتر «امان‌الله قرائی‌مقدم» جامعه‌شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی دراین زمینه به گزارشگرکیهان می‌گوید: «از همان زمان که آدم و حوا خلق شدند. زن دوشادوش مرد کارکرد و به کشاورزی، تولید و سازندگی پرداخت و نقش مؤثر خود را در چرخه فعالیت‌های اقتصادی به اثبات رساند.»
وی می‌افزاید: «هر مرد موفق را یک زن موفق هدایت می‌کند و در طول تاریخ الگوهای بسیاری داریم که نشان می‌دهد پیشرفت و موفقیت مردان مرهون تلاش‌های زنان بوده است. به طورمثال از  دامان حضرت خدیجه‌(س) حضرت فاطمه (ع) و از دامان حضرت فاطمه (ع) امام حسن(ع) و امام حسین(ع) پرورش پیدا کردند.
یا مثلا هنگامی که کودک متولد می‌شود مادر در گوش فرزندش اذان می‌گوید یعنی از همان ابتدا او را با ارزش‌ها و باورهای اسلامی آشنا می‌سازد. بنابر این مگر می‌توان نقش زنان را در خانواده‌ها نادیده گرفت؟!»
این جامعه‌شناس می‌گوید:« زنان کار می‌کنند، تولید می‌کنند و حاصل کارخود و حقوق خود را صادقانه و بی‌شائبه در اختیار اقتصاد خانواده قرار می‌دهند و با مدیریت صحیح و آگاهانه چرخ اقتصادی خانواده را هدایت می‌کنند پس به جرأت می‌توان گفت که اقتصاد خانواده‌ها به زنان وابسته است و اقتصاد جامعه هم به اقتصاد خانواده‌ها». دکتر قرائی مقدم به ارزش‌ ازدواج در اسلام اشاره می‌کند و می‌گوید:« از دیدگاه اسلام مسئله ازدواج و تشکیل خانواده امری ضروری است و وجود 13 میلیون جوان مجرد در کشور که ازدواج نکرده‌اند یک آفت و سم خطرناک محسوب می‌شود چرا که مجردها هر چه پول درمی‌آورند و درآمد کسب می‌کنند بی‌هدف خرج می‌کنند و کمکی به اقتصاد جامعه نمی‌شود اما زنان می‌‌‌دانند که چگونه خرج کنند و دخل و خرج را هماهنگ سازند. بنابراین خانواده‌های موفق، خانواده‌هایی هستند که از زنان مدیر و مدبر و با صلاحیتی برخوردارند.»
به گفته این جامعه‌شناس اغلب مردانی که دچار بدبختی و ورشکستگی در زندگی شدند کسانی بودند که همسرانشان ولخرجی می‌کردند و مدیریت صحیح اقتصادی نداشتند.
تقسیم کار مناسب
بر کسی پوشیده نیست که زنان مسئولیت خطیری در خانواده‌ها دارند و به عنوان همسر، خواهر یا دختر نقش مهمی در حفظ توازن و تعادل خانواده‌ها ایفا می‌کنند، از امور منزل گرفته تا پخت و پز و شست‌وشو، از رسیدگی به نظم و ترتیب منزل گرفته تا رسیدگی به امور بچه‌ها و ایجاد توازن روحی میان اعضای خانواده‌ها، همه و همه مرهون تلاش‌های زنان است و حتی اگر بانوان شاغل باشند و یک مسئولیت اجتماعی برعهده آنان باشد چیزی از وظایف و مسئولیت‌های خانوادگی آنان کم نمی‌کند.
«معصومه طاهریان‌پور» کارشناس مسائل اجتماعی در این باره می‌گوید: «در برخی از خانواده‌ها زنان نه‌تنها به مسئولیت‌های خانه و خانواده رسیدگی می‌کنند بلکه به وظایف اجتماعی و مسئولیت‌هایی که در جامعه به عهده آنان گذاشته شده رسیدگی می‌کنند و همین مسئله موجب می‌شود که زنان خسته و بی‌حوصله شوند و در صورت استمرار این خستگی به وظایف خود آن طور که باید و شاید رسیدگی نکنند.»
وی اضافه می‌کند: «به همین دلیل است که در برخی از خانواده‌ها شاهد درگیری و جر و بحث همسران هستیم و هر کدام معتقدند که مسئولیت بیشتری دارند و کار بیشتری انجام می‌دهند. لذا بهترین و مؤثرترین راه برای کاهش این اختلافات تقسیم کار و تقسیم وظایف است که می‌تواند راهگشا باشد و صلح و آرامش در خانه ایجاد کند.»
به گفته این کارشناس مسائل اجتماعی، هیچکدام از زوجین از انجام وظایف طرف مقابل نباید ترس و واهمه‌ای به خود راه دهند مثلا آقایان نباید تصور کنند که ظرف شستن، نظافت منزل، رسیدگی به امور فرزندان فقط با همسرانشان است و در این موارد باید به آنان کمک کنند، زنان نیز نباید این توقع را داشته باشند که همسرانشان فقط باید به کارهای بیرون از منزل بپردازند، مثلاً اگر همیشه همسرانشان کارهای بانکی، پرداخت قبوض، ثبت‌نام فرزندان و کارهایی از این دست را انجام می‌دادند هیچ اشکالی ندارد که گاهی خانم‌های خانه‌دار این کار را انجام دهند و از این طریق هم با امور خارج از منزل و کارهای اداری و بانکی آشنایی پیدا می‌کنند و هم با شهروندان دیگر ارتباط پیدا می‌کنند و روحیه‌ای اجتماعی و سازنده پیدا خواهند کرد.
این کارشناس در پاسخ به سؤال گزارشگر کیهان درباره مسئولیت خطیر خانه‌داری و مدیریت امور منزل می‌گوید: «در اذعان این واقعیت که زنان محور خانواده هستند هیچ شک و تردیدی وجود ندارد اما هنرمندی و استعداد خانم‌های خانه‌دار هم در اینجا مسئله مهمی است و بانوانی که از درایت و علم تدبیر منزل بهره‌مندند با موفقیت بیشتری می‌توانند امور منزل و خانواده خود را مدیریت کنند. درحالی که اگر خدای ناکرده زنان از وظایف و مسئولیت‌های اصلی زندگی‌شان شانه خالی کنند و به امور دیگر از جمله گردش با دوستان، مسافرت‌های متعدد، خریدهای مکرر و روزانه و... بپردازند نظام خانه و خانواده دستخوش بی‌نظمی و آشفتگی می‌گردد.»
وی تأکید می‌کند: «البته هر برنامه و هر طرحی جای خاص خودش را دارد و تفریح از زندگی جدا‌شدنی نیست همان‌طور که مسئولیت و وظیفه هم جای خاص خود را دارد اما هر چیز باید در جای خاص خود قرار گیرد و این معنای واقعی نظم و ترتیب در خانه است.
مثلاً اگر زن خانواده هزینه‌ای برای کلاس آموزشی، درمان خرید یک وسیله ضروری و... در نظر گرفته است نباید این هزینه ضروری را برای تفریح، گردش یا مسافرت‌های غیرضروری استفاده کند بلکه با درایت و مدیریت مناسب باید از کیان خانه و خانواده محافظت و امنیت و آرامش را به اعضای خانواده هدیه کند.»
نقش زنان در تحقق اقتصاد مقاومتی
امروزه نگاه جهانیان بیشتر به سوی زنان معطوف شده است چرا که نسل‌های آینده در دامان زنان کنونی تعلیم و تربیت می‌یابند و رشد و تعالی یک جامعه مرهون تلاش‌های آنان است. نقش زنان در جامعه مستقیماً با اهداف توسعه اجتماعی و اقتصادی بستگی دارد و از این رو در تحول همه جوامع انسانی عاملی بنیادی محسوب می‌گردد. «محمد ترکمن» کارشناس مسائل اقتصادی معتقد است، خط مقدم اقتصاد مقاومتی زن است زیرا زنان با مدیریت اقتصادی مناسب و کارآمد می‌توانند تحرک، بالندگی و پویایی به خانواده ببخشند و مدیرانی موفق تربیت کنند و به جامعه تحویل دهند.
این کارشناس اضافه می‌کند: «از آنجا که نیمی از کل جمعیت جهان را زنان تشکیل می‌دهند هرگونه فعالیت آنان چه در منزل و چه در بیرون خانه می‌تواند معیاری برای توسعه یافتگی و پیشرفت یک کشور باشد و برای تحقق توسعه اقتصادی و اجتماعی چنانچه به زن به عنوان نیروی فعال و سازنده نگریسته شود، قطعاً تأثیر بسیاری در روند توسعه و پیشرفت کشور خواهد داشت.»
وی می‌گوید: «امروزه در جامعه ما نقش زنان پررنگ‌تر از گذشته شده چرا که همه در فعالیت‌های خارج از منزل و در اجتماع مشغول هستند و هم اینکه نقش مدیریت خانه و خانواده را برعهده دارند. اما هنوز هم برخی از زنان از سبک زندگی اسلامی فاصله گرفته‌اند و با اسراف، تنوع‌طلبی و زیاده‌خواهی به وضعیت اقتصادی خانواده ضرر وارد می‌کنند که با اهداف اقتصاد مقاومتی در تضاد است.»
این کارشناس اقتصادی تصریح می‌کند: «زنان می‌توانند در عرصه فعالیت‌های اقتصادی خود چه در داخل منزل و چه در بیرون ازآن نقش‌آفرینی کنند و مواردی را در نظر بگیرند که هم رضایتمندی اعضای خانواده تأمین شود و هم اهداف اقتصاد مقاومتی را محقق سازند مثلاً از فروشگاه‌هایی خرید کنند که قیمت‌های مناسب و منطقی داشته باشند که در این میان خرید از تعاونی‌ها بسیار عاقلانه و مقرون به صرفه است. یا مثلاً از سفارش غذا از بیرون یارفتن به رستوران‌های مکرر خودداری کنند چرا که این عمل نه‌تنها هزینه‌های غیرضروری را کاهش می‌دهد بلکه به سلامت خانواده هم کمک می‌کند.
انجام سفرهای متعدد، میهمانی‌های تشریفاتی، تعویض مبلمان و وسایل خانه و خرید کالاهای لوکس و مصرفی نیز از جمله اقداماتی است که بلای جان اقتصاد خانواده به حساب می‌آید و تحمیلی گزاف به اقتصاد کشور است چرا که برای تأمین این لوازم باید از کشور ارز خارج شود که به اقتصاد ملی ضربه وارد می‌کند.»
به گفته این کارشناس فرهنگ‌سازی یکی از اقدامات ضروری برای تغییر نگرش و ذائقه خانواده‌ها است تا بتوانند با مدیریت اقتصادی سالم و پویا به تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی کمک کنند.
از خانمی که خود را «طاهری» معرفی می‌کند و از یک فروشگاه مواد غذایی مشغول خرید است درباره موضوع گزارش یعنی مدیریت زنان در امور منزل و نقشی که در اقتصاد خانواده ایفا می‌کنند سؤال می‌کنیم، وی می‌گوید: «پاسخ سؤال شما در یک کلمه خلاصه می‌شود «اعتدال» به این معنا که با رعایت میانه‌روی و اعتدال در هر امری می‌توان به نتیجه دلخواه رسید و نقطه مقابل آن افراط و تفریط است که باید از آن پرهیز کرد.»
وی اضافه می‌کند: «وقتی در خرید اجناس و مایحتاج ضروری خانواده میانه‌روی و تعادل برقرار شود و از افراط و تفریط جلوگیری شود اقتصاد خانواده به خوبی پیش می‌رود و در مسیر صحیح خود قرار می‌گیرد اما اگر خدای ناکرده ولخرجی، اسراف و زیاده‌روی صورت گیرد اکثر درآمد خانواده به هزینه‌های غیرضروری اختصاص پیدا می‌کند و اعضای خانواده با مشکل و کاستی مواجه خواهند شد.»
خانم طاهری خاطرنشان می‌کند: «تجربیاتی که خانم‌های خانه‌دار در تدبیر امور منزل و خانه‌داری پیدا می‌کنند حاصل یک روز و یک ماه نیست بلکه حاصل سال‌ها تجربه‌اندوزی است و باید تجربه خود را در اختیار زوج های جوان قرار دهند تا آنها نیز با طریقه صحیح خرج کردن آشنا شوند و زندگی سالم و بدون دغدغه‌ای داشته باشند چرا که این روزها متأسفانه مشکلات اقتصادی منشاء اکثر اختلافات و جدایی‌های زوج‌های جوانی است که از تجربه کافی برخوردار نیستند.»
وی می‌گوید: «برخی از خانواده‌ها مسئله قناعت و صرفه‌جویی را با مسئله خست اشتباه می‌گیرند درحالی که قناعت و صرفه‌جویی و اسراف نکردن از اصول اساسی و اولیه مدیریت اقتصادی در هر خانواده‌ای است و رعایت آن موجب سعادت و سلامت خانواده می‌شود درحالی که متقابلاً ولخرجی، تنوع‌طلبی و اسراف اعضای خانواده را با مشکلات زیادی مواجه خواهد ساخت.»