سیره سه معصوم(ع) در حفظ اتحاد مسلمانان
وحدت و همدلی میان مؤمنان، از اصول و شعائر قرآنی است که اهل بیت(ع) به آن اهتمام داشته اند. سیره رفتاری و گفتاری ائمه(ع) یکی از منابع اربعه استنباط احکام و شریعت حقّه تشیع میباشد؛ چرا که مفسران حقیقی قرآن و مروّجان واقعی دین، اهل بیت(ع) هستند. تاریخ، مملوّ از تلاش امامان معصوم در زمینه ایجاد و بسط وحدت و همدلی بین مؤمنین است.
یادداشت ذیل تلنگری است از سیره سه تن ازاهل بیت(ع) در خصوص وحدت و همدلی مسلمین که به نقل از حوزه نیوز تقدیم خوانندگان عزیز می‌شود.
***
وحدت و همدلی
در سیره پیامبر(ص)
پيامبر(ص) همزمان با ورود به مدينه، با ايجاد پيمان صلح ميان اوس و خزرج، وحدت اسلامي را تحقّق بخشيد و با رشد عواطف انساني و معيارهاي ديني، وحدت جامعه آن زمان را بيمه كرد.
طبري در روايتي ذيل آيه شريفه 103 آل عمران، مي نويسد: خداي عالم دين اسلام را آورد و به بركت این دين اُلفت و برادري ميان مردم برقرار كرد و تمام مردم را گرد اسلام جمع نمود؛ آنها را به برادري دعوت كرد که يکي از مهمترين آنها دو قبیله بزرگ مدينه یعنی اوس و خزرج بودند كه با آغوش باز از اسلام استقبال كردند، در حالي که 120 سال بين اين دو قبيله جنگ و غارت حاكم بود.(1)
در نقلي ديگر آمده است: نبي مكرم اسلام(ص) بخشي از آيات قرآن را براي آنها (قبیله اوس و خزرج) قرائت فرموده، الفت و برادري جامعه اسلامي را از منظر قرآن براي آنها تشريح و تفسير کردند. بعد از اين سخنراني، برخي شيوخ و بزرگان مدينه عرضه داشتند: يا رسول الله! آنچنان شرّ و فساد و اختلاف ميان این دو قبیله است كه در ميان هيچ قومي اين چنين نبوده؛ اما با اين سخنان زيبا كه شما براي آنان بيان كرديد و آيات قرآن، ما اميدواريم كه خداي عالم به بركت تو و دين تو و قرآن تو اين آتش اختلاف را ميان اين دو قوم خاموش كند و ميان آنها الفت برقرار نماید.(2)
بناي قبول اسلام توسط مردم مدينه و استقبال آنان از این آئين و قرآن،نتیجه تلاش مجدانه پيامبر اکرم(ص) و دعوت اسلام به ایجاد و بسط وحدت و نهي از هرگونه تفرقه و اختلاف بود.
همچنين پيامبر(ص) با نفي تعصّبات ملي و نژادي و با استفاده از ظرفيت موجود جامعه و نقش مؤثر و سازنده كعبه براي تحقق وحدت اسلامي، تلاش کردند با اعلام حمايت از قشر محروم و ستمديده، آنان را به مركز واحدي هدايت فرموده، به اين طريق پايه هاي وحدت امت اسلامي را تثبیت كنند و با تحمّل، مدارا و گذشت از مسائل شخصي به خاطر مصالح امت، وحدت اسلامي را تحقق بخشند.
به طور مثال، ايجاد عقد اخوت ميان مهاجر و انصار را از راهبردهاي اساسي در راستاي تحقق وحدت اسلامي مطرح ساختند كه يكي از كارآمدترين راهكارها بود، به‌گونهاي كه انصار، برادران مهاجرشان را در اموال و خانه هاي خود شريك مي دانستند.
امیرالمؤمنین(ع) و وحدت
سيره اميرمؤمنان(ع) در جهت حفظ وحدت جامعه اسلامي - كه با گذشت از حق مسلّمشان برای خلافت همراه بود - همواره بايد براي امت اسلامي سرمشق و عبرت آموز باشد.امام در اين مورد مي فرمايد: امت هاي پيشين مادامي كه با هم اتحاد و وحدت داشتند، در پيشرفت و شكوفايي بودند و به عزّت و اقتدار دست يافتند، خلافت و وراثت در زمين را به دست آوردند و رهبر و زمامدار جهان شدند.(3)
مطالعه در سيره امام علي(ع) نشان مي دهد كه هدف آن حضرت، تنها حفظ اصل اسلام و وحدت بين عموم مسلمانان بود و در مسئله خلافت - كه اولين اختلافي بود كه بين امت اسلامي به وجود آمد - با صبر و سكوت خود، اجازه ندادند اين اختلاف، وحدت امت اسلامي را خدشه دار سازد. ایشان میفرمود:»من شما را به کتاب خدا و سنّت پیامبرش(ص) و جلوگیری از ریختن خون این امت فرا می‌خوانم. اگر پذیرفتید، راه رستگاری خود را یافته و به نصیب (اخروی) خویش رهنمون شده اید و اگر سر باز زدید و جز پراکندگی میان این امت را نخواستید در آن صورت هرگز بر دوری خود از خدا نیفزودید و خداوند نیز هرگز جز بر خشم خود نسبت به شما نخواهد افزود»(4).
ایشان، هیچ دلیلی را برای خدشه دار کردن و زوال وحدت و همدلی مسلمین موجّه ندانسته و فرمودند:»[چرا با هم اختلاف کنند؟ در صورتی که] خدایشان یکی، پیغمبرشان یکی و کتابشان یکی است. آیا خدای سبحان، آنان را به اختلاف امر فرموده که اطاعت کردند؟ یا آنها را از اختلاف پرهیز داد و معصیت خدا نمودند؟ آیا خدا دین ناقصی فرستاده و در تکمیل آن از آنها استمداد کرده است؟ آیا آنها شرکای خدایند که هرچه می خواهند در احکام دین بگویند و خدا رضایت دهد؟ آیا خدای سبحان دین کاملی فرستاد، پس پیامبر(ص) در ابلاغ آن کوتاهی ورزیدند؟ در حالی که خدای سبحان میفرماید: «ما در قرآن چیزی را فروگذار نکردیم.» و در قرآن بیان هر چیزی است و بعضِ قرآن گواه بعض دیگر است و اختلافی در آن نیست.»»(5)
تلاش حضرت زهرا(س) برای دوری از تفرقه
یکی از نکات مهم تاریخی که کمتر مورد توجه و بحث قرار گرفته، نقش حضرت زهرا(س) در حفظ وحدت مسلمین، خصوصاً بعد از رحلت پیامبر اکرم(ص) است. وقتی ایشان دیدند که جامعه مسلمین بعد از پیامبردچار تفرقه شده و هر لحظه ممکن است اتفاقات بدتری بیفتد، دست حسنین(ع) را گرفته، به همراه امیرالمؤمنین(ع) به در خانه مهاجرین و انصار بردند و با یادآوری حدیث غدیر، حجت را بر امت تمام کرده، از تفرقه برحذر داشتند و سفارش به جمع شدن گرداگرد شمع ولیّ خدا کردند.
حضرت(س) در خطبه فدکیه، درباره محوریت اهل بیت(ع) در امر وحدت میفرمایند:
«وَ طَاعَتَنَا نِظَامَاً لِلمِلَهًْ»؛ و اطاعت از ما [اهل بیت] باعث نظم ملت [و آئین و شریعت] است.
این جمله و جمله بعدی عطف بر «فَجَعَلَ اللهُ الاِیمَانَ...» بوده که در همین خطبه آمده است. بنابراین، معنایش این است: خداوند اطاعت از ما اهل بیت را موجب نظم شریعت قرار داد؛ چراکه تمام مردم اطراف محور دین جمع می‌‌شوند و آن محور توسط امامی که عالم ترین، باتقواترین و جامع تمام کمالات است، تبیین می‌شود.
اهل بیت(ع) نسبت به دین از دیگران آگاه تر و به حقایق قرآن آشناتر هستند؛ زیرا علم آنان به مبدأ وحی متصل است و بطور طبیعی، هماهنگی امور دینی در اطاعت از آنان خواهد بود.
* «وَ اِمَامَتَنَا أَمَانَاً مِنَ الفُرقَةِ [للفرقة]»؛ و رهبری ما را سبب ایمنی از تفرقه و پراکندگی قرار داد.
در اینجا حضرت مسئله امامت را بیان کرده اند و در واقع به خلیفه و مردم تذکر داده اند که امامت و جانشینی پیامبر اسلام(ص) از آن ماست و خدا آن را برای جلوگیری از تفرقه مردم و جمع شدن دور یک محور قرار داده است.
به بیان دیگر، خدای متعال امامت را قرار داده است تا امت اسلام متفرق نشوند و هرکدام به یک طرف نروند. محوری که عقل نیز آن را پذیرفته است. وقتی که شخصی از هر جهت؛ از جهت علم، تقوا، تدبیر، عدالت، ارتباط با خدا و... بر دیگران رجحان داشته باشد، طبعاً همه باید به سراغ او بروند. وقتی چنین شد، بنابراین، تفرقه و پراکندگی به وجود نخواهد آمد.(6)
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
پی نوشت:
1. جامع البيان، طبري‌دار الجیل، بیروت، بیتا، ج 4، ص 64.
2. جامع البیان، طبري، ج 4، ص 48؛ فتح الباري، ابن حجر،دار بن حزم، بیروت، 1422 ق، ج 7، ص 172؛ المستدرك علی الصحیحین، حاكم نيشابوري، مکتبة النصر، ریاض، 1968 م، ج 3، ص 225.
3و4. نهج البلاغه، خ 50
5. همان، خ 18.
6. ر. ک: شرح خطبه حضرت زهرا(س)، سید عزالدین حسینی زنجانی، بوستان کتاب، قم، ص 365.