وسواس نوعی اختلال اضطرابی است که با میل پایان‌ناپذیر و مهارنشدنی به تکرار برخی اعمال و رفتارها بروز می‌کند.
وسواس در همه افراد تا حدودی وجود دارد، اما زمانی یک بیماری تلقی می‌شود که زندگی عادی آنها را مختل کند.
وسواس فکری-عملی نوعی اختلال اضطرابی است که با میل پایان‌‌ناپذیر و مهارنشدنی و نیاز دائمی به تکرار اعمال کلیشه‌ای به صورت تقریبا غیرارادی بروز می‌کند. رفتارهایی چون میل به جمع‌آوری اشیای غیرضروری، اعمال تکراری چون شستن دست و کنترل چند باره شیر اجاق گاز از شکل‌های بروز وسواس هستند.
این اختلال اضطرابی فرد را به دام افکار تکراری و آیین‌های رفتاری می‌اندازد و قادر است او را به کلی از زندگی عادی بازدارد.
آمارها نشان می‌دهند، شمار افرادی که از گونه‌های مختلف وسواس رنج می‌برند، بیشتر از اسکیزوفرنی، اختلال دوقطبی و اختلال هراس است.
 وسواس ممکن است در دوران کودکی ریشه داشته باشد، اما اغلب موارد در دوران نوجوانی و اوایل بزرگسالی بروز می‌کند.
کارشناسان بر این باورند که دو عامل استعداد نوروبیولوژیک و محیطی هم ‌زمان می‌توانند، باعث ایجاد افکار ناخواسته و ناخوانده شوند. فرد با تکرار الگوهای رفتاری اجباری سعی در آرام کردن این افکار ناخوشایند دارد.
اولین نشانه‌های وسواس تجربه افکار یا تصوراتی است که آزاردهنده و بی‌دلیل هستند و اضطراب ایجاد می‌کنند.
وسواس در صورت عدم درمان به یک بیماری مزمن تبدیل می‌شود که گاه سال‌های مدید ادامه پیدا می‌کند، گرچه ممکن است شدت علائم آن به مرور زمان کاهش یابد. درمان دارویی و رفتاری و گاه ترکیبی از این دو در رفع این بیماری موثر هستند.
علائم وسواس
به گزارش دویچه‌وله، اولین نشانه‌های وسواس تجربه افکار یا تصوراتی است که آزاردهنده و بی‌دلیل هستند و اضطراب ایجاد می‌کنند. این افکار ناخواسته که به‌ طور پیاپی تکرار می‌شوند، در حقیقت راهی برای رهایی از ترس‌های ناشی از امکان بروز اتفاقات ناخوشایند یا آلودگی و ناپاکی هستند.
 گاه این افکار تمامی ذهن فرد را درگیر و عملکرد روزانه او را مختل می‌کند. بیمار مبتلا به وسواس می‌داند که این افکار ساخته و پرداخته ذهن خود اوست و به همین دلیل مایل است با افکار و اعمال دیگری آنها را از ذهن خود خارج کند.
جملاتی همچون «این ظرف کاملا تمیز نشده است و باید آن را دوباره بشویم» یا «گمان کنم در را قفل نکرده‌ام» یا «می‌دانم که آن نامه را بدون تمبر فرستاده‌ام» بارها از دهان افراد دچار وسواس شنیده شده است.
 رفتارهای تکراری گاه با یک عمل ذهنی چون شمارش همراه هستند. وسواس در موارد حاد ممکن است باعث شود فرد از خانه خارج نشود. امکان و شدت بروز این بیماری در مردان و زنان یکسان است.
دلایل بروز وسواس
کارشناسان «انجمن ملی سلامت روانی» در آمریکا معتقدند، وسواس از عوامل بیولوژیک و نیز محیطی شامل تجربیات و رفتارهای اکتسابی در دوران کودکی و الگوهای فکری غلط ناشی می‌شود.
واکنش مثبت بیماران مبتلا به وسواس به داروهای افسردگی چون SSRI یا بازدارنده‌های بازجذب سروتونین (دسته‌ای از داروهای افسردگی که برای درمان افسردگی و برخی انواع اختلالات اضطرابی و اختلالات شخصیتی به‌کار می‌روند) بیانگر اختلال عملکرد سیستم پیام‌‌رسان‌های عصبی (نوروترانسمیترها) سروتونین است.
پژوهش‌ها نشان می‌دهند که ممکن است یک نقص ژنتیک در دیگر سیستم‌های پیام‌رسان ‌شیمیایی در مغز در بروز وسواس دخالت داشته باشند.
داروهای حاوی سروتونین همان‌طور که از نامشان پیداست، از بازجذب یا دفع سروتونین در مغز جلوگیری می‌کنند. سروتونین ماده‌ای است که نزد عوام به عنوان جاری‌کننده «حال خوب» شناخته شده است.
وسواس ممکن است با افسردگی، اختلال در عادات غذایی یا اختلال کم ‌توجهی همراه باشد و احتمال دارد با ناهنجاری‌هایی چون تیک‌های عصبی یا صوتی و خود بیمارانگاری نیز خود را نشان دهد.
مطالعات «انجمن ملی سلامت روانی» نشان می‌دهد که ترکیبی از دارو-روان‌درمانی بهترین اثر را بر جوانان مبتلا به وسواس دارد.
درمان وسواس
معمولا یکی از روش‌های روان ‌درمانی یا دارودرمانی یا هر دو به ‌طور همزمان برای بیماران مبتلا به وسواس تجویز می‌شود، ولی ممکن است بیماران به یکی از این درمان‌ها بیش از دیگری واکنش نشان دهند.
مطالعات «انجمن ملی سلامت روانی» نشان می‌دهد که ترکیبی از دارو-روان‌درمانی بهترین اثر را بر جوانان مبتلا به وسواس دارد. داروهایی که برای درمان این درد تجویز می‌شوند معمولا یکی از انواع حاوی SSRI است.
تحقیقات این انجمن نشانگر این است که این داروها بسامد یا شدت اختلالات وسواس‌ را در نیمی از بیماران کاهش داده است، اما قطع این داروها اغلب منجر به بازگشت بیماری می‌شود.
کارشناسان از روش‌هایی چون حساسیت‌زدایی، بازداری فکر، غرقه‌سازی تجسمی و شرطی‌سازی آزارنده برای درمان بیماری استفاده می‌کنند.
وسواس و کودکان
حدود یک‌سوم بیماران مبتلا به وسواس از کودکی به این ناهنجاری و اختلال دچار شده‌‌اند. رفتارهای تکراری که در کودکی بروز می‌کند چون شست‌وشوی دست، کشیدن مو یا جویدن ناخن راهی برای کاهش یا رهایی از اضطراب است. اما این رهایی دیری نمی‌پاید و اضطراب دوباره بروز می‌کند. روان‌درمانی بهترین روش درمانی برای کودکان به‌شمار می‌آید.