فریده شریفی
آب را گل نکنیم
چه گوارا است این آب
چه زلال است این رود
مردم بالادست چه صفایی دارند
مردم بالادست می‌دانند که شقایق چه گلی است
بی‌گمان آنجا آب، آبی است
غنچه‌ای می‌شکفد، اهل ده باخبرند
مردمان سررود، آب را می‌فهمند
گل نکردندش، ما نیز
آب را گل نکنیم...
آب نعمت بی‌نظیر خداوند، جلوه زیبایی، مظهر پاکی و زلالی و مایه حیات و ادامه هستی است. در تعریف آن گفته‌اند که آب مایعی شفاف و بی‌بو است که انسان و حیوان از آن می‌آشامند و نبات به وسیله آ‌ن تازگی و تری می‌گیرد. به جرأت می‌توان گفت که آب ارزشمندترین ثروتی است که انسان‌ها در اختیار دارند به همین دلیل در مصرف آن باید نهایت دقت به عمل آید و از اسراف و تبذیر بی‌رویه آن جلوگیری شود.
حرمت و تقدس آب آن‌قدر زیاد است که بدون وضو و غسل و طهارت روحی و جسمی نمی‌توان عبادت کرد و سر در پیشگاه باری‌تعالی گذاشت. حضور در برابر خالق هستی و انجام تکالیف و عبادات و رسیدن به کمال تنها با وضو و طهارت امکان‌پذیر است.
بدون آب محیط زیست آلوده می‌شود، آلودگی و بیماری شیوع پیدا می‌کند و انسان از رشد و تکامل باز می‌ماند به همین دلیل باید از آن استفاده بهینه به عمل آید و به بهترین شکل ممکن مصرف شود.
مصرف بهینه آب از دیدگاه اسلام
از دیگاه اسلام آب جایگاه رفیعی دارد و در قرآن کریم از واژه «ماء» به معنای آب 63 بار استفاده شده است، از جمله ... وجعلنا من الماء کل شیء حیّ.. آب را مایه حیات و زندگی قرار دادیم...
همچنین احادیث و روایات ارزنده‌ای درباره اهمیت آب وجود دارد که حجم زیاد آن نشان‌دهنده اهمیت آب در جهان هستی است.
پیامبر اعظم(ص) فرمود: «کل شیء خلق من الماء...» همه‌چیز از آب خلق شد.
امام صادق(ع) نیز می‌فرماید: «اساسی‌ترین نیازهای زندگی مادی انسان آب و نان هستند، بنگر که خداوند چگونه در این دو تدبیر کرده است، نیاز انسان به آب بیش از نیازش به نان است زیرا انسان آب را هم برای خوردن استفاده می‌کند و هم برای وضو، مزه آب مزه زندگی است زیرا خداوند همه‌چیز را به وسیله آب زنده کرده است و مزه‌ای مفرح‌تر و گواراتر از این مزه وجود ندارد.
علامه مجلسی(ره) می‌فرماید: به فرموده پیامبر گرامی اسلام(ص) آب طعم زندگی است و مراد این است که طعم آب با سایر مزه‌ها قابل مقایسه نیست و از بالاترین وسائل برای ایجاد و بقای حیات است، پس مزه آب مزه حیات است.
حضرت امام خمینی(ره) نیز آب را بسیار باارزش می‌دانستند و در مصرف بهینه آن تلاش فراوان می‌نمودند به نحوی که در فاصله به جا آوردن اعمال وضو شیرآب را می‌بستند و در مواقع لازم دوباره باز می‌کردند. ایشان پس از آشامیدن آب هم، هیچ‌گاه باقیمانده آن را دور نمی‌ریختند.
پیامبر اکرم(ص) نیز با یک مّد (کمتر از یک لیتر) آب وضو گرفته و با یک صاع (نزدیک به 3 لیتر) غسل می‌کرد، ایشان مردم را نیز به استفاده از این مقدار آب سفارش کرده و می‌فرمود: «اقوامی پس از من می‌آیند که این مقدار را اندک می‌شمارند، آنان برخلاف سنت و روش من هستند، هر کس بر سنت من پایدار بماند در بهشت همراه من است.»
رهبر معظم انقلاب آیت‌الله خامنه‌ای نیز درباره دوری از اسراف در مصرف آب فرمودند: «اسراف یک بیماری اجتماعی است، یکی از موارد اسراف، اسراف در آب است نه فقط آبی که در مصارف خانگی استفاده می‌شود بلکه نوع آبیاری ما در امر کشاورزی هم نوعی اسراف به حساب می‌آید و آب را هدر می‌دهیم ما مردم مسرفی هستیم، اسراف در آب، اسراف در نان، اسراف در بنزین، وسایل گوناگون و... در حالی که باید آب را صرفه‌جویی کنیم، یعنی از سدهایمان صیانت کنیم، شبکه آب‌رسانی را اصلاح کنیم، آبیاری‌های با صرفه در کشاورزی را آموزش بدهیم که چه جوری آبیاری شود.
من همه را به رعایت منابع مالی کشور توصیه می‌کنم... اسراف در ثروت عمومی و موجودی‌های این کشور و منابع طبیعی و نیز در آن‌چه که با زحمت زیاد به دست می‌آید و اسراف در نان و آب و انرژی و نیروی انسانی، همه اینها بد است.
به هر حال نگاه مسلمانان به آب نگاهی سرشار از قداست، پاکی و عظمت است، آب مظهر پاکیزگی، تمیزی و طهارت است، «و انزلنا من الماء ماء طهورا...» ما آب پاک و پاک‌کننده را از آسمان فرو فرستادیم، آب نه‌تنها جسم ظاهری را شست‌وشو می‌دهد بلکه حالتی روحی و روانی در انسان ایجاد می‌کند و به او تقدس می‌بخشد و در شریعت اسلام هیچ‌کس نمی‌تواند به راز و نیاز با خدا بپردازد و در آستان مقدس او به نماز ایستد مگر اینکه پاک و مطهر باشد و با آب خود را شست‌وشو دهد.
صرفه‌جویی در مصرف آب و اسراف نکردن آب بهترین راه برای سپاس از نعمت های خالق یکتاست به ویژه آنکه کشور ما به لحاظ اقلیمی و موقعیت جغرافیایی در منطقه خشک و نیمه خشک کره زمین قرار دارد و طی دو دهه آینده مسئله آب به یک عامل هشداردهنده و بحران‌خیز تبدیل خواهد شد.
وضعیت هشداردهنده
میزان بارندگی، بررسی ذخایر سدها و میزان ورودی و خروجی آنها، حجم روان آب‌‌های ایران، وضعیت رودخانه‌ها در مناطق مختلف کشور نشان می‌‌دهد که مردم در استان‌‌های مختلف به ویژه تهران با مشکلات جدی روبه‌رو هستند که در صورت عدم چاره‌اندیشی و عدم مصرف بهینه آب به وضعیت هشداردهنده و خطرناک خواهد رسید.
«مصطفی زرسازی» مهندس کشاورزی (گرایش آبیاری) در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان به این نکته اساسی اشاره می‌‌کند که همیشه پیشگیری بهتر از درمان است و باید شرایطی در کشور به وجود آوریم که مردم به مصرف بهینه آب تشویق شوند و از اسراف و زیاده‌روی بپرهیزند، تا بحرانی جدی در زمینه کم‌آبی به وجود نیاید.
وی اضافه می‌‌کند: «امروزه آب نقش اساسی در بخش‌‌های گوناگون اقتصاد، کشاورزی، تجارت، بهداشت و... ایفا می‌‌کند و از آنجا که بیش از 90 درصد از آب‌ها در بخش کشاورزی و از طریق آبیاری مصرف می‌‌شود بهینه‌سازی آن در صرفه‌جویی و توسعه بخش کشاورزی و تولید مواد غذایی بسیار مؤثر است.
به گفته این کارشناس آبیاری، باید در مردم فرهنگ‌سازی شود و به آنان روش صحیح استفاده از آب آموزش داده شود. به طور مثال در بخش کشاورزی در مناطقی که با کمبود آب مواجه هستیم باید محصولاتی کشت شوند که نیاز به آب کمتری دارند و از روش آبیاری قطر‌ه‌ای استفاده شود تا از اسراف آب تا حد زیادی جلوگیری شود.
وی تأکید می‌‌کند که این مایه حیات برای زندگی انسان‌ها بسیار ضروری است و هدر دادن آن شرایط خطرناکی برای وضعیت زندگی افراد به وجود خواهد آورد که مهم‌ترین آن اشاعه آلودگی و بیماری است. از سوی دیگر مصرف بی‌رویه آب مشکل فاضلاب و آب‌‌های آلوده را ایجاد می‌‌کند چرا که هر لیتر آب آلوده می‌‌تواند چهل لیتر آب سالم را آلوده کند.
به همین دلیل اسراف و زیاده‌روی و عدم مصرف بهینه آب می‌‌تواند موجب ضرر‌های غیرقابل جبرانی برای مردم جامعه شود و کشور را با وضعیت هشداردهند‌های روبه‌رو سازد.
برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی
کارشناسان محیط‌زیست بارها و بارها هشدار داده‌اند که دمای کره‌زمین رو به افزایش است و این مسئله توازن میان آب مصرفی و آب موردنیاز را برهم زده است. به این ترتیب که آب مصرفی بیشتر از ذخایر آبی موجود شده است و این نبود توازن علاوه بر محروم کردن انسان‌ها از نعمت داشتن آب تصفیه شده و تغذیه مناسب بر صنایع کشاورزی هم اثر می‌‌گذارد و مجموعه این عوامل زندگی انسان‌ها را با خطر مواجه می‌‌سازد.
دکتر «پرویز کردوانی» متخصص مسئله آب بارها در مصاحبه‌‌های گوناگون نسبت به وضعیت آب مصرفی و مسئله کمبود آب هشدار داده به نحوی که طی روز‌های اخیر اعلام کرده که دیگر مصاحبه نمی‌‌کند چراکه کسی به حرف‌‌های او گوش نمی‌‌دهد و برای بحران جدی کم‌آبی در کشور چار‌های نمی‌‌اندیشد!
وی معتقد است، ایران همیشه با کمبود آب روبه‌رو بوده است زیرا میزان بارندگی در کشور ما یک سوم میزان بارندگی در جهان است و به دلیل اینکه کشاورزی مهم‌ترین فعالیت ما است به همین دلیل به آب بیشتری نیاز داریم چرا که 90 درصد آب کشور صرف مصارف کشاورزی می‌‌شود.
به گفته این کارشناس، یکی از تحفه‌‌هایی که به خیال عوام از نشانه‌‌های تمدن و فرهنگ به شمار می‌‌رود مصرف کردن زیاد است تا آنجا که مردم ما خانواده‌‌های پرمصرف و پرخرج را خانواده‌هایی با سطح بالا می‌‌دانند بنابراین کسی که بداند تنها ماد‌ه‌ای که نمی‌‌توان از خارج وارد کرد آب است می‌‌داند که باید آن را درست مصرف کند.
دکتر کردوانی همچنین می‌‌گوید: «با برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی، آب شیرین درحال اتمام و از سوی دیگر درحال شور شدن است و تنها با احداث آبخیزداری و ایجاد سد می‌‌توان بر مشکلات پیروز شد زیرا با برداشت بی‌رویه منابع زیرزمینی در مدت 10 تا 15 سال آینده سفره‌‌های آب زیرزمینی به پایان می‌‌رسد و کشور با مشکل جدی بحران کم‌آبی مواجه خواهد شد.
جنگ‌‌های آینده بر سر آب
با توجه به روند رشد جمعیت کشورها و تشدید نیاز در بخش‌‌های مختلف، افزایش مصرف آب بخش شهری، روستایی و صنعتی اجتناب‌ناپذیر است.
افزایش تولیدات کشاورزی و امنیت غذایی، توسعه مراکز جمعیت شهری و روستایی و بهبود ارتقای کیفیت زندگی در گرو انجام سرمایه‌گذاری‌‌های لازم و هماهنگ در ابعاد مختلف توسعه و بهره‌برداری از منابع آب است.
«مهناز کرباسی» کارشناس مسائل بین‌المللی درباره بحران آب و مجادله‌ آینده بین کشورها بر سر مسئله آب به گزارشگر روزنامه کیهان می‌‌گوید: «ماهیت درگیری‌ها و مجادلاتی که در آینده بین کشور‌های مختلف منطقه و جهان به وقوع می‌‌پیوندد با جنگ‌‌های امروزه یا گذشته تفاوت می‌‌کند چرا که اگر در گذشته جنگ‌ها بر سر مستعمرات، مسائل نظامی، قدرت‌نمایی، تمامیت ارضی و... بود اکنون ماهیت جنگ‌ها تفاوت کرده و بیشتر به سوی مسائل محیط‌زیستی و به ویژه مسئله آب گرایش پیدا کرده است در 50 سال گذشته نیز 37 مورد خشونت بین کشورها بر سر آب گزارش شده که همه آنها به جز 7 مورد به غرب آسیا مربوط می‌‌شود.»
وی اضافه می‌‌کند: «در واقع استعمارگران در زمان حضور خود خطوط مرزی و نقشه‌‌های کشورها را طوری ترسیم کرده‌اند که بین این کشورها همیشه جنگ و جدال بر سر منابع طبیعی به ویژه آب رودخانه‌ها وجود داشته باشد و نمونه بارز آن جدال و منازعه همیشگی میان اعراب با رژیم صهیونیستی است که با عنوان ساختن رویای کاذب و غیرواقعی از «نیل تا فرات» در توهم ساختن سرزمینی است که بین این دو رود عظیم تشکیل شود تا آب‌‌های این منطقه را تحت تسلط خود داشته باشد و به موجودیت پلید و شوم خود ادامه دهد و شرایطی به وجود آید تا اعراب را در کنترل خود داشته باشد.
درحالی که مقاومت مسلمانان منطقه به ویژه ملت مظلوم و قهرمان فلسطین رویای آنان را نقش بر آب کرده و مانع از تحقق اهداف استعماری آنان شده است.
به گفته این کارشناس بین‌الملل، جهان درحال خشک شدن است و رهاورد این خشکیدگی می‌‌تواند برای بسیاری از کشورها جنگ آب بروز ناامنی‌‌های سیاسی در سطح ملی یا منطق‌های و بین‌المللی باشد به ویژه آنکه ایران نیز در فهرست کشورهایی قرار دارد که در فاصله نیم قرن اخیر با کاهش قابل توجه ذخایر آب شیرین روبه‌رو بوده است و همین مسئله می‌‌تواند بر ثبات اقتصادی اجتماعی و سیاسی تأثیرگذار باشد و روابط با دیگر کشورهایی که از لحاظ مرز آبی مشترک است دچار نوسان و ناآرامی کند.