نگاهی به ضرورت مشاوره در استحکام خانواده ایرانی اسلامی( بخش پایانی)
جای خالی مشاوره در فراز و نشیب‌های زندگی
گروه گزارش
امروز یکی از راه‌های رسیدن به زندگی سعادتمند و تضمین موفقیت در امور زندگی در این امر نهفته است که بتوانیم در مسیر زندگی از مشاورین خوب و توانمندی استفاده کنیم.
همچنان که در ابلاغیه سیاست‌های کلی خانواده از سوی ولی امر مسلمین جهان امام خامنه‌ای نیز آمده است؛ خانواده واحد بنیادی و سنگ بنای جامعه اسلامی و کانون رشد و تعالی انسان و پشتوانه سلامت و بالندگی و اقتدار و اعتلای معنوی کشور و نظام اسلامی است و ضرورت دارد برای حفظ استحکام بنیان خانواده، امر مشاوره در تمام امور را جدی بگیریم و جایگاه مشاوره با افراد متخصص و کاردان را در جامعه اسلامی نهادینه کنیم.
در گزارش دیروز به ضرورت‌های وجودی امر مشاوره و توجه به آن برای استحکام بنیان‌های زندگی زوج‌های جوان پرداختیم و در گزارش امروز نیز به اهمیت وجودی امر مشاوره و ضرورت‌های آن در زندگی‌های فردی و اجتماعی خواهیم پرداخت.
نقش رسانه‌ها در امر مشاوره
امروز با گستردگی دنیای ارتباطات و فن‌آوری‌های اطلاعات رسانه‌ها می‌توانند نقش محوری و مهمی در ارایه سبک‌های مختلف زندگی ارایه دهند و افکار عمومی را به خوبی مدیریت نمایند.
دکتر «کیوان تیاری» متخصص علوم تربیتی و استاد دانشگاه در گفت‌وگو با گزارشگر روزنامه کیهان تصریح می‌کند: «در کنار رسانه‌های شنیداری و دیداری بسیاری از افراد هم به فراخور امکاناتشان همان نقش رسانه را ایفا می‌کنند و با سبک رفتاری و پوشش و حتی صحبت هایشان در محافل دوستانه و رسمی و غیررسمی به تبلیغ همان جذابیت‌های ظاهری و سبک متفاوت زندگی غیر اسلامی می‌پردازند تا مردان و زنان و دختران و پسران به هر سمت و سویی که رو کنند فرهنگی را مشاهده کنند که غالب‌تر از فرهنگ سنتی خود به چشم آید و تصور کنند اگر چنان نباشند که غالب است عقب افتاده محسوب خواهند شد! و این علی‌رغم آن است که آسیب‌های ناشی از این سبک رفتاری را به چشم خود مشاهده می‌کنند.»
دکتر تیاری راهکار مقابله با موجی که در جهت تلاطم و از هم پاشیدگی روابط اعضای خانواده‌ها پیش می‌رود؛ سرمایه‌گذاری بر روی فرهنگ سازی بر می‌شمارد و می‌گوید: «برای بحث مشاوره و به ویژه مشاوره خانواده به اندازه کافی فرهنگ سازی صورت نگرفته است؛ زوجین نه پیش از ازدواج و نه پس از آن و همینطور خانواده‌ها حتی نسبت به آنچه که باید بدانند آگاهی کافی ندارند و این نیازمند کار در نظام آموزشی کشوراست؛ باید برای خانواده‌ها روشن شود که بسیاری از مشکلات خانوادگی با مشاوره حل خواهد شد و مشاور بر خلاف آنچه در رسانه‌ها نمایش می‌دهند صرفا یک نصیحت گو نیست! آموزش و پرورش نیز به عنوان یک نهاد بسیار اثر گذار و البته متولی می‌تواند با داشتن مشاوران متخصصی که علاوه بر هدایت تحصیلی می‌توانند جلسات منظم و مداومی برای پدران و مادران بگذارند که مثلا پیرامون چگونگی استفاده صحیح از رسانه‌ها توسط والدین و فرزندانشان به آنان آموزش دهند و فرهنگ سازی کنند. همینطور سن آموزش با توجه به مشکلات جامعه باید به سن ابتدایی و پیش دبستانی کاسته شود که این هم نیازمند برنامه ریزی دقیق می‌باشد.»
انسان سالم نیاز به مشاوره ندارد!
از جمله تصورات قالب که پیش از این نیز به آن اشاره شد این است که انسان سالم خودش تشخیص می‌دهد و نیاز به مشورت ندارد، پس بنابراین کسی که نزد مشاور یا روانشناس می‌رود مشکلی دارد و یا بیمار است! این در حالی‌است که این تصور رایج برخلاف اسلام و فرهنگ اصیل ایرانی است.
حجت‌الاسلام محمدعلی اعلایی مقدم کارشناس علوم دینی در این باره می‌گوید: «در تاریخ اسلام داریم که پیامبر اعظم(ص) و امامان معصوم(ع) در تصمیم گیری‌های خود با یاران امین و صاحب نظر خویش مشورت می‌کردند. یعنی تاریخ اسلام مستندات بسیاری دارد از مشورت‌های پیامبر گرامی اسلام(ص) در جنگ‌ها با یاران خود از جمله سلمان فارسی و امام علی(ع) که آنان را افرادی امین و متخصص در مسایل مربوطه بر می‌شمرد.» وی در ادامه تصریح می‌کند: «در سوره آل عمران آیه 159 می‌فرماید: «و شاورهم فی الامر فاذا عزمت فتوکل علی الله ان الله یحب المتوکلین». و در کارها با آنان مشورت کن، و چون تصمیم گرفتی بر خدا توکل کن زیرا خداوند توکل کنندگان را دوست دارد.»
این کارشناس علوم دینی در ادامه همین بحث تصریح می‌کند: «پیامبر گرامی اسلام (ص) به عنوان انسان کامل در بسیاری از تصمیماتشان با اصحاب مشورت و در بسیاری از موارد نظر آنان را جویا و حتی اجرا می‌کردند. به عنوان نمونه در منابع تاریخی آمده است که آن حضرت همراه تعدادی از اصحاب خود به قصد مکه، از مدینه خارج شد و فردی را برای تفتیش در میان مشرکان قریش فرستاد. پس از مدتی همان شخص، خبر آورد که قریش قصد ممانعت از سفر عمره شما را دارند. پیامبراعظم(ص) فرمودند: «اشیروا ایها الناس» یعنی «ای مردم به من مشورت دهید!»در این میان یکی از اصحاب برخاست و گفت: "ای رسول خدا! ما به قصد زیارت خانه خدا از مدینه خارج شدیم و نمی‌خواهیم خون احدی را بریزیم. پس به سوی خانه خدا رهسپار شویم؛ اگر مخالفت و ممانعت ورزیدند می‌جنگیم». پیامبر اسلام (ص) فرمودند: «بنام خدا عبور می‌کنیم.»
اهمیت مشورت تا بدانجاست که حتی در اشعار شعرای بزرگی همچون سعدی نیز بدان اشاره شده است.
سعدی شیرازی می‌گوید:
هرکه بی‌مشورت کند تدبیر
غالبش بر غرض نیاید تیر
بیخ بی‌مشورت که بنشانی
برنیارد به‌جز پشیمانی
رجعت به مبانی فرهنگ اسلامی ایرانی
دکتر عبدالله اخلاصی متخصص خانواده درمانی و استاد دانشگاه و محقق حوزه روانشناسی اسلامی اقدامات جاری صورت گرفته در یاری رسانی به خانواده‌ها را در هر سه مرحله قبل و حین و بعد از تشکیل خانواده، به اندازه کافی مثمر ثمر نمی‌داند و معتقد است باید بیش از اینها کار کنیم.
طبق آمارهای رسمی منتشر شده،امروز اینستاگرام پربازدیدترین شبکه اجتماعی در ایران است و پس از آن حدود 46 درصد کاربران تلگرامی ایرانی هستند و هر ایرانی به طور متوسط 5 تا 9 ساعت وقت خود را در فضای مجازی می‌گذراند که 60 درصد این استفاده‌ها غیرمفید است!
هرکس گزینی به‌جای همسرگزینی!
دکتر عبدالله اخلاصی متخصص خانواده درمانی با ابراز نگرانی نسبت به روند فعلی «هرکس گزینی» به‌جای «همسرگزینی» در محیط مجازی و شبکه‌های اجتماعی؛ آن‌را عامل بسیاری از آسیب‌های روانی شدید و بحران‌های خانوادگی می‌داند که شایع است و بسیاری از مراجعین به مراکز درمانی و مشاوره‌ای را شامل می‌شود.
ایشان راه حل این مشکلات و سایر مشکلات خانوادگی و معضلات اجتماعی امروز را بازگشت به فرهنگ اسلامی و ایرانی می‌داند و در این زمینه به گزارشگر روزنامه کیهان این‌گونه توضیح می‌دهد: «محور بحث انسان، مقام بندگی خداوند رحمان است و انسان الگو «عِبادٌ الرًحمن» است ولی آنچه به وسیله رسانه‌های بیگانه و پشتبندهای آنان به درون جوامع منتشر می‌شود «عِبادٌالشًیطانی» است! انسان با «نَفَختَ فیه مِن روحی» شروع می‌شود و به «راضیهَ مرضیًه» ختم می‌گردد اما آنچه امروز وجود دارد حاکمیت ظواهر و مادیات در سبک زندگی است. دخترها و پسرها در بسیاری موارد با ملاک‌های مدرک و ثروت و ظاهر دست به انتخاب می‌زنند و این امر جهانی شده است که در برخی افراد به ظاهر مذهبی هم دیده می‌شود. چون این‌گونه ملاک انتخاب‌ها مادی‌است؛ زودگذر است و همواره راه بهتری هم پیدا می‌شود و پس از مدتی آن انتخاب دیگر جواب نمی‌دهد و سبب ازهم پاشیدن یک خانواده می‌گردد.»
دکتر اخلاصی تصریح می‌کند: «عامل دیگر آسیب‌های خانواده فقر مهارتهای ارتباطی است که علت 40 تا 45 درصد طلاق هاست. نبود الگوی مناسب پسر و دختر جوان که می‌توان آن‌را در شخصیت و الگوی ارتباطی حضرت علی(ع) و فاطمه زهرا(س) جستجو کرد و در زندگی آنها ریز شد و الگو سازی نمود و پیش از ازدواج آن‌را به دختران و پسران جوان معرفی کرد، مشکل دیگری است که امروزه وجود دارد و به این ترتیب معیارهای شناخت و عقاید و ارزشهای انسانی نادیده انگاشته می‌شود.»
ساماندهی نظام مشاوره
در حال حاضر به ازای هر 18500 خانوار ایرانی یک روانشناس و مشاور خانواده وجود دارد و این درحالی‌است که نرم جهانی به ازای هر 2500 خانوار یک مشاور است اما آیا پذیرش حجم انبوه دانشجویان روانشناسی و مشاوره حل‌کننده مشکلات یاد شده است؟
این سؤالی است که خانم دکتر حسینی روان‌درمانگر و مربی آموزش‌های خانواده در پاسخ به گزارشگر روزنامه کیهان از آن به عنوان کمیت یاد کرده و خیلی مهم نمی‌داند؛ بلکه تنها یک راه حل جامع را آرام‌کننده این جو پر تلاطم بر می‌شمرد که از یک سو به عنوان وظیفه هر فرد در اجتماع و از سوی دیگر وظیفه مراکز مشاوره‌ای و روانشناسی است: «رجعت به فرهنگ اسلامی و ایرانی از سوی همگان»
وی می‌گوید: «اگر از میان فرمان 16 ماده‌ای رهبری تنها همین ماده 10 به دقت اجرایی شود بسیاری از مشکلات ما حل خواهد شد. مشاوران برای هر یک از مراحل قبل و حین و بعد از تشکیل خانواده باید بسته‌های آموزشی و درمانی را که سرلوحه‌شان بند ده فرمان رهبری است و محصول تجربه و علم، و فرهنگ اسلامی و ایرانی است تعریف کنند و به شکلی هماهنگ نظام مشاوره‌ای ما بر اساس آنها عمل نمایند. به این ترتیب بر اساس فرهنگ اسلامی ایرانی «پیش از تشکیل خانواده» ویژگی‌های همسر مناسب برای جوانان تدوین و ضمن برنامه‌های مدون و کارگاه‌ها به آنان تعلیم داده شود. برای «حین تشکیل خانواده» آموزش‌های همسر داری، مهارتهای ارتباطی، مهارتهای زناشویی؛ و براساس چالش‌های مسیر خانواده مثل تولد و تربیت فرزندان و نقش مادری و پدری و ادامه تحصیل و غیره هریک به تفکیک برنامه‌هایی متناسب و اجرایی، ارائه گردد.»دکتر حسینی تاکید می‌کند: «نباید خانواده‌ها به حال خودشان رها شوند. کل علمای رفتاری باید بنشینند و بر اساس مبانی علمی و بومی و اسلامی به تهیه بسته‌های آموزشی و درمانی بپردازند و سازمان‌های متولی در این مسیر هماهنگ عمل کنند و مسئولان اجرایی از آشفتگی‌های نظام روانشناسی و مشاوره همچون کار کردن روانپزشک به جای خانواده درمانگر و یا عدم استفاده از نیروهای خلاق و با انگیزه و متخصص ویا استفاده چشم بسته از دیدگاه‌های غیربومی که در بسیاری موارد خود کمک‌کننده به آسیب به بنیان خانواده‌ها است به‌شدت پرهیز کنند که سازماندهی به این معناست.»
فرماندهان میدان عمل
مثل همه بایدها! در اینجا هم وقتی نگاهی به جوانب بند ده فرمان رهبری می‌اندازیم و کمی در فضای مجازی جست وجو می‌کنیم، اولین چیزی که به راحتی در نگاهمان جلوه می‌کند سخنرانی‌ها و جلسات و همایش هاست! این عرصه نیز صاحبان کلام و سخنران زیاد دارد اما تهدید نسبت به استحکام خانواده‌ها بسیار ملموس و عملی در حال پیشروی است و فرمان‌ها و سخنان رهبری، وقتی مخاطبش مسئولین اجرایی هستند به معنای آن است که باید کاری انجام دهند نه آنکه آنها هم بخواهند همان سخنان را در همایش‌ها و مصاحبه‌ها تکرار کنند! اینجا دقیقا صحنه عمل بدون توقف و تعلل است و نیازمند مجاهدان بی‌ادعایی در عرصه علم و عمل است. هرکسی که این فرمان و سخنان به گوشش می‌رسد در هرگوشه‌ای که هست کوچک‌ترین کاری که از دستش بر می‌آید به انجام برساند بدون آنکه انتظار فلان دستور را از مقامات بالایی بکشد یا منتظر بخش نامه و بند و قانون و ردیف و بودجه و پاداش بمانند؛ که استحکام خانواده امری ساری و جاری در زندگی شخصی و اجتماعی هر انسانی است و چنانچه شجره طیبه خانواده محقق شود همگان از محصول آن سود خواهند برد؛ و اگر خدای ناکرده شجره خبیثه باشد همگان از دستاوردهای آن رنجور و بیمار خواهند شد؛ و این امری است با مسئولیتی همگانی!