نگاهی به ضرورت مشاوره در استحکام خانواده ایرانی اسلامی (بخش نخست)
مهند سی نظام آموزشی و مشاوره ای در بنای مستحکم خانواده
گروه گزارش
در گرمای تابستان باشد یا سرمای زمستان؛ در زردی پاییز باشد یا سبزی بهار همیشه این کانون گرم است و همیشه سبز!
بیرون از آنجا باد باشد یا طوفان، درون این کانون محکم است و مطمئن! با آرامش قدم برمی‌داری و رنج کار و درد نان و نگرانی از آینده ایام تو را خسته و وامانده نمی‌کند زیرا پس از پشت سر گذاردن روزی پر تلاطم تن و جان خسته را در دریای محبت خانواده می‌شویی و دستاوردهایش را با آنان به تقسیم می‌نشینی و در این گرمای باهم بودن آرام می‌گیری.
این تصویر خانواده‌ای است یک دل و صمیمی که این روزها دغدغه بسیاری از مردم از هر قشری تشکیل چنین خانواده‌ای است.
امروزه با گستردگی دنیای ارتباطات و فن‌آوری‌های اطلاعات پیکره خانواده‌های اصیل اسلامی - ایرانی از هر سو مورد هجوم دنیای بی‌بندوبار غرب قرار گرفته تا آن را از پای درآورند و متاسفانه کم نیستند سرزمین‌هایی که آبادانی خاکشان در این تهاجم به بیابانی کم آب بدل شده است!
محصول مرگ خانواده در این سرزمین‌ها سقوط انسانیت و ارزش‌های اخلاقی و آسیب‌های فراوان اجتماعی و در نهایت شلوغ شدن هرچه بیشتر بیمارستان‌های روانی است و مصداق چنین خانواده‌هایی در دنیای غرب به فراوانی یافت می‌شود.با این اوضاع و احوال رهبر فرزانه انقلاب اسلامی ایران بارها در سخنان خود بر اهمیت خانواده و حفظ بنیان‌های آن تاکید داشته‌اند و آن را «کلمه طیبه» و «سلول اصلی پیکره اجتماع» نامیدند که چنانچه فاسد یا تخریب شود کل نظام اجتماعی را فاسد و خراب خواهد کرد و جامعه‌ای که فاقد خانواده باشد را جامعه‌ای مبتلا به انواع معضلات و ازجمله بیماری‌های روحی و عصبی برشمردند.
این دغدغه‌ها سرانجام به تاریخ ۳۱/6/۹۵۳۱در اجرای بند یک اصل 110 قانون اساسی منجر به ابلاغ «سیاست‌های کلی خانواده» در 16 بند توسط مقام معظم رهبری حضرت امام خامنه‌ای گردید.
در جهت استحکام خانواده در بند 10 این ابلاغیه آمده است: «ساماندهی نظام مشاوره‌ای و آموزش قبل، حین و پس از تشکیل خانواده و تسهیل دسترسی به آن بر اساس مبانی اسلامی- ایرانی».
در جهت اعتلای هرچه بیشتر خانواده به عنوان «کلمه طیبه» و نیز «الگویی جهانی» مبتنی بر اسلام و فرهنگ غنی ایرانی هریک از بندهای 16 گانه لازم الاجراست که از جمله آن نقش و اهمیت نظام آموزشی و مشاوره‌ای کشور در هدایت خانواده‌ها و پیشگیری یا اصلاح آسیب‌ها در تمام مراحل تشکیل خانواده می‌باشد.
در گزارش امروز و فردای کیهان به بحث و بررسی و واکاوی موضوع خانواده با توجه به ابلاغیه مقام معظم رهبری پرداخته‌ایم. همراه ما باشید.
دغدغه‌های آموزش و مشاوره
استفاده از آموزش و مشاوره برای شهروندان و تک‌تک افراد خانواده ابعادی به بزرگی کلیه آسیب‌های تهدید‌کننده آن دارد که پیش‌از این راجع به آنها در گزارش‌های پیرامون «سیاست‌های کلی خانواده» سخن گفته شده است.
ابعادی که از مشکلات شغلی در قالب مشاوره شغلی تا مشکلات اقتصادی و ازدواج؛ تا انواع آسیب‌های ناشی از رسانه و مشکلات ارتباطی و درون فردی را دربر می‌گیرد.
اما هنوز هم بسیاری از مردم یا از این خدمات آگاهی ندارند و یا خود را بی‌نیاز از مشاوره و آموزش می‌پندارند و یا مشاوره را امری نامعقول و بیانگر ضعف شخصیتی در مواجهه با مشکلاتشان برمی‌شمرند و در نتیجه از آن اجتناب می‌ورزند.
در یک مرکز خدمات روانشناختی و مشاوره فرصتی پیش می‌آید تا با خانم «نسرین ابراهیمی» کارشناس زبان انگلیسی و یک مددجوی مشاوره خانواده که به گفته خودش از این خدمات به دفعات استفاده کرده است در این باره به گفت‌وگو بنشینیم.
خانم ابراهیمی به گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «متاسفانه برخی تصورات قالب در میان مردم وجود دارد که نیاز به مشاوره خانواده یا آموزش‌های مشاوره‌ای را نشانه ضعف فرد می‌دانند و یا اینکه در برخی اقوام و برخی طبقات اجتماعی مردم با نگاه دیگری به فرد مراجعه‌کننده نگاه می‌کنند که البته این تصورات در آقایان بیشتر از خانم هاست.»
وی تصریح می‌کند: «در این بین برخی‌ها حتی ترجیح می‌دهند با همسایه‌شان مشکلات خانواده خود را مطرح کنند و هزینه‌های سنگینی نیز در زندگیشان بر اثر راهنمایی‌های غلط افراد غیرمتخصص بپردازند؛ اما به نزد مشاور و متخصص نروند! از سوی دیگر هزینه‌های بالای 70 تا 120 هزار تومان به ویژه در تهران برای هر جلسه مشاوره‌ای، که اغلب نیاز به جلسات بیشتر تا حصول نتیجه نیز وجود دارد؛ به ویژه برای طبقه متوسط به پایین جامعه سنگین است. مشکل دیگری نیز وجود دارد و آن حضور تعداد مشاورانی است که دانش و تخصص کافی ندارند و یا به لحاظ اخلاق حرفه‌ای درست عمل نمی‌کنند و گاه زندگی‌ها را با مشکل مواجه می‌سازند.»
این شهروند ادامه می‌دهد: «واقعیت این است که ما نیازمند آموزش و خدمات مشاوره‌ای هستیم نه به آن دلیل که ضعیف هستیم بلکه از آن روی که در تمام عمر، هر انسانی نیازمند یادگیری و مشورت است تا یک باری که قرار است زندگی کند آنرا به هدر نداده باشد و صرف یادگیری تجربیاتی نکند که در طول تاریخ بشر بارها تجربه شده و از درون آن علم و تخصص بیرون آمده است.»
خودشناسی مقدمه‌ای به سوی کمال
گاه برای شناخت بهتر خود و فهم نقص‌های شخصیمان نیازمند مشاوره هستیم. همان‌طور که امام علی(ع) به خودشناسی به عنوان مقدمه‌ای به سوی کمال تاکید فرمودند؛ بسیار اتفاق می‌افتد که همواره در روابط بین فردی تصور می‌کنیم مشکل ازطرف مقابل است و غافلیم از اینکه ایرادات شخصیتی خودمان در بسیاری موارد عامل ایجاد آسیب‌ها و تخریب روابطمان است.
گاه نیز برای مشاوره پیش از ازدواج برای شناخت بهتر زوج مناسب اقدام می‌کنیم؛ که نیازمند مشاوری با تجربه و متخصص هستیم تا به دلیل در نظر نگرفتن بسیاری فاکتورهای مهم در انتخاب همسر آینده بر آمار طلاق نیفزاییم!
کارشناسان اجتماعی معتقدند که ما در بسیاری از موارد وظایف همسرداری خود را نمی‌دانیم و اینکه با تغییر نقش از یک فرد مجرد به فردی متاهل و مسئول و یا تغییر وضعیت در خانواده و شرایط جدید مثل شاغل شدن یک خانم و یا مادر یا پدر شدن باید چه تغییرات رفتاری داشته باشیم.
محمد‌رضا حسین‌خانی استاد دانشگاه و کارشناس مسایل اجتماعی در گفت‌وگو با گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «بسیاری از مواقع عامل آسیب‌های خانوادگی و از هم پاشیدگی آن ناآگاهی از نقش‌ها و رفتارهای اصلی و اصیل است که با آموزش و مشاوره می‌توان مانع بسیاری از این مشکلات شد.»
وی تصریح می‌کند: «از سوی دیگر ما به دلیل تاثیر رسانه‌ها و آموزش آنها و نیز آموزش‌های خانوادگی در معرض پیام‌های ضد و نقیض دنیای مدرنیته هستیم که ما را گیج و سرگردان کرده است و نقش‌های اصیل خانوادگی رفته رفته رنگ باخته است؛ مثلا زنان حق مساوی می‌خواهند و نقش‌های اصلیشان کمرنگ شده است. زن در حالی که باید پیام آورمحبت و لطافت در محیط خانه باشد به دنبال کار و درس است و دیگر وقتی برای انجام این نقش‌های سنتی و اصلی ندارد. به همین دلیل خودمان هم گیج شدیم! به عنوان مثال از احکام دینی و مبلغان یک چیز یاد می‌گیریم و از رسانه‌های مدرن چیز دیگری و از دختر همسایه نیز رفتار دیگری می‌آموزیم که همه با هم در تضاد است و این سرگردانی باعث اضطراب و افسردگی ما شده است و اینجاست که نقش مبلغان دینی بسیار پررنگ و حساس‌تر از قبل می‌شود و باید برای مبارزه با تفکرات غربی دنیای مدرنیته که با احکام زلال اسلامی در تضاد صددرصدی است به فکر راه و چاره‌ای اساسی بود.»
لیلا اسدی یکی دیگر از شهروندانی است که از خدمات مشاوره‌ای استفاده کرده معتقد است زمانی که برای این خدمات اختصاص می‌دهند بسیار محدود است. وی تصریح می‌کند: «اینکه به شکل تفکیک شده و در تعداد 30 نفره کلاس‌هایی 20 دقیقه‌ای را برای آموزش پیش از ازدواج برگزار می‌کنند چه اثری می‌تواند داشته باشد؟! این درحالی است که از هیچ یک از مهارت‌های ارتباطی و عاطفی بین زوجین سخنی گفته نمی‌شود و ما تقریبا بدون آگاهی و مهارت کافی به سوی شرایطی پیش می‌رویم که نسبت به آن فاقد ابزاریم!»
وی در ادامه همین بحث تاکید می‌کند: «من فکر می‌کنم از نحوه رفتار مردان و زنان در اجتماع و خانواده تا راه شیوه‌های کلامی و برنامه‌های روزانه پس از ازدواج باید تغییراتی داشته باشیم و آن نیازمند آموزش صحیح اسلامی است.»
سرمایه‌گذاری و نه سرمایه‌سوزی
علی‌رغم دغدغه‌های فردی و اجتماعی شهروندان و نیازی که جامعه برای مواجهه با بسیاری از نابهنجاری‌ها در خود احساس می‌کند و حساسیت‌هایی که جهت هدایت نسل‌های آینده و تجهیز آنان برای مقابله با آسیب‌ها وجود دارد و بسیاری مسائل دیگر؛ اما به نظر می‌رسد در مراکز تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری؛ سرمایه‌گذاری در نظام آموزش و پرورش و آموزش عالی و بهزیستی و رسانه و سایر متولیان با هدف این امورات با اکراه صورت می‌گیرد و یا آنکه آنرا در اولویت کاری خود و امری اضطراری در نظر نگرفته‌اند!
دکتر «کیوان تیاری» متخصص علوم تربیتی و استاد دانشگاه در گفت‌وگو با گزارشگر روزنامه کیهان پیرامون نگاه حاکم به نظام مشاوره‌ای و آموزشی در جهت کمک به مشکلات خانواده و تلاش در جهت استحکام آن می‌گوید: «متولیان و مجریان امر باید باور کنند که هرگونه زمان و انرژی و سرمایه‌ای که جهت فرهنگ‌سازی و آموزش و مشاوره به زوجین پیش از ازدواج یا پس از ازدواج پیرامون مسائل خانواده انجام گیرد با توجه به شرایط حاکم بر دنیای امروز و نفوذ فرهنگ بیگانه با ابزار بسیار گسترده و متنوع رسانه‌ای نه یک سرمایه‌سوزی بلکه نوعی سرمایه‌گذاری است.»
ایشان در ادامه پیرامون آسیب‌های وارده به خانواده‌ها ناشی از رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی می‌گوید: «شبکه‌های اجتماعی و ماهواره‌ای به دلیل جذابیت ظاهری که دارند اعضای خانواده را به خود مجذوب می‌کنند و پیامدهای آن از فاصله گرفتن اعضای خانواده از یکدیگر تا رخنه شک و بدبینی در میان آنها یا بالا رفتن حرص و طمع در روابط زوجین و سبک زندگی و بسیاری موارد دیگر را دربر می‌گیرد که همگی به شکل تدریجی و آرام آرام رخ می‌دهد و نهایتاً فرد و خانواده را می‌کشد. البته در این فرآیند نمی‌توان چشم به روی همراهی برخی رسانه‌های داخلی به ویژه سینما با اهداف این شبکه‌ها بست که با نشان دادن سبک زندگی غربی و بعضاً روابط مثلثی اهداف شبکه‌های غربی را کادوپیچ کرده و تقدیم خانواده‌های ایرانی می‌کنند.»