داروخانه های سنتی سرانجام رونق می‌گیرند؟
گروه گزارش
تقریبا چند هفته ای است که موضوع تفکیک داروخانه های مدرن که در آن انواع داروهای شیمیایی و صنعتی عرضه می شود از داروخانه‌های سنتی که به ارائه داروهای گیاهی با استفاده از طب سنتی قدیمی مشغول هستند، بحث برانگیز شده است. طبق آمارهای رسمی اعلام شده حدود15 هزار عطاری در کل کشور وجود دارد؛ اما با وجود این تعداد بالا به دلیل وجود بسته‌بندی های غیرمجاز گیاهان دارویی، فروش غیرمجاز دارو،فروش داروهای غیرمجازقاچاق، تهیه و توزیع معجون ها و داروهای کپسوله شده غیرمجاز ونیز دخالت درعرصه درمان، وزارت بهداشت را بر آن داشت تا در سال 1391، آیین نامه داروخانه های گیاهی را تدوین کند تا در این داروخانه‌ها فقط و فقط گیاهان دارویی و داروهای گیاهی مورد تایید وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به‌فروش برسد.
از همان سال تدوین این آیین نامه تا به امروز، اما و اگرها و انتقادهای فراوانی منجر به تاسیس این داروخانه ها شد؛ این انتقادها به ویژه در نیمه اول امسال که وزارت بهداشت تصمیم جدی به راه اندازی این داروخانه ها گرفت، شدت یافت.در قسمت قبلی این گزارش به سراغ متقاضیان عطاری های سنتی، متصدیان داروخانه های مدرن و البته گلایه های انجمن داروسازان رفتیم.
دراین قسمت از گزارش بیشتر به سراغ اظهار نظر مسئولان وزارت بهداشت رفته‌ایم تا ببینیم به نقل از آنها چطور قرار است به یک تصمیم واحد در این خصوص برسند.
طب سنتی یا مدرن؟
موضوع کمی پیچیده به نظر می رسد.عده ای می‌گویند باید بشر بار دیگر برای مداوا و حفظ سلامت جسمی راه قدیم و همان طب‌سنتی را در پیش گیرند وعده ای دیگر با وجود اینکه با طب سنتی موافق هستند، اما نحوه ارائه این گیاهان و نوع تجویز‌ها را غیرعلمی می دانند.از طرف دیگر عده ای هم بر این باورند که نمی‌توان با برگزاری یک کلاس های کوتاه مدت و دوره های آموزشی به هر کسی مجوز تاسیس این داروخانه‌های سنتی را داد تا به راحتی با جان و سلامت مردم بازی کنند.
با این حال امروزه شاهدیم که در هر کوچه و محله و هر خیابانی کار و کاسبی مغازه عطاری روبه راه است و بعضا چند جوان بی تجربه به عنوان متصدی این داروخانه های سنتی به تجویز دارو برای انواع بیماری های مختلف مردم مشغول اند و این سؤال را در اذهان عمومی تداعی می‌کنند که به راستی چه نظارتی بر کار این عطاری ها وجود دارد؟
مدعیان طب سنتی
اینکه هر فردی با گذراندن چند ماهی دوره آموزشی ادعای دانش طب سنتی و توان درمان بیماری ها را داشته باشد به دغدغه جدیدی برای بسیاری از داروسازان، پزشکان و حتی خود مردم تبدیل شده است.علم طب سنتی که ریشه ای کهن دارد ، این روزها به راحتی در دست عده ای از جوان ها و حتی افراد بسیار کم تجربه افتاده است. افرادی که در خوش بینانه ترین حالت ممکن خود را محق می‌دانند تا برای مشکلات بسیار حساسی، از لاغری گرفته تا انواع سرطان و بیماری های حاد نسخه بپیچند.
همه این نگرانی ها و دغدغه ها در حالی است که مسئولان نظام سلامت باور دارند که با راه اندازی داروخانه های گیاهی، این نگرانی برطرف می شود و به جای افراد کم تجربه با دانش اندک، داروسازان می‌توانند در این واحدها مشغول کار شوند.
امیر حسین جمشیدی مدیر کل نظارت و ارزیابی فرآورده های طبیعی، سنتی ومکمل سازسازمان غذا و دارو است.
اودراین باره معتقد است: « فقط دارو سازانی می‌توانند داروخانه های طبیعی و سنتی راه‌اندازی کنند که دوره های لازم را برای ارائه مشاوره بهتر به مردم، فراگرفته باشند.»
وی تصریح می کند: «داروخانه طبیعی و سنتی با هدف ارتقای خدمات رسانی در حیطه فرآورده‌های طبیعی و سنتی شکل گرفته است؛ در زمان حاضر تعداد زیادی فرآورده داریم که با عنوان فرآورده طبیعی یا سنتی و گیاهی از سازمان غذا و دارو مجوز گرفته‌اند.»
جمشیدی در ادامه می افزاید: «طب سنتی در سالهای اخیر در دانشگاه های علوم پزشکی تدریس می شود و دانش آموختگانی در این رشته داشته‌ایم و اکنون فعالیت می کنند. وزارت بهداشت با توجه به سیاست های کلان سلامت و همچنین با توجه به برنامه پنجم توسعه و سند ملی گیاهان دارویی و طب‌سنتی، مکلف است که زمینه توسعه فرآورده‌های طبیعی و سنتی را مهیا کند و باید زمینه دسترسی به این فرآورده‌ها و نیز ترویج مصرف و جایگزین شدن آنها را با داروهای شیمیایی بیش از پیش فراهم کند. برخی فرآورده های گیاهی و سنتی اکنون وارد بازار شده است که قبلا در دروس دانشگاهی، تدریس نشده‌اند؛ متخصصین، داروسازان سنتی و نیز داروسازان آموزش دیده، مستقیما با فرآورده‌های طبیعی سر و کار و کاملا بر داروهای سنتی اشراف دارند. طبق آیین نامه داروخانه های گیاهی، فردی که دانش این فعالیت را دارد باید خود در داروخانه حضور داشته باشد و به ارائه خدمات بپردازد و از این لحاظ با داروخانه های معمولی تفاوت دارد.»
از سوی دیگر اشاره به این نکته هم خالی از لطف نیست که تا سال 85، 300 مجوز برای ساخت گیاهان دارویی صادر شده بود، اما این رقم اکنون به یک هزار و 500 مجوز رسیده و برای 209 اسانس و عصاره نیز مجوز صادر شده است.
نگران سلامت مردم یا جیب داروخانه ها ؟
جالب است بدانیم به گفته مسئولان نظام سلامت، میزان مصرف فرآورده های طب سنتی در خارج کشور بیشتر از ایران است. بنابراین باید مکان‌هایی وجود داشته باشند که مردم با طیب خاطر از آنجا بتوانند محصولات مورد نظر خود را بخرند و مشاوره های مناسبی در این زمینه به مردم ارائه شود.
هرچند داروخانه‌ها اکنون گیاهان دارویی را ارائه می کنند، اما به لحاظ بستر فرهنگی و اینکه گیاهان دارویی در عطاری ها بیشتر در معرض دید مردم هست، آنان ترجیح می دهند از عطاری‌ها خرید کنند. از این رو راه‌اندازی داروخانه‌های گیاهی می تواند کمک قابل توجهی در این زمینه به مردم کند و از سوی دیگر با توجه بیشتر به طب سنتی در دانشگاه‌ها برای تامین نیروی مورد نظر داروخانه‌های گیاهی، این طب در کشور تقویت خواهد شد.
یکی از دانشجویان رشته داروسازی دانشگاه کاشان که دانشکده مجهزی در زمینه طب سنتی در کشور محسوب می شوددرباره دلایل مخالفان تاسیس داروخانه‌های سنتی به گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «الان موضوعی که خیلی از مخالفان این طرح ،علم کرده‌اند ،این است که راه اندازی چنین داروخانه هایی نگران کننده است و می‌تواند با جان و سلامتی مردم بازی کند. درحالی که اگر صحبت بر سر تجویز اشتباه وخطای داروساز سنتی است که باید گفت خب داروسازهای مدرن هم ممکن است اشتباه کنند.مگر تا به حال کم بوده مواردی که متصدیان داروخانه ها، اشتباه و یا حتی قصور داشته‌اند؟ از طرف دیگر در این کار یعنی راه اندازی داروخانه‌های سنتی و مرتبط با طب سنتی سود آنچنان بالایی وجود ندارد که عده ای بخواهند فقط و فقط به دلیل سود اقدام به تاسیس این داروخانه‌ها کنند. یعنی اگر کسی واقعا قلبا به این رشته علاقه نداشته باشد، اصولا متقاضی تاسیس چنین داروخانه هایی نخواهد بود. ضمن اینکه الان بیشتر کسانی که مجوز داروخانه های مدرن دارند، نگران این موضوع هستند که با تاسیس داروخانه‌های سنتی و در نتیجه استقبال بیشتر مردم از گیاهان دارویی، اوضاع اقتصادی آنها کساد شود در حالی که اینها دو مقوله جدا از هم هستند و نباید هیچ کدام را به دیگری تعمیم داد.»
این دانشجو که تمایلی به ذکر نام خود ندارد همچنین در ادامه می افزاید: «اینکه چنین موجی از مخالفت داروسازان در رسانه ها راه افتاده است، واقعا معنایی ندارد. طب سنتی بخشی از پروسه درمانی ما از سالهای قبل بوده چرا حالا که قرار است به آن یک هویت دوباره داده شود باید با چنین کارشکنی‌هایی مانع آن شد؟ دلیلی برای مخالفت وجود ندارد.همین که یک چهارچوب مشخصی تعریف شود و آموزش‌های لازم به علاقه‌مندان داده شود و از همه مهم‌تر نظارت کافی و دقیق در فعالیت این داروخانه‌ها وجود داشته باشد، برای حصول اطمینان کافی است. اما اینکه عده ای مخالف جداسازی داروخانه های مدرن از داروخانه‌های سنتی هستند و این دو را غیر قابل تفکیک می‌دانند واقعا غیر کارشناسی است.»
داروسازها نگران نباشند
الآن تقریبا مدت هاست که اقبال عمومی مردم نسبت به درمان با داروهای گیاهی نسبت به گذشته بسیار بیشتر شده است. آنقدری که حالا حتی در داروخانه های مدرن هم سراغ داروهای گیاهی را می‌گیرند و کارخانه هایی که داروهایی با پایه گیاهی تولید می کنند هم در لیست اول خرید ها جا گرفته‌اند. مخالفان طرح جداسازی این داروخانه‌ها از یکدیگر می گویند که راه‌اندازی داروخانه‌های گیاهی تنها باری بر دوش نظام سلامت است و حتی عرضه خدمات دارویی را دچار اختلال می‌کند.
سید حمید خوئی، نایب رئیس دوم شورای عالی نظام پزشکی اخیرا در این خصوص گفته بود که همه نهادها و انجمن‌های مرتبط با داروسازی به طور کلی با راه‌اندازی داروخانه‌های طب سنتی مخالفت کردند و سازمان نظام‌پزشکی نیز موافق این مسئله نیست.
برخی از مدافعان این طرح می‌گویند که علت مخالفت با راه‌اندازی داروخانه‌های طب سنتی در واقع مخالفت با کل علم طب سنتی است، این در حالی بوده که طب سنتی ارزشمند است و مخالفت با داروخانه گیاهی به معنای مخالفت با طب سنتی نیست.
به گفته او نگاه درست در این زمینه این بوده که شاخص‌های طب سنتی را در طب مدرن جاری کنیم، نه اینکه این فضاها را از هم جدا کرد. همچنین لازم است ادبیات طب سنتی با طب مدرن همسو شود. هیچ جای قانون عنوان نشده است که داروساز فقط داروی مدرن را می‌شناسد.
تمام اینها در حالی است که معاون طب سنتی وزارت بهداشت معتقد است بخشی از دلایل این مخالفت ها این است که داروسازان فعلی تصور می‌کنند ممکن است با راه‌اندازی این داروخانه‌ها آنها برخی از مشتری هایشان را از دست بدهند.
دکتر محمود خدادوست دراین باره به گزارشگر کیهان می گوید: «ببینید در حال حاضر یکی از نگرانی هایی که در این خصوص وجود دارد این است که ممکن است داروسازان فعلی نتوانند مشاوره‌های تخصصی خوبی در حوزه طب سنتی به مردم بدهند. ما اعتقاد داریم این مشکل با دوره‌های آموزشی برطرف می شود به همین دلیل ما پیشنهاد دادیم یک دوره کوتاه آموزش طب سنتی برای این داروسازان برگزار کنیم. مخالفان این طرح می گویند؛ همین که در همین داروخانه ها یک بخشی به طب سنتی اختصاص داده شود کافی است،ولی ما معتقدیم از نظر فضا و دسترسی‌های این داروخانه ها ممکن است برای مردم متقاضی محدودیت هایی ایجاد شود؛ بنابراین با حفظ وضعیت موجود اگر بتوانیم داروخانه‌های سنتی و طبیعی را ایجاد کنیم دسترسی مردم به این طب بیشتر و بهتر خواهد شد.»
وی همچنین معتقد است: «زمانی که دسترسی مردم به داروخانه هایی مختص عرضه گیاهان دارویی و طب سنتی آسان‌تر شود در نتیجه استقبال عمومی نیز بهتر خواهد شد. این کار یعنی اعتماد سازی برای مردم؛ باید فضای مستقل با داروسازانی متخصص به طب سنتی اختصاص داده شود. ضمن اینکه تا اینجا هم عده زیادی از خود داروسازان مخصوصا جوان استقبال کرده اند و اعلام آمادگی برای تاسیس این داروخانه های سنتی نیز قابل توجه است.از طرف دیگر با جدا شدن داروخانه های رایج از داروخانه های سنتی، نه تنها هیچ لطمه ای به اقتصاد داروخانه‌های قبلی وارد نمی شود که حتی به نوعی اشتغال زایی هم می شود.
چرا که مجوز تاسیس داروخانه های سنتی ظرف مدت کوتاهی به علاقه مندان داده می شود، بدون اینکه نیاز به سال های متوالی انتظار داشته باشند. ایجاد فرصت های شغلی برای علاقه مندان یکی از مزایای ایجاد داروخانه های سنتی است.»