عذرخواهی زمانی انجام می‌گیرد که شخص اشتباه و خطا وگناهش را پذیرفته باشد و بخواهد برای جبران آن کاری را انجام دهد. پس در عذرخواهی اموری دخیل است که شامل: 1-پذیرش اشتباه و خطا و گناه؛ 2- اقرار و اظهار آن؛ 3- تلاش و کوشش برای جبران آن می‌شود.
عذرخواهی زمانی پذیرفته است که کار از کار نگذشته باشد و بتوان آن اشتباه و خطا و گناه را جبران کرد. به عنوان نمونه کسی که هنوز زنده است، اگر گناهی کرد و به پیشگاه خداوند رفته و عذر و پوزش خواسته و توبه و انابه و استغفار کرد، به طور طبیعی چون در دنیا می‌توان جبران مافات کرد، عذرش پذیرفته است؛ اما اگر در شرایط احتضار و در آستانه مرگ باشد و همانند فرعون در حال غرق شدن، دیگر عذرش پذیرفته نیست. خداوند درباره فرعون می‌فرماید: و فرزندان اسرائیل را از دریا گذراندیم، پس فرعون و سپاهیانش از روى ستم و تجاوز، آنان را دنبال کردند، تا وقتى که در شُرف غرق شدن قرار گرفت، گفت: «ایمان آوردم که هیچ معبودى جز آنکه فرزندان اسرائیل به او گرویده‌اند، نیست و من از تسلیم‌شدگانم.» آیا اکنون؟ در حالى که پیش از این نافرمانى مى‌کردى و از تباهکاران بودى؟ (یونس، آیات 90 و 91)
 خداوند در قرآن به یک قاعده کلی درباره عذرخواهی و زمان آن اشاره می‌کند و  می‌فرماید: توبه، نزد خداوند، تنها براى کسانى است که از روى نادانى مرتکب گناه مى‌شوند، سپس به‌زودى توبه مى‌کنند؛ اینانند که خدا توبه‌شان را مى‌پذیرد و خداوند داناى حکیم است. و توبه کسانى که گناه مى‌کنند، تا وقتى که مرگ یکى از ایشان در رسد، مى‌گوید: «اکنون توبه کردم»، پذیرفته نیست؛ و [نیز توبه‌] کسانى که در حال کفر مى‌میرند، پذیرفته نخواهد بود، آنانند که برایشان عذابى دردناک آماده کرده‌ایم. (نساء، آیات 17 و 18)
قرآن در جایی دیگر با اشاره به روز قیامت که دیگر جایی برای بازگشت و بازسازی و جبران مافات نیست، به عذرخواهی برخی اشاره کرده و می‌فرماید: فَیَوْمَئِذٍ لَّایَنفَعُ الَّذِینَ ظَلَمُوا مَعْذِرَتُهُمْ وَلَا هُمْ یُسْتَعْتَبُونَ؛ و در چنین روزى، [دیگر] پوزش آنان که ستم کرده‌اند سود نمى‌بخشد و بازگشت به سوى حق از آنان خواسته نمى‌شود.(روم، آیه 57)
واژه « یُسْتَعْتَبُونَ» از ریشه «عتب» گرفته شده است. عتبه به درگاه خانه و هر یک از پله‌های خانه گفته می‌شود. در سابق چون عذرخواهان به درگاه خانه آمده و روی سکو و پله درگاه خانه می‌نشستند تا رضایت شخص صاحب‌خانه را بگیرند و این گونه عذر‌خواهی کنند، به این عمل استعتاب می‌گفتند. البته عتاب و سرزنش نیز از همین ریشه است؛ زیرا راه سخت و پله پله‌ای را عتبه می‌گفتند و کسی که سرزنش می‌شد گویی از پله‌ها و راهی سخت رفته است. به هر حال استعتاب و عذرخواهی و پوزش‌خواهی تا زمانی که بتوان جبران کرد شدنی است وگرنه شخص نمی‌تواند با عذرخواهی کاری پیش برد؛ چنانکه در هنگام احتضار و در قیامت چنین چیزی غیرممکن است.