دستورالعمل چهارگانه قبیله‌گرایان(نگاه)
* مسعود اکبری
مولای متقیان حضرت علی(ع) در نامه‌ای خطاب به مالک اشتر می‌فرمایند: «و حق را درباره صاحب حق هر که باشد- خویش یا بیگانه- اجرا کن و در این راه شکیبا باش و رنج آن را به حساب خدا بگذار، هر چند این اجرای عدالت به خویشان و نزدیکانت زیان رساند. و با تحمل بار گران این کار، عاقبت آن را در نظر بگیر زیرا که عاقبت آن ستوده است».(نامه 53)
قانون‌گرایی به معنای حاکمیت قانون و ضابطه برای همه مردم به صورت یکسان و عدم نقض آن به بهانه‌های مختلف مانند نسبت شخص متخلف به حاکم و یا طبقه خاص است.
اما تبعیت از قانون و اجرای بدون تبعیض آن برای عده‌ای قابل قبول نیست. این جماعت با رویکردی قبیله‌ای و باندی به قانون می‌نگرند. برای مثال اگر اتهامی متوجه هم‌طیفانشان شد، از پشت متهم درمی‌آیند و بر قانون می‌تازند ولی اگر اتهامی متوجه شخصی خارج از طیف خودشان شد، از بررسی نهادهای نظارتی و قضایی استقبال می‌کنند و مرحبا مرحبا می‌گویند.
با مداقه در رفتار قبیله‌گرایان به این مسئله پی می‌بریم که این جماعت از دستورالعمل نسبتا ثابتی در رویارویی با مسائل مختلف استفاده می‌کنند. این رفتار را می‌توان در 4 حالت توصیف کرد.
1- پنهانکاری، یکی از پرتکرارترین رفتارهای قبیله‌گرایان در تقابل با قانون است. این روش علاوه بر کم‌هزینه بودن برای ذی‌نفعان- به شرط عدم افشا- مدت زمان رسیدن به نتیجه را نیز برای آنها به میزان قابل توجهی کوتاه می‌کند. اما در نهایت به دلیل عدم رعایت موازین قانونی، هزینه‌های سنگینی را بر عموم مردم تحمیل خواهد کرد. قراردادهای جدید نفتی موسوم به IPC، توافق با کارگروه اقدام مالی(FATF ) و سند محرمانه توافق سازمان انرژی اتمی دولت یازدهم و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی- که چندی پیش بخش‌هایی از آن توسط رسانه‌های بیگانه منتشر شد- نمونه‌هایی از پنهانکاری زیر لوای رفتار قبیله‌ای است.
علاوه بر این، در حالی که برجام بایستی در مجلس مورد بررسی و تصویب قرار می‌گرفت از آن جایی که دولت اعتقادی به ضرورت این کار نداشت و عراقچی مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای در یک برنامه زنده تلویزیونی گفته بود «به مصلحت نیست تا برجام در مجلس به تصویب برسد» لایحه مربوطه به بهارستان ارائه نشد و مجلس تنها شروطی را برای اجرای برجام مقرر کرد.
2- توجیه و یا به عبارتی بزک کردن نیز از رفتارهای پرتکرار قبیله‌گرایان است. ماجرای فیش‌های نجومی یکی از مصادیق روشن در این باره است. با اینکه عموم مردم و مسئولین از این اتفاق آزرده‌خاطر شده و نسبت به آن واکنش نشان دادند و تاکید شد که این اقدام، نامشروع و مصداق حرامخواری است، اما با این وجود، قبیله‌گرایان به تعریف و تمجید از مدیران نجومی پرداختند و آنها را ذخایر نظام و سرمایه‌های کشور نامیدند. این جماعت در اوج انزجار مردم از حقوق‌های نجومی، برکناری غارتگران بیت‌المال را اقدامی نادرست نامیده و تاکید کردند که با این اقدام، از مدیران شایسته محروم خواهیم شد!.
دستاورد تقریبا هیچ برجام نیز به دفعات از سوی قبیله گرایان بزک شد. در ابتدا تاکید شد که تمامی تحریم‌ها در روز اجرای توافق-دی ماه 94- لغو خواهد شد، اما بعد اعلام شد که هدف عمده در مذاکرات، لغو تحریم‌ها نبود! و در جایی دیگر تاکید شد که اگر برجام اجرا نمی‌شد، به سیاست نفت در برابر غذا می‌رسیدیم!
نحوه مواجهه با دستگیری عضو نفوذی و دوتابعیتی در تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای و دفاع از وی نیز از دیگر مصادیق این رفتار است.
3- فضاسازی کاذب درباره مسائل فرعی به منظور به حاشیه رفتن امور اصلی از دیگر رفتارهای پرتکرار قبیله گرایان است. این جنجال‌ها در حقیقت نقش بمب صوتی و نارنجک دودزا را بازی می‌کنند و هدف نهایی که دشمنان بیرونی و یا دنباله‌های داخلی آنها برای این‌گونه رخدادها و جنجال‌ها تعریف کرده‌اند، انحراف افکارعمومی از مسائل اصلی و سرگرم کردن آنان به مسائل حاشیه‌ای است. دقیقا همان کارویژه‌ای که بمب‌های صوتی و نارنجک‌های دودزا دارند! و در حالی که نگاه و توجه این و آن را به نقطه‌ای فرعی جلب کرده‌اند، منفجرکنندگان بمب صوتی و نارنجک دودزا در پوشش دود و صدا به نقطه حساس و اصلی موردنظر خود دست‌اندازی می‌کنند.
مطرح کردن مسائلی همچون برگزاری کنسرت- که به اذعان وزیر کشور در حال حاضر کمتر از یک درصد کنسرت‌ها در کشور لغو می‌شود- از جمله مصادیق این رفتار است. نگاهی به وضعیت اقتصادی کشور از رکود گرفته تا بیکاری جوانان و تعطیلی کارخانه‌ها نشان از آن دارد که تعطیلی یک درصد کنسرت‌ها و تمرکز بر آن به عنوان یک مشکل بزرگ تنها برای استفاده‌های تبلیغاتی و دور کردن اذهان مردم از مشکلات حقیقی و بزرگ صورت می‌گیرد.
4- هر خطایی شد، تقصیر دیگران است؛ این رفتار نیز به دفعات در کارنامه قبیله‌گرایان قابل مشاهده است. جدیدترین مورد در این خصوص، نوع واکنش این جماعت به موضوع عضویت در FATF است. مدعیان اصلاحات که مصداق اتّم قبیله گرایی به شمار می‌روند، در واکنش به این اقدام تاکید کردند که FATF در دولت و مجلس قبلی تصویب شده است. این ادعا در حالی است که در دولت و مجلس قبلی اولا هیچ توافق محرمانه‌ای با این نهاد آن هم بدون اجازه شورای عالی امنیت ملی انجام نشده بود و ثانیا لایحه مبارزه با پولشویی و تامین مالی تروریسم در حالی به مجلس ارائه شده بود که قسمتی از آن قانون تاکید می‌کرد گروه‌های مقاومت و نهضت‌های آزادی‌بخش تحت هیچ شرایطی مصداق «تروریسم» نخواهند بود. اما در دولت فعلی این تعهد به FATF داده شده که تا اسفند 1396 قانون داخلی جمهوری اسلامی ایران در این باره تغییر کند، به‌گونه‌ای که با این اتفاق گروه‌های مقاومت از جمله حماس، حزب‌الله و ... خواسته یا ناخواسته جزو مصادیق تروریسم و به تبع آن تحریم جمهوری اسلامی واقع خواهند شد.
پروردگار متعال در قرآن کریم می‌فرمایند: «يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا قَوَّامِينَ لِلَّهِ شُهَدَاءَ بِالْقِسْطِ وَلَا يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَى أَلَّا تَعْدِلُوا اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ: ای کسانیکه ایمان آورده اید، به‌خاطر خدا قسط را بر پا دارید و شهادت به عدل بدهید و دشمنی با گروهی شما را به انحراف از حق نکشاند،عدالت کنید که آن به تقوی نزدیک‌تر است و از خدا بترسید که خدا از آنچه می‌کنید باخبراست».(سوره مائده-آیه 8)
در مجموع باید گفت رفتارهای چهارگانه قبیله‌گرایان نتیجه فاصله گرفتن از آرمان‌های حضرت امام خمینی(ره) و رهنمودهای رهبر معظم انقلاب است. این غفلت موجب شده است تا این گروه از قاطبه ملت ایران فاصله بگیرد.
متاسفانه سرایت نگاه قبیله‌گرایی در میان برخی مسئولین موجب شده است تا مرفهان بی‌درد و کلان سرمایه‌داران بیگانه با مردم، در برخی از نهادهای تصمیم‌گیر و تصمیم‌ساز نفوذ کنند. بنابراین لازم و ضروری است که دستی از آستین همت مسئولان محترم بیرون بیاید. در این باره نگاه‌ها فقط به دولت نیست، بلکه مجلس،دستگاه قضایی و مراکز نظارتی نیز مسئولیت سنگینی بر دوش دارند.