شاخص‌های کرامت نفس(پرسش و پاسخ)
پرسش:
کرامت نفس چیست و نشانه‌ها و شاخص‌های آن را از منظر آموزه‌های وحیانی توضیح دهید؟
پاسخ:
در بخش نخست پاسخ به این سوال به مفهوم کرامت و منشأ کرامت انسان اشاره کردیم. اینک در بخش پایانی دنباله مطلب را پی می‌گیریم.
شاخص‌های اهل کرامت
افراد اهل کرامت ویژگی‌ها و شاخص‌هایی دارند که با آنها شناخته می‌شوند که عبارتند از:
1- ترجیح آبرو بر مال
امام علی(ع) در معرفی انسان کریم می‌فرماید: «الکریم من صان عرضه بماله و اللئیم من صان ماله بعرضه» کریم کسی است که آبرویش را با ثروتش حفظ کند، و لئیم (انسان پست) کسی است که مالش را با آبرویش نگهدارد. (شرح غررالحکم، ج 2، ص 154) یعنی آبروی انسان کریم آن قدر اهمیت دارد که حاضر است برای حفظ آن از مال خود بگذرد و بالعکس انسان لئیم و پست آبروی خود را برای حفظ مال و ثروتش هزینه می‌کند.
2- اجتناب از کارهای لغو و بیهوده
یاوه‌گویی و بیهوده‌سرایی با کرامت انسانی ناسازگار است. کسانی که به امور لغو و بیهوده مشغول می‌شوند و با انجام کارهای بی‌فایده و پوچ عمر خود را به بطالت می‌گذرانند، از کرامت ذاتی خود دور و به افق حیوانیت نزدیک می‌شوند. قرآن کریم یکی از صفات بندگان خوب خدا را چنین معرفی می‌کند: «واذا مروا باللغو مروا کراماً» (بندگان خاص خدا کسانی هستند که) هنگامی که به یک امر لغو و بیهوده‌ای بگذرند، با کرامت از آن عبور می‌کنند. (فرقان- 72)
3- پایمردی و استقامت
امام علی(ع) در سخنی دیگر می‌فرماید: روح انسان کریم از چنان استحکامی برخوردار است که حوادث ناگوار و سختی‌ها، قادر به ایجاد عدم تعادل در او نیست. «النفس الکریمه لاتوثرفیها النکیات» حوادث ناگوار در روح انسان کریم اثر نمی‌گذارد. (همان، ص 1).
4- تنفر از پستی
انسانهای کریم نه تنها از کارهای لغو و بیهوده، با کرامت عبور می‌کنند، بلکه هرگز با افراد لئیم و پست همسو نشده، گردکارهای پست و قبیح نمی‌گردند و در قلب نیز از چنین کارهایی متنفرند. امام علی(ع) در این رابطه می‌فرماید: «الکریم یزدجرعما یفتخر به اللئیم» شخص کریم و بزرگوار از افتخارات افراد پست متنفر است (شرح غررالحکم، ج 2، ص 44)
۵- شادی از بخشش
افراد لئیم فقط از مادیات لذت می‌برند و کمتر بهره‌ای از معنویات و صفات انسانی دارند، اما انسانهای با کرامت، از اعمال نیک و سخاوتمندانه مسرور می‌شوند و از آن لذت روحی می‌برند.
علی(ع) در این زمینه می‌فرماید: لذهًْ الکرام فی الاطعام، و لذه اللئام فی‌الطعام» لذت و شادی افراد با کرامت در اطعام به دیگران است و لذت افراد پست و لئیم در خوردن. (غررالحکم و درالکلم، ص 573)
6- چشم‌پوشی از خطاها
انسان کریم بسیاری از کارهای ناروای دیگران را نادیده می‌گیرد و خود را از آن بی‌خبر نشان می‌دهد. تا بدین وسیله زشتی اعمال خلاف و آبروی دیگران از بین نرود و افراد برای اصلاح خطاهای خود فرصت پیدا کنند. امام کریمان علی(ع) این معنا را بارزترین و بهترین صفت انسانهای کریم می‌داند: «اشرف اخلاق الکریم کثرهًْ تغافله عما یعلم» بهترین اخلاق انسان کریم، چشم‌پوشی بسیار او از چیزهایی است که می‌داند (میزان‌الحکم، ج 7، ص 268)
7- صداقت
صفت راستگویی یکی دیگر از شاخص‌های افراد کریم و بزرگوار است، همان طور که دروغگویی از صفات انسانهای فرومایه و پست است. علی(ع) در این خصوص می‌فرماید: «الصادق علی شفا منجاهًْ و کرامته و الکاذب علی شرف مهواهًْ و مهانهًْ» انسان راستگو مشرف به نجات و کرامت است و دروغگو در پرتگاه سقوط و خواری است. (نهج‌البلاغه- خطبه 85)
8- پاداش بدی به نیکی
افراد کریم و بزرگوار در مقابل بدی و جفای دیگران مقابله به مثل نمی‌کنند و با احسان و نیکی پاسخ آنان را می‌دهند. امام علی(ع) می‌فرماید: «الکریم من جازی الاسائهًْ بالاحسان» انسان با کرامت و بزرگوار، بدی را به وسیله نیکی کردن جواب می‌دهد. (غررالحکم و دررالکلم، ص 87)