راهکارهای مقابله با آرزوهای دراز(پرسش و پاسخ)
پرسش:
راهکارهاي مبارزه با طول امل(آرزوهاي دراز ) در منابع دینی چیست؟
پاسخ:
در روایتی از امام علی(ع) آن حضرت بیشترین ترس و نگرانی خود را در مورد انحراف انسان ناشی از دو چیز می‌دانند: 1- تبعیت از هوای نفس 2- طول امل (آرزوهای دراز)
در ادامه روایت آثار این دو عامل انحراف را نیز برشمرده و می‌فرماید: اما تبعیت از هوای نفس نتیجه‌اش سد شدن راه حق و خدامحوری است و نتیجه آرزوهای طولانی فراموشی و نسیان آخرت و معاد است. (مبدأ و معاد) (نهج‌البلاغه، خطبه 42)
سؤال اصلی در اینجا به عامل دوم در این روایت برمی‌گردد که چه راهکارهایی برای مقابله با این عامل بازدارنده مسیر تکاملی انسان وجود دارد؛ تا در پرتو آن بتوانیم با غلبه بر طول امل مسیر رشد و تعالی خود را دنبال کنیم؟
براي آزادي از این نوع آرزوها در منابع دینی راه‌هایی عنوان شده که برخی از آنها را ذکر می‌کنیم:
اول. دوري از دنیـا زدگی
از آیه 46 سوره کهف به دست می‌آیـد که دوري از دنیـا زدگی یکی از راه‌هـاي مبـارزه با آرزوهاي طولانی است. اول آیه می‌فرمایـد: «الْمالُ وَ الْبَنُونَ زينَةُ الْحَياةِ الدُّنْيا» «مال و فرزند، زینت زندگی دنیاست و باقیات صالحات [ارزشهای پایدار و شایسته] ثوابش نزد پروردگارت بهتر و امیدبخش‌تر است!» خداوند در این آیه دنیا و آخرت را در مقابل هم قرار می‌دهد و با یک مقایسه ارزشی آخرت را بالاتر و برتر می‌داند. یعنی انسان نبایـد دنیا را هـدف خودش قرار بدهد و دنیا زده بشود بلکه در مقابل بیشتر به آخرت و باقیات و صالحات توجه کند.
از مواهب دنیایی استفاده نماید ولی دنیا زده نشود یا به عبارت دیگر «دنیا اصل و هدف او قرار نگیرد».
دوم. توجه به آخرت
انسان باید یـک حسـاب بـانکی در آخرت براي خودش باز کنـد و زنـدگی خود را طوري تنظیم کنـد که به این حساب آخرت مرتب اضـافه شود. بـا انجـام کارهـاي خیري که براي انسـان بـاقی می‌مانـد (باقیات الصالحات) اعم از مسائل علمی، مادي یا بخشش و یا تربیت فرزند خوب و ...
تـوجه به آخرت و اصـلاح عقیـده و عمـل در آن راسـتا انسـان را واقـع گرا می‌کنـد؛ و انس بـا آخرت و مسائـل معنوي به او آرامش می‌دهـد؛ و بـالعکس اگر انسـان دنیـا زده شود مشمول این حدیث می‌گردد. امام صادق(ع) فرمودند: «دنیا همچون آب شور دریاست که هر قدر انسان از آن بیشتر بنوشد، عطشش فزون‌تر می‌شود و سرانجام او را خواهد کشت». (بحارالانوار، ج 1، ص 152) البته این حدیث نفی‌کننده تلاش و کوشش و بهره‌مندی از امکانات دنیوی برای کسب فضایل و مقامات معنوی نیست، بلکه دنیا را به عنوان هدف قرار دادن و دنیا‌پرستی را نفی و مذمت می‌کند.
سوم. واقع‌بینی
براي نجـات از این نوع آرزوها و خیال بافی‌ها بایـد از اوهام و آرزوهاي طولانی و غیرواقعی بپرهیزد و به واقعیت‌ها و امکانـات خـودش تـوجه نمایـد کـه چـه اســتعدادهایی دارد و در زنـدگی چـه امکانـاتی در اختیـارش اسـت و سـپس براسـاس آنها برنامه ریزي کنـد، نه اینکه براساس خیالات و آرزوها و توهم‌ها برنامه‌ریزي و آرزو پردازي کند که در این صورت شـخص فریب نفس خودش و یا فریب شیطان را خورده و فرصت‌ها از دست او رفته و متاعی نخریده است.
مثال: جوانی می‌خواهد براي زندگی خودش برنامه ریزي کند: یک حالت این است که به صورت واقع بینانه زندگی فعلی خودش را در نظر می‌گیرد امکانات و اسـتعدادهاي خود و امکانات پدر و مادرش که می‌توانند به او کمک کنند و وضـعیت فعلی جامعه را در نظر می‌گیرد، و یک برنامه ریزي واقع بینانه انجام می‌دهد و از عمرش بهترین استفاده را می‌کند و طی این برنامه ریزي به اهداف کوتاه مدت و بلند مدت خودش می‌رسد و زندگی خوب و سعادتمندي را براي خودش رقم می‌زند.
اما همین جوان می‌تواند گرفتار آرزو اندیشی و خیال بافی شود که اي کاش من میلیاردها تومان پول داشتم، اي کاش فلان قدرت و مقام را داشتم، در حالی که الان امکانات، استعداد و ظرفیت و زمینه این کارها براي او فراهم نیست.
آري وقتی انسـان اسـیر اینگونه آرزوهـا شود بـا برنامه ریزي هـاي غیرواقع‌بینـانه، ناکامی‌هاي مکرر نصـیب او می‌شود و سـرخورده و ناموفق نسبت به هم ردیفان خود باقی می‌ماند.
و گـاهی براي بـدست آوردن و نائـل شـدن به آرزوهـایش، به صورت طبیعی نمی‌توانـد برنـامه ریزي کنـد و از برنامه‌هاي غیرطبیعی کمک می‌گیرد و مسـیر انحرافی خود را آغاز می‌کند و انسانی که در بیراهه افتاد هر لحظه و هر روز که می‌گذرد از مسـیر اصـلی و صراط مستقیم فاصله می‌گیرد، تا آنکه گرفتار مشکلاتی مانند انواع بزه‌ها و انحرافات می‌شود؛ زیرا ویژگی هر انحرافی این است که انحرافـات بعـدي را به دنبـال می‌آورد، تـا آنجا که آخرت را به کلی فراموش می‌کنـد و سـعادت دنیا و آخرت خود را از دسـت می‌دهد.