گروه گزارش
ریزگردها همچنان مهمان ناخوانده و همنشین مردم مناطق غرب و جنوب غربی کشور هستند و هنوز بی‌تدبیری مسئولان در این زمینه بیداد می‌کند و راهکاری اساسی در این زمینه وجود ندارد.
 درطی این ماه و ماه گذشته یکی از خبرهایی که بی‌شک شنیده شد و در خیلی از محافل از آن یاد شد، گرمای بی‌سابقه هوای خوزستان و گردو غبار برخی استان‌های غربی کشور بود. دمای خوزستان در برخی از روزها به 50 درجه رسید و برخی از شهرستان‌ها مثل ماهشهر و آبادان و شادگان‌، دمای 52 درجه را هم تجربه کردند.
هرچند که می‌گویند گرما بخشی از ویژگی اقلیمی و جغرافیایی این منطقه است. گرمایی که با تلفیق رطوبت و گرد و غبار واقعا روال زندگی عادی را مختل می‌کند. متاسفانه چند سالی است که بسیاری از شهروندان این مناطق با پدیده گرد و غبار روبه‌رو هستند. پدیده‌ای که بر خلاف نامش دیگر برای خیلی از ما عادی شده است، هنوز هم در گذر این سال‌ها زندگی خیلی از این مردم را مختل می‌کند.
همان‌طور که در قسمت قبلی گزارش به آن اشاره شد، گرما و رطوبت بالا بخشی از اقلیم جدایی‌ناپذیر مناطق غرب و جنوب غرب است و از آنجایی که دمای اقلیم جهان به طور کلی در حال افزایش است باید برای تجربه گرمایی بیش از این هم آمادگی داشته باشیم‌.
اما به راستی برای مبارزه با پدیده نوظهور گرد و غبار چه باید کرد و مسئولان چه راهکاری را برای مقابله با این معضل دارند؟
 در بخش پایانی گزارش پیش رو درباره این پدیده، دلایل افزایش آن در این سال‌ها و راهکارهای موثری برای مقابله با آن بحث کرده‌ایم.
روزهای غبار‌گرفته  
برای کسانی که تجربه تماشای این وضعیت را داشته‌اند‌، تصور اینکه بخواهند ماه‌ها در این هوا زندگی کنند‌، کمی آسان‌تر خواهد بود.
صبح یک روز معمولی پنجره را باز می‌کنید و از دیدن توده خاکی که مقابل پنجره را سد کرده است، تعجب می‌کنید. اولش شاید به نظر برسد که ساختمان مجاور مشغول گودبرداری یا خاک‌برداری است اما بعد از آنکه این توده خاک معلق در هوا تا شب هم باقی می‌ماند مطمئن می‌شوید که بار دیگر گرد‌و‌غبار مهمان از کشورهای همسایه به هوای شهر شما آمده است!
رنگ هوا قهوه‌ای مایل به قرمز و هر جایی که انگشت می‌کشید ردی از دست باقی می‌ماند. به معنای واقعی روزهای اوج گرد و‌غبار یعنی زندگی در میان خاک و غبار و تنفس هوایی که از خاک سرشار است.
حالا راحت‌تر می‌توان وضعیت آن هموطنانی را که به ناچار با این گرما و رطوبت و گرد و غبار بارونکردنی دست به گریبان هستند را درک کرد. شرایط بحرانی که در آن با سه مشکل اصلی مواجه هستند: رطوبت و گرما و خاک‌!
اما واقعا منشأ این گرد و خاک چیست و چرا با وجود تمام شرایط اضطراری که دربر دارد، هیچ اقدام جدی تاکنون برای رفع آن صورت نگرفته است؟
شکوه قوام‌پور اقلیم‌شناس و مدرس دانشگاه در این باره  به گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «از آنجایی که بسياري از تالاب‌ها و هورهای خوزستان در حال خشک شدن است، در حال حاضر حجم آب هورالعظیم به یک سوم کاهش یافته، به طوری که مواد کف تالاب به عنوان منبع تولید ریزگردها به شدت مردم را آزار می‌دهد. درحال حاضر هم 23 استان کشور با پدیده ریزگردها مواجه هستند، اما در استان خوزستان به علت نحوه مدیریت منابع آب در این منطقه و اجرای طرح‌های انتقال آب از سرشاخه‌های دز و کارون، این استان با مشکلات زیادی مواجه است. چنانكه 20 تا 30 درصد از منشأ ریزگردهای خوزستان همین موضوع است که به شدت سلامت مردم را تهدید می‌کند. هرچند به تصور عموم مردم به خصوص ساكنان استان‌هاي در خطر، براي مقابله با پديده ريزگردها تاكنون اقدامات اميدواركننده‌اي صورت نگرفته و بيشتر وعده‌ها بدون آنكه عملي شوند صرفا مطرح شده است اما توجه به اين نكته كه ريزگردها يك پديده فرا منطقه‌اي است و راهكار و مقابله با آن هم بايد فرامنطقه‌اي باشد بسيار حائز اهميت است. يعني در واقع اتخاذ هر نوع تصميمي بدون مشاركت و همكاري كشورهاي درگير در اين پديده عملا بي‌حاصل خواهد بود. همان‌طور كه مدير مقابله با پديده گرد و غبار منشأ 85 تا 90 درصد ريزگردها را خارجي می‌داند و نه از داخل كشور.»
او همچنین یاد‌آور می‌شود: «ما از غرب با كشورهاي خشكي مثل سوريه‌، اردن‌، عراق و شمال عربستان تا جنوب و جنوب غرب ايران كه به صحراي آفريقا می‌رسيم‌، همجوار هستیم. خب زماني كه امواج و بادهاي اين سرزمين‌ها همراه خودشان رطوبت هم آورده باشند يعني از روي درياهایي مثل درياي سياه‌، مديترانه‌، درياي سرخ و خليج فارس عبور كرده باشند همراه با خودشان رطوبت می‌آورند و اما اگر از اين درياها عبور نكرده باشند و فقط از روي خشكي‌ها و بيابان‌ها گذشته باشند همراه خودشان ريزگرد و ذرات بيشتري می‌آورند كه در نتيجه سرزمين‌هاي تحت سيطره خودشان را كه از آن عبور می‌كنند را متاثر می‌كنند.»
وی در ادامه تصریح می‌کند: «حال در ارتباط با ايران بايد به اين نكته توجه كنيم كه ما رشته كوه سراسري و بزرگي به نام زاگرس در منطقه غرب ايران داريم كه به عنوان يك سد بزرگ و پديده مانعي براي عبور اين ذرات معلق محسوب می‌شود و اجازه عبور اين ريزگردها را نمی‌دهد در نتيجه بيشترين اين ذرات معلق در منطقه غرب و پشت اين رشته کوه‌های زاگرس باقي می‌مانند و نتيجه آن می‌شود اين پديده‌اي که امروز با‌ آن مواجه هستيم و اين ريزگردها هر ساله مشكلات زيادي را براي مردم چند استان در غرب كشور ايجاد می‌كند. هر چند بارندگي در شرايط عادي منشأ خير است و تاثيرات زيادي دارد اما در چنين شرايطي می‌تواند به وخيم‌تر شدن اوضاع بينجامد و در بحث ريزگردها اثرات نامطلوبي به‌جا گذارد.»
وضعیت وخیم آلودگی هوای شهرها یکی پس از دیگری
هر چند شهرستان‌های استان خوزستان در مرکز این مشکل قرار دارند و هر ساله، چه در تابستان و چه زمستان در راس خبرها جا می‌گیرد اما وضعیت بسیاری از استان‌های دیگر هم به همین منوال است و راه نفس کشیدن برای شهروندان آنها هم مسدود شده است‌.
به طوری که درهفته گذشته ورود ریزگردها هوای استان ایلام و شهرستان قصرشیرین در استان کرمانشاه را در وضعیت هشدار قرار داد.
همچنین علی‌طاهرسارایی معاون پایش و نظارت محیط زیست ایلام با بیان اینکه روند میزان غلظت آلودگی این توده افزایشی است، از مردم بخصوص کودکان، سالخوردگان و بیماران قلبی درخواست کرد، از خروج غیرضروری از منزل خودداری و در صورت خروج حتماً از ماسک استفاده کنند. ورود یک توده هوای غبارآلود به قصرشیرین هم دید افقی در این شهرستان مرزی را به 4 هزار متر کاهش داد.
از طرف دیگر‌، مدیرکل هواشناسی خوزستان نیز وضعیت گرد و غبار این استان را کمی نامساعد عنوان کرده و گفته است که‌، در رابطه با گرما توصیه می‌شود صرفه‌جویی، مدیریت و مهندسی استفاده از آب و حامل‌های انرژی صورت گیرد تا با توجه به فصل طولانی تابستان و اینکه امسال پیش‌بینی می‌شود که بارش‌ها با تأخیر آغاز خواهد شد، از آسیب رسیدن به صنعت کشاورزی خوزستان جلوگیری شود. در رابطه با بروز گرد  و غبار نیز به دلیل گرمی هوا، این شرایط وضعیت جوی کم فشار را تقویت کرده و وزش باد شدید و گرد وخاک را در بعد از ظهرها به ویژه در نوار مرزی تجربه خواهیم کرد، که منشأ آن نیز کشور عراق است.
مدیر کل هواشناسی خوزستان در خصوص راهکارهای کوتاه مدت مقابله با گرد و خاک در این استان نیز تاکید می‌کند که در رابطه با کانون‌های داخلی گرد و خاک سال‌هاست که اقدام‌های مقابله‌ای از جمله بیابان‌زدایی انجام می‌شود که این کار باید ادامه یابد و در نقاط مختلف استان بویژه در مرکز و نوار مرزی، گونه‌های مثمر و مقاوم در برابر گرما و شرایط موجود کاشته شود.
همچنین باید از ظرفیت بسیج مردمی استفاده کرد و با کمک آنان و انجام کارهایی چون درختکاری و جنگل‌کاری، با کانون‌های داخلی گرد و خاک مقابله کرد. این کار مفیدتر و بهتر است و در کوتاه‌ترین زمان نتیجه خواهد داد، تا اینکه بخواهیم منتظر کمک‌های دولتی بمانیم؛ دستگاه‌های دولتی حداقل تا 5 سال آینده بعید است قدم مثبتی را بتوانند بردارند، چون این کانون‌ها مدام در حال افزایش است.
با این حال بهتر است که در شرایط بروز گرد وغبار، مردم استان‌های آلوده به ریزگردها بخصوص افراد سالخورده و کودکان از ترددهای غیرضروری و خارج شدن از منزل، جداً خودداری کرده و در صورت نیاز به خروج، با توجه به اینکه ذرات گرد و غباری که از عراق وارد می‌شود ریز هستند، از ماسک‌های مخصوص استفاده کنند.
بر اساس آمار موجود و اعلام مسئولان مربوطه، بیشترین میزان گرد و خاک از کشورهای همجوار وارد می‌شود که عملاً نمی‌شود کاری از پیش برد چرا که کانون‌ اصلی این معضل در دست تروریست‌ها قرار دارد. بنابراین باید به هنگام بروز این پدیده، اطلاع‌رسانی به موقع انجام شود و مردم نیز تمهیدات لازم را به کار گیرند.
چاره‌اندیشی برای یک مشکل قدیمی
وضعیت هوای خوزستان و بسیاری از استان‌های جنوب غربی کشور نگران کننده است.
نگران‌کننده و البته غیر قابل تحمل. گرما و رطوبت و گرد و خاک. سه ضلع مثلثی که زندگی در این نواحی را دشوار کرده است. وضعیتی که دشوار‌تر هم می‌شود وقتی رئیس مرکز اقلیم‌شناسی ایران می‌گوید که باید خودمان را برای گرمای بی‌سابقه سال‌های بعد هم آماده کنیم. آن هم در شرایطی که هنوز برای مشکل نسبتا قدیمی گرد و غبار خوزستان و چند استان دیگر هم چاره‌ای پیدا نشده است.
مجید حبیبی خندان، رئیس مرکز اقلیم‌شناسی کشور درباره وضعیت بحرانی هوای غیر قابل تحمل این شهرها و به خصوص خوزستان به گزارشگر کیهان می‌گوید: «هنوز گردوغبار در خوزستان و استان‌های همجوار، بیداد می‌کند.موضوع مهم‌تر در این بین این است که واقعا باید خودمان را برای سال‌های گرم‌تر آینده آماده کنیم اما موضوع گرد وغبار هیچ توجیهی ندارد. کشور ما در کمربند بیابانی دنیا قرار دارد و این بی‌توجهی نسبت به یک فاجعه زیست محیطی به این بزرگی واقعا قابل توجیه نیست.»
وی در توضیح علمی این پدیده نیز می‌گوید: «بیشتر جلگه‌های اطراف رودهای دجله و فرات در عراق‌، سوریه و ترکیه به دلیل وقوع جنگ‌های مختلف خشک شده است. هر چه تالاب‌ها و جلگه‌ها و زمین‌های اطراف رودهای بزرگ بیشتر خشک شوند، «سیلت» یا همان ریزدانه‌ها بیشتر در معرض باد قرار می‌گیرد و جابه‌جا می‌شود. از آنجایی که این پدیده خارج از مرزهای کشور خودمان است باید از طریق روابط بین‌الملل برای حل آن چاره‌اندیشی شود. در کشور خودمان به دلیل تغییر کاربری اراضی این مشکل را داریم. خشک شدن تالاب‌ها، شخم‌های نابه‌جا، دخل و تصرف در مناطق کوهستانی و ... به طور کلی در مرزهای ایران به دلیل دخل و تصرف‌های گسترده شاهد این پدیده هستیم و در خارج از مرزها نیز هم اغلب به دلایلی مثل جنگ و نابودی تدریجی این مناطق شاهد ریزگردها هستیم. اما گرما هم این ریزگردها را تشدید می‌کند. از یک‌سو گرما‌، ازطرف دیگر رطوبت و از همه مهم‌تر این ریزگرد‌ها باعث شده وضعیت این استان‌ها در این روزها واقعا نامناسب ارزیابی شود.»