بررسی آثار و فوايد روزه‌داري بر سلامت جسم(بخش نخست)
تندرستی، مهمان سفره روزه‌داران (گزارش روز)
گروه گزارش
با آغاز ماه مبارك رمضان و ايام روزه‌داری مانند سال هاي گذشته يكي از سؤالاتي كه با وجود تكراري بودن همیشه در ذهن خيلي‌ها انعكاس می‌يابد اين است كه آيا چيزي نزديك به ۱۷ ساعت پرهيز از خوردن و آشاميدن در نهايت باعث بروز مشكلات جسمي و گوارشي می‌شود يا نه؟ هرچند با استناد به سندهاي ديني مانند قرآن و برخي احاديث و روايت‌ها اين موضوع يعني تاثيرات مفید روزه داری بر بدن و سلامت انسان ،مبرهن است؛اما در این بین تحقیقات و پژوهش‌های صورت گرفته هم بی‌تاثیر نبوده است؛تاثیراتی که می‌گوید نه تنها روزه داری و پرهیز از خوردن و آشامیدن مضر نیست که حتی فواید بی‌شماری هم همراه دارد،آن‌قدر که حتی هنوز هم بسیاری از پژوهش‌های داخلی و خارجی نتوانسته است تمام این فواید را بررسی کند و روز به روز بر تعداد این ویژگی‌های بی‌شمار افزوده می‌شود.در گزارش امروز و فردا به سراغ پزشکان و متخصصان مختلف رفته‌ایم تا علاوه بر آشنا شدن با نکات تغذیه‌ای مهم در این ایام مبارک، به برخی پرسش‌ها در خصوص فواید روزه داری پاسخ دهیم.
روزه نه تنها بر روح انسان تاثیر دارد،بلکه تاثیرات شگرفی نیز بر جسم و سلامت انسان به دنبال دارد.محققان انگلیسی در تحقیقات اخیر خود دریافتند روزه نه تنها باعث افزایش سوخت و ساز بدن،غلظت هورمون‌ها، افزایش قدرت سیستم ایمنی بدن، عملکرد مثبت الکترولیت‌ها و شاخص‌های خونی می‌شود،بلکه می‌تواند از بروز بسیاری از بیماری‌هایی که در دوران پیری گریبانگیر اشخاص می‌شود نیز پیشگیری کند. روزه می‌تواند بسیاری از بیماری‌ها مانند آلزایمر، ضعف حافظه، بیماری‌های چشمی و افسردگی که در نتیجه افزایش سن در روح و جسم اشخاص بروز می‌کند را کاهش دهد.
کسب آمادگی برای روزه‌دار شدن
هر چند احکام روزه داری برای ما و خصوصا کسانی که سال هاست روزه بر آنها واجب شده است، نیازی به بازگویی ندارد و آداب آن کاملا مشخص است،اما شاید بد نباشد به این موضوع اشاره‌ای کنیم که روزه داری هم مثل بسیاری از واجبات دیگر نیاز به یک سری مقدمات و آماده کردن بدن دارد.یعنی درست همچون ورزش کردن که پیش از آن نیاز به گرم کردن بدن است، برای روزه داری نیز از چند روز قبل باید بدن را آماده و مقاوم کرد؛چرا که در غیراین صورت ممکن است بدن انسان به دلیل تغییر برنامه معمول دچار شوک شود و بعضا برخی عوارض مختلف بروز کنند.
دکتر پریسا ترابی پزشک و کارشناس دفتر بهبود تغذيه جامعه وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی است. او درباره شرایط وآمادگی قبلی بدن برای روزه داری به گزارشگر کیهان می‌گوید:«گرسنگی و تشنگی عکس العمل طبیعی بدن در زمان روزه داری است و لازمه تطابق دستگاه گوارش با شرایط جديدِ دریافت کم مواد غذایی و نوشيدني است. برای آمادگی برای روزه داری بهتر است از یک الی دو هفته قبل از شروع ماه مبارک رمضان تمرین رژیم غذایی مناسب داشته باشیم تا بتوانیم از نظر جسمی آمادگی بهتری پیدا کنیم. در طول ماه مبارك رمضان به تدریج مقاومت فيزيولوژيك لازم در بدن ایجاد شده و طی روزهاي آينده تحمل فرد براي مقابله با گرسنگي و تطابق طبيعي بدن با شرايط جديد ايجاد می‌شود. با اين حال می‌توان تدابيري را براي به حداقل رساندن گرسنگي و تشنگي و تطبيق سريع‌تر بدن با وضعيت روزه‌داری انديشيد.»
تاثیرات شگرف روزه‌داری
بر جسم روزه‌داران
دکتر ترابی در ادامه با اشاره به فواید روزه‌داری می‌افزاید: «علاوه بر آثار معنوی روزه مانند تقویت اراده، نزدیکی بیشتر به خدا، ترک عادات نادرست مانند سیگار کشیدن، دروغ و غیبت و ... آثار جسمانی مختلفی در روزه‌داری مترتب است.مثلا مطالعات علمی نشان داده است که در طول روزه‌داری هورمون‌هایی مانند آندورفین‌ها در خون افزایش می‌یابد و این سبب ایجاد آرامش خاطر و افزایش سطح هوشیاری و تمرکز فرد روزه‌دار می‌شود. از طرف دیگر در این ماه، نظم و انضباط در غذا خوردن و به شرط برنامه‌ریزی درست، اصلاح برنامه غذایی برای استفاده حداکثری از مواد غذایی ایجاد می‌شود. همچنین ماه مبارك رمضان و ايام روزه‌داری زمان مناسبي براي اصلاح عادت غلط غذایی مانند ریزه‌خواری نيز هست تا زمينه براي اصلاح الگوي تغذيه و پرهيز از بيش خواري و چاقي فراهم گردد.»
این پزشک تغذیه در ادامه با اشاره به فواید روزه‌داری و کمک‌هایی که این فریضه می‌تواند بر سیستم گوارشی بدن داشته باشد، می‌افزاید: «در زمان روزه‌داری براي دستگاه گوارش به جهت ترمیم و تنظیم حرکات و برخي مشكلات سوخت‌وساز بدن فرصت مناسبي فراهم مي‌آورد. مطالعات نشان داده است روزه گرفتن براي مبتلايان به چربي خون بالا بسيار مفيد است و ميزان چربي‌هاي نامطلوب موجود در خون را تنظيم می‌كند و موجب افزايش ميزان چربي‌هاي مفيد خون مي‌شود. برخي از بيماران مبتلا به NIDDM يا ديابت نوع دوم نیز به كمك پزشك معالج و يك متخصص تغذيه به راحتي می‌توانند در اين ماه روزه بگيرند و از اثرات مفيد آن بهره كافي ببرند.»
وقتی دستگاه گوارش
به مرخصی می‌رود
نکته جالب در خصوص روزه‌داری این است که نه تنها بر خلاف برخی اطلاعات غلط، گرفتن روزه با رعایت نکات سلامتی، به هیچ وجه مضر نیست و سلامت بدن را به خطر نمی‌اندازد که حتی برعکس به گفته پزشکان، روزه‌داری می‌تواند فرصتی برای استراحت و حتی بهبود کارایی اعضای بدن هم باشد. جالب‌تر اینکه این پژوهش‌ها نه تنها در داخل کشور که حتی توسط پژوهشگران و پزشکان خارجی هم صورت گرفته و به اثبات رسیده و همچنان هم ادامه دارد.بنابراین به جرات می‌توان گفت فواید روزه‌داری به صورت جهانی اثبات شده و حتی در بسیاری از کشورهای جهان به عنوان الگویی برای بهبود برخی بیماری‌ها مثل دیابت و چربی خون و ترمیم بافت‌های بدن به بیماران توصیه می‌شود.
دکتر مسعود چینی‌گرزاده، پزشک عمومی درباره تاثیر روزه‌داری بر سلامت جسمی و روانی بدن به گزارشگر کیهان می‌گوید: «در باب اثرات روزه بر سلامت جسمی از نظر پزشکی تحقیقات زیادی انجام شده است، ولی واقعیت این است با وجود همه این تحقیقات هنوز هم ابعاد ناشناخته زیادی در این باب وجود دارد.روزه‌داری در این ماه باعث استراحت دستگاه گوارش می‌شود که این استراحت تاثیرات مفید زیادی در طول سال بر روی سیستم گوارشی بدن می‌گذارد. همچنین روزه‌داری روی ترمیم بافت‌ها و سلول‌های بدن، کنترل چاقی و تنظیم ترشح هورمون‌ها، کاهش چربی خون تاثیرات مثبت زیادی بجا می‌گذارد.»
وی با اشاره به یافته‌های جدید علمی پزشکی در سراسر جهان در خصوص آثار مثبت روزه‌داری نیز تصریح می‌کند: «هر‌کدام ازاین یافته‌ها حاصل تحقیقات مختلفی است وهمچنین روزه‌داری می‌تواند سطح قند خون را کنترل کند و برای افراد دیابتی بسیار مفید است. از نظر علمی هم روزه با کاهش التهاب بافت‌های بدن باعث افزایش طول عمر می‌شود و درصد ابتلا به بیماری‌های قندی، آلزایمری و دیابت را کاهش می‌دهد. همین طور تحقیقات جدید نشان داده که افراد روزه‌دار کمتر در معرض عوامل خطرزا مثل گرفتگی عروق قلبی و ... قرار دارند.چون روزه به بهبود وضعیت تغذیه کمک می‌کند و در کشورهای غربی ثابت شده که روزه می‌تواند به درمان اختلالات چاقی و صرع و دیابت کمک کند.همچنین با روزه‌داری هورمونی در بدن ترشح می‌شود که باعث تناسب و افزایش طول عمر می‌شود. همین طور تحقیقات جدید دانشگاه علوم پزشکی نشان داده که روزه باعث کاهش دردهای مفصلی و روماتیسم می‌شود و کسانی که به این دردها دچار هستند با کاهش این دردها مواجه می‌شوند.»
سبزی ها و لبنیات
در صدر سفره روزه‌داری
یکی دیگر از نکات تغذیه‌ای که نباید در این ماه از یاد برد اینکه باید در انتخاب مواد غذایی نهایت دقت را داشت. یعنی اگرچه در این ماه حجم مواد غذایی مصرفی کم می‌شود، اما باید همین حجم کم را هم با استفاده از ترکیب پروتئین‌ها و سبزیجات و فیبر و سبوس ولبنیات و ... تا حد ممکن ارتقا داد و به بهترین ترکیب مواد غذایی دست یافت. شاید شما هم مهمان خیلی از سفره‌های افطاری دوستان و آشنایان بوده‌اید و این صحنه‌ها را بارها و بارها نظاره کرده‌اید. اینکه صاحبخانه فقط به پذیرایی‌های مفصل آن هم با انواع گوشت و مرغ و برنج بسنده کرده است، بدون آنکه به خواص و اهمیت انواع سبزی ها و لبنیات و مواد مغذی و مورد نیاز در این ماه واقف باشد.
صبا ویسانی کارشناس تغذیه و تربیت بدنی درباره انتخاب‌های مناسب وعده‌های غذایی در ماه مبارک رمضان با اشاره به کمتر شدن وعده‌های مصرفی به گزارشگر کیهان می‌گوید: «بهتر است برای جلوگیری از تحلیل رفتن عضله‌ها و یا عدم آسیب به بافت‌های مفصلی حتما ترکیب صحیحی از مواد غذایی مصرفی در وعده سحری و افطار، انتخاب شود. در سوپ‌ها از انواع سبزی ها مانند هویج، اسفناج، بروکلی، نخود سبز، لوبیا سبز و کدو استفاده شود. این سبزی‌ها تامین‌کننده انواع ویتامین‌ها و املاح و فیبرهای ضروری برای هضم بهتر غذاها هستند.غذاهای آماده و فست فود مانند سمبوسه که با سرخ کردن عمیق تهیه می‌شوند و حاوی چربی و کالری بالایی هستند را حذف کنیدیا میزان آنها را کاهش دهید. از مواد غذایی کم چرب استفاده کنید. برای کنترل دریافت کالری در طول رمضان، چنانچه سهم غذا به ویژه مواد شیرین در هر وعده غذایی کاهش یابد، بهتر است.»
وی در ادامه تصریح می‌کند: «ممکن است تغییر در زمان و نوع تغذیه در طول ماه رمضان منجر به یبوست شود. برای پیشگیری از این حالت در وعده‌های غذایی به مقدار زیاد از منابع غذایی فیبر‌دار مانند سبزی‌ها، میوه‌ها، غلات کامل سبوسدار و حبوبات استفاده شود. مقادیر زیادی آب مصرف شود و تا حد ممکن فعالیت روزانه انجام شود. گوشت، حبوبات و محصولات لبنی، غنی از پروتئین هستند، حتما در هر وعده غذایی خود در ماه رمضان، یکی از این منابع غذایی را مصرف کنید. این مواد علاوه بر تامین سلامت سلول‌های بدن، به احساس سیری شما کمک کرده و وسوسه برای مصرف مواد شیرین را کاهش می‌دهند. همچنین برای حفظ سلامت خود، در مصرف نمک و اضافه کردن آن به غذا، اعتدال را رعایت کنید.»
این کارشناس تربیت بدنی با تاکید بر اهمیت حفظ آب بدن و مصرف مقادیر مناسب آب می‌گوید: «انواع سبزی‌های خشک، ادویه‌ها، لیموترش و نارنج، جایگزین‌های خوبی برای نمک هستند و اگر تمایل زیادی به مصرف شیرینی‌جات دارید، می‌توانید در خانه شیرینی‌هایی با میزان شکر تعدیل شده و کمتر تهیه کنید. در تهیه شیرینی‌ها و کیک‌های خانگی از شیر و خامه کم چرب بجای نوع پرچرب و مقدار شکر و روغن کمتر استفاده کنید.اگر ورزش منظم روزانه در حد متوسط تا سنگین دارید، می‌توانید فعالیت ورزشی خود را درست قبل از افطار انجام دهید. بلافاصله بعد از افطار، میزان آب کافی مصرف کنید و آب از دست رفته بدن حین ورزش را تامین نمایید. به آرامی غذا بخورید تا مواد مغذی و مایعات از دست رفته جبران شوند.البته افراد بیمار باید قبل از روزه گرفتن، حتما با پزشک معالج خود مشورت کنند.»