راهنمای سنجش اخلاص
اخلاص، نقش تعیین‌کننده‌ای در ارزشمندی اعمال انسان دارد و محکی است برای سنجش میزان خلوص رفتار و کردار آدمی.
بر طبق آیات و روایات فراوان، ملاک قبول اعمال بشر در نزد خداوند تنها و تنها اخلاص است و کسانی که رفتارشان با شائبه‌ای همراه باشد نباید به نتیجه و آینده اعمال خود امیدوار باشند.
از نظر خداوند عملی که با اغراض مختلف جز کسب رضایت الهی انجام شود ذره‌ای ارزش نخواهد داشت و تاثیر و ماندگاری آن یا هیچ یا بسیار اندک خواهد بود. اما کسانی که اعمال خود را با اخلاص تمام و فقط برای به دست آوردن رضایت پروردگار انجام می‌دهند می‌توانند امیدوار باشند که عمل فانی و موقت آنان به ذخیره‌ای ماندگار و ابدی تبدیل خواهد شد که گفته‌اند: «اخلاص فانی را باقی می‌کند.»
سؤالات زیر راهنمایی است برای خودسنجی میزان اخلاص و پیدا کردن انگیزه‌های مخفی خود از فعالیت‌های خیر و نیکوکارانه که هر فرد با مراجعه به آنها و اندیشیدن در این باره می‌تواند میزان اخلاص را محک بزند تا متوجه شود که اگر به خیال خود راهی را درست می‌رفته و کارش برای خدا بوده در حالی که در اصل برای خدا نبوده، بتواند از نیمه راه برگردد و باقی راه را با اخلاص تمام در جهت کسب رضای حق قدم بردارد.
*آیا شما دنبال شهرت یا کسب وجهه هستید؟
- فرد مخلص از شهرت دوری جسته و از آن ترس دارد و واقعا اعتقاد دارد که خداوند افراد را به نیات و اعمالشان امتحان می‌کند نه به ظاهرشان و اینکه شهرت در روزی که انسان به نتیجه اعمالش می‌رسد هیچ نتیجه‌ای نخواهد داشت. البته باید در خاطر داشته باشیم که دانستن چنین مفهومی ما را به ترک جمع و گوشه‌گیری توصیه نمی‌کند. این توصیه‌ها تنها زنگ خطری هستند در مورد خواسته‌های پنهانی نفس ما و هشداری علیه راه‌هایی که شیطان برای نفوذ در قلب مردم دنبال می‌کند. بدون شک نکته منفی خاصی در خود شهرت نیست چرا که حضرت رسول(ص) و ائمه(ع) از مشهورترین آدمیان بوده و هستند. نادرست زمانی است که شهرت و نام و نشان‌خواهی، هدف زندگی بشود یا برای یک فرد یا گروه اولویت اول را داشته باشد.
* آیا شما کارهای خیر را در حضور جمع بهتر انجام می‌دهید؟
- افراد مخلص ترجیح می‌دهند کار خیر را در خفا انجام دهند تا در آشکار. در مثل آنها می‌خواهند مثل ریشه درخت باشند که دیده نمی‌شود ولی علت اصلی باقی‌ماندن درخت و حیات آن هستند.
* آیا انگیزه و اشتیاق شما نسبت به کار خیر وقتی که مدیر باشید یا نباشید تغییر می‌کند؟
- افراد مخلص نسبت به مقام خود حساس نیستند که آیا فرمانده هستند یا فرمانبر. هدف آنها خدمت به الله(جل و علا) و به تبع آن بندگان او و کار خیر است. به همین خاطر حب ریاست بر قلب آنها چیره نشده است. آنها مقام یک سرباز را به مقام فرمانده ترجیح می‌دهند آن هنگام که بدانند وظایف یک فرمانده را نمی‌توانند به انجام برسانند. آنها دنبال این نیستند که رئيس باشند ولی وقتی در آن موقعیت قرار گرفتند از خداوند برای انجام وظایف و مسئولیت‌ها کمک می‌طلبند.
* آیا وقتی مردم از کار شما راضی هستند احساس شادی می‌کنید؟
- افراد مخلص کمترین توجهی به رضایت مردم زمانی که در مقابل رضایت الله (جل جلاله) قرار بگیرد ندارند. مردم در مشی، اهداف و افکار، مختلف هستند و کسی قادر نیست همه آنها را راضی کند. به این خاطر مخلصین واقعی، دنبال جلب نظر مردم نیستند و کسب رضایت خدا را به‌عنوان هدف دنبال می‌کنند.
* اگر حرکات و گفتار عده‌ای، شما را رنج بدهد آیا فعالیت را ترک خواهید کرد؟
- حب و بغض، خرج و ذخیره کردن، خوشحالی و ناراحتی افراد مخلص همه برای خداوند کریم و دین اسلام است. متاسفانه برخی افراد تنها با کمی ناراحتی از حرف و عمل دیگران کار کردن در راه خدا را ترک می‌کنند. ولی مخلص واقعی در مقابل زحمات و ناراحتی‌ها سر خم نمی‌کند چرا که نیت او برای الله (جل جلاله) است نه برای خود یا خانواده. دعوت در راه خدا یک وظیفه مشترک است و از دلایل بخصوصی سرچشمه نمی‌گیرد. به همین خاطر صحیح نیست کسی به خاطر حرف‌ها و نیات نادرست عده دیگری، خدمت را ترک کند و اصولا افراد مخلص، چون نیتشان فقط جلب رضای حق است و لذا اخم و ناراحتی دیگران و یا تشویق و تحسین و سوت و کف آنان، به حالشان تاثیری ندارد.
آنان در کارهای مخلصانه‌شان این آیه کریمه را مدنظر خود دارند که: «انما نطعمکم لوجه‌الله لا زید منکم جزاء و لا شکورا» «ما فقط برای رضای خود شما را اطعام می‌کنیم و از شما توقع پاداش و یا تشکر نداریم.»(انسان/9) و در یک کلام آنان برای نام و نان خدمت و عمل نمی‌کنند.
* آیا راه دراز پیش رو یا موانع آن شما را ناامید و سرافکنده می‌کند؟
- افراد مخلص به خاطر طول راه یا موانع آن، تنبلی و سستی را تجربه نمی‌کنند. هدف آنها پیروزی یا موفقیت تنها نیست بلکه امید اصلی آنها به رضایت الله(جل جلاله) قبل از هر چیز دیگری است. در واقع خداوند کریم در روز قیامت از علت پیروز شدن آنها سؤال نخواهد کرد بلکه از اعمال و نیاتشان پرسش خواهد نمود.
* در یک کلمه فرمول اخلاص چیست؟
- فرمول اخلاص به طور اختصار این است که اگر آدمی در کاری که برای دیگری یا دیگران انجام می‌دهد، توقع پاداش، تشکر، جایزه، جبرانی و مسائلی از این قبیل داشته باشد، باید بداند که عمل او با اخلاص قرین نبوده و نمی‌تواند ادعا کند که برای خدا کار کرده است اما اگر هیچ کدام از این انگیزه‌ها و حالات، مورد انتظار او نباشد، باید امیدوار باشد که کار را صرفا برای رضای خدای متعال انجام داده است و عمل او به‌عنوان زاد و توشه آخرت ذخیره شده است. برای تکمیل این بحث حکایت زیرا از علامه جعفری می‌تواند برای طالبان اخلاص بسیار راهگشا و آموزنده باشد تا با تأسی به اینگونه بزرگان، اعمال و رفتار خود را با رنگ اخلاص جلا دهیم.