ضرورت توجه به محیط زیست سالم و پاکیزه(بخش پایانی)
شهر بدون زباله با مشارکت مردمی(گزارش روز)
فریده شریفی
افزایش بی‌رویه جمعیت شهرها، تغییر الگوی مصرف جوامع و ازدیاد سرسام‌آور مواد زائد جامد و همچنین فقدان روش‌های علمی و مدیریتی مؤثر در امر تولید، جمع‌آوری و دفع زباله‌های شهری یکی از معضلات جوامع شهری در کشورهای مختلف است.
دفع مواد زائد جامد یک مشکل زیست محیطی است زیرا دفع غیربهداشتی آن در آلودگی‌های محیط زیست و گسترش بیماری‌ها تاثیر فراوانی دارد.
همه روزه هزاران تن زباله در شهرهای مختلف کشور تولید می‌شود که در صورت عدم جمع‌آوری و دفع مواد زائد منجر به اشاعه بیماری‌هایی از جمله کیست هیداتیک، وبا، بیماری‌های پوستی، بیماری‌های سرطانی و سکته‌های نابهنگام می‌شود.
به همین دلیل مدیریت و کنترل صحیح مواد زائد جامد باید در صدر برنامه‌های بهداشت و محیط زیست کشور قرار بگیرد و مسئولین نهادهای ذی‌ربط به ویژه شهرداری‌ها گام‌های موثری در جهت ارتقاء وضعیت مدیریت مواد زائد در سطح کشور بردارند.
جمع‌آوری پسماندهای شهری
جمع‌آوری پسماندهای شهری بیشترین فعالیت خدمات شهری را به خود اختصاص می‌دهد. این بخش از پسماندها که عمدتا شب‌ها جمع‌آوری می‌شود شامل زباله، ضایعات و مواد زائد هستند که از درون مخازن جمع‌آوری و به ایستگاه‌های میانی انتقال داده می‌شود.
مهندس «شهرام فیروزی» مشاور فرهنگی و مدیر روابط عمومی و امور بین‌الملل سازمان پسماند در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان می‌گوید:«زباله‌ها پس از انتقال به ایستگاه‌های میانی با تریلرهای مخصوص به مرکز دفع و پردازش آرادکوه منتقل می‌شوند. در این مرکز پسماندهای خشک ارزشمند جداسازی شده و دوباره به چرخه تولید بازمی‌گردند و پسماندهای تخمیرپذیر که اصطلاحاً به آنها زباله‌های تر هم گفته می‌شود تبدیل به کود کمپوست می‌شوند.»
وی اضافه می‌کند:«برخی از پسماندهای به جا مانده که قابلیت بازگرداندن به چرخه تولید را ندارند اصطلاحا «ری‌جکت» می‌شوند و به کارخانه زباله‌سوزی مرکز آرادکوه فرستاده می‌شود تا سوزانده شود و تبدیل به انرژی برق گردد.»
مهندس فیروزی خاطرنشان می‌سازد، مدیریت پسماند با مشارکت مردمی مسلما موفقیت‌آمیز‌تر خواهد بود و هزینه کمتری برای جمع‌آوری و پردازش زباله و پسماند پرداخته خواهد شد.
به گفته مشاور فرهنگی سازمان پسماند، شهرداری در طول سال‌های گذشته تلاش کرده از طریق تبلیغات، برگزاری سمینارها، همایش‌ها و جشنواره‌های مختلف با عنوان «آسمان آبی، زمین پاک» به شهروندان آموزش لازم را در جهت تفکیک پسماندها در مبدا ارائه دهد و آنان را تشویق کند که زباله‌های خود را در ساعت 21 در مخازن محلات بریزند تا با ماشین‌های شهرداری نسبت به جمع‌آوری سریع آنها اقدام کند.
جمع‌آوری زباله از سطح مناطق 22گانه شهری تهران معمولا توسط خودروهای متفاوتی صورت می‌گیرد. این خودروها مجهز به داشتن مخزن شیرابه گیر می‌باشند که باعث جلوگیری از جاری شدن شیرابه و ریختن زباله در سطح خیابان می‌شود.
اجرای شیوه مکانیزه موجب کاهش تردد خودروها، از بین رفتن صف طولانی در ایستگاه‌ها، کاهش مصرف سوخت و جلوگیری از انتشار میکروب‌ها و گرد و غبار در هوا و آلودگی‌های زیست محیطی و صرفه‌جویی در هزینه جمع‌آوری پسماندها می‌شود.
همچنین در شیوه مکانیزه کارگران خدمات شهری، مستقیم با زباله و ضایعات تماس ندارند و همین مسئله موجب می‌شود که علاوه بر جلوگیری از بیماری‌های مختلف، بهره‌وری کارگران و عوامل ذی‌ربط در کار جمع‌آوری پسماندها و زباله‌ها افزایش یابد. بدین ترتیب هر یک از تولیدکنندگان پسماند شهری اعم از خانگی یا غیرخانگی با توجه به میزان و نوع پسماند تولید شده سهمی از مدیریت پسماند را بر عهده دارند.
مشارکت مردم در مدیریت پسماند
مردم نقش تعیین‌کننده‌ای در مدیریت پسماند دارند و اگر زباله‌هایشان را در خانه تفکیک کنند و در ساعت مقرر به مخازن جمع‌آوری بریزند می‌توانند بهترین مشارکت را در مدیریت جمع‌آوری زباله و پسماند داشته باشند.
دکتر «حسین جعفری» مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران در این باره می‌گوید:«مردم با انجام چهار اقدام می‌توانند موثرترین مشارکت را در امر مدیریت پسمان داشته باشند از جمله اینکه تلاش کنند زباله کمتری تولید کنند و به اندازه کافی خریداری و مصرف نمایند تا زباله زیاد تولید نشود.»
وی در این زمینه به فرمایش رهبر معظم انقلاب اشاره می‌کند و می‌گوید:«همان طور که مقام معظم رهبری فرمودند«الگوی زندگی ایرانی، اسلامی اصلاح الگوی خرید و مصرف است.» یعنی به اندازه مورد نیاز خود کالا خریداری کنیم و به‌گونه‌ای نباشد که مازاد مصرف داشته باشیم.
اقدام بعدی این است که زباله‌ها را تفکیک کنیم و زباله‌های خشک را در کنار یکدیگر قرار دهیم و زباله‌های تر را در قسمتی دیگر.
حجم زباله هم باید کم شود به این معنا که تلاش شود تا زباله‌ها حجم زیادی را اشغال نکنند تا حمل و نقل آنها آسانتر شود و اقدام آخر این است که رطوبت زباله‌ها گرفته شود به طور مثال تفاله‌های چای زمانی به سطل زباله ریخته شوند که رطوبت آنها گرفته شود.
مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند تاکید می‌کند:«بهینه‌سازی مدیریت پسماد یکی از شاخص‌های توسعه‌یافتگی است که محور آن کنترل صحیح جمع‌آوری زباله و پسماند و دفع و امحا آن است.»
دکتر جعفری همچنین می‌گوید:«اگر زباله‌های جمع‌آوری شده مرطوب باشند خیلی سریع به شیرابه تبدیل می‌شود که باید کلی هزینه کرد تا این شیرابه به آب تبدیل شود و برای مصارف کشاورزی استفاده شود اما اگر زباله‌ها مرطوب نباشند و شیرابه‌ای تولید نشود این هزینه به حداقل می‌رسد.»
وی در مورد سبزی‌های خریداری شده هم می‌گوید: «اگر سبزی‌ها به صورت بهداشتی و پاک شده مصرف گردند روزانه 650 تن زباله آنها کم می‌شود زیرا سبزی‌هایی که به صورت کیلویی خریداری می‌شوند در حدود 60 تا 65 درصد دورریز دارند و تبدیل به زباله‌های مرطوب می‌شوند ولی وقتی در کارخانه پاک می‌شود مواد زائد آن برای دام‌ها تبدیل به خوراک می‌شود که در این حالت هم اشتغالزایی ایجاد می‌شود و هم دام‌ها از تغذیه مناسبی برخوردار می‌شوند.»
به گفته دکتر جعفری اگر مردم مشارکت کنند هم اشتغال ایجاد می‌شود هم هزینه‌های اضافی کاهش می‌یابد و محیط زیست سالم و پاکی خواهیم داشت و به جای هزینه‌های اضافی و بی‌حاصل می‌توانیم این هزینه‌ها را صرف ایجاد پارک‌ها، فضای سبز و زمین‌های بازی برای کودکان کنیم.
پاکیزگی و محیط زیست
«نظافت و پاکیزگی نشانه ایمان است.» این حدیث و ده‌ها روایتی که در اسلام درباره اهمیت پاکیزگی عنوان شده است نشان می‌دهد که بهداشت و پاکیزگی در فرهنگ اسلامی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
این پاکیزگی نه تنها رعایت نکات بهداشتی و دوری از آلودگی فردی است بلکه تمام جنبه‌های زندگی انسانی و آلودگی‌های محیط زیست را نیز شامل می‌شود. با نگاهی به متون دینی می‌توان دریافت که محیط زیست و توجه به تامین سلامت آن و حرکت در جهت دستیابی به محیط سالم از حقوق اساسی انسان‌ها است همان‌گونه که تخریب محیط زیست در اثر نشناختن حقوق بشر است.
«معصومه طاهریانپور» کارشناس مسائل اجتماعی در این‌باره می‌گوید: «در دین اسلام بهداشت و پاکیزگی اهمیت زیادی دارد و در همین زمینه از پیامبر اعظم(ص) نقل شده است که فرمودند: هرچه می‌توانید پاکیزه باشید زیرا خداوند، اسلام را بر پاکیزگی بنیان نهاده است و جز مردم پاکیزه کسی به بهشت نمی‌رود.»
وی اضافه می‌کند: «کشور ما یک کشور اسلامی است و در قرآن و احادیث و روایات ما سفارش‌ها و توصیه‌های فراوانی در جهت رعایت بهداشت و حفظ محیط زیست شده اما متاسفانه گاهی اوقات افرادی مشاهده می‌شوند که بدون توجه به حقوق سایر شهروندان به آلوده کردن محیط زیست می‌پردازند و توجهی به محیط زندگی و طبیعت ندارند. در حالی که حفاظت از محیط زیست برای انسان امروز و نسل‌های آینده ضروری و حیاتی است.»
طاهریانپور می‌گوید: «در قانون مجازات اسلامی ماده 688 نیز آمده است که هر اقدامی که تهدید علیه بهداشت عمومی شناخته شود از قبیل ریختن مواد زائد و مسموم‌کننده در رودخانه‌ها، زباله در خیابان‌ها و کشتار غیرمجاز دام ممنوع می‌باشد و مرتکبین چنانچه طبق قوانین خاص مشمول مجازات شدیدتری نباشند به حبس تا یک سال محکوم خواهند شد.»
به گفته این کارشناس، جامعه سالم جامعه‌ای است که جسم و روان مردم آن سالم باشد تا در سایه سلامت جسمی و روانی افراد، جامعه مسیر سعادت را طی کند.
حقوق بشر و محیط زیست
در اعلامیه جهانی حقوق بشر که در مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سال 1948 به تصویب رسید حق زندگی برای همه انسان‌ها به رسمیت شناخته شده است. آسیب رساندن به محیط زیست آشکارا با روح حاکم بر اعلامیه جهانی حقوق بشر در تناقض است چرا که حق زندگی کردن سالم، دسترسی به آب سالم، غذای سالم، محیط سالم را از انسان‌ها دریغ می‌کند.
امروزه مسئله محیط زیست فقط محدود به یک کشور نمی‌شود چرا که اقدامات مخرب زیست‌محیطی مانند تولید گازهای گلخانه‌ای بر دیگر کشورهای جهان تاثیر می‌گذارد.
«مصطفی سمیعی» کارشناس حقوق بین‌الملل به گزارشگر روزنامه کیهان در این باره می‌گوید: «حق برخورداری از محیط زیست سالم یک حق مسلم در حقوق بین‌الملل تلقی می‌شود به همین دلیل ضرورت حفاظت از محیط زیست به نگرانی مشترک اکثر کشورها تبدیل شده است.»
وی معتقد است، هرچند حق بر محیط زیست هم جنبه فردی دارد و هم جنبه عمومی لیکن از آنجا که هر فردی درون اجتماع زندگی می‌کند در قبال حفاظت محیط زیست مسئول و موظف است زیرا تخریب محیط زیست باعث آلودگی محیط زندگی فردی و جمعی می‌شود.
این کارشناس اضافه می‌کند: «حفاظت محیط زیست در عرصه جهانی آنچنان بااهمیت است که تمام دولت‌ها و بازیگران در عرصه بین‌المللی منافع بشر را بر منافع فردی مقدم شمرده‌اند و قوانین، مقررات و راهکارهای جدی و قاطعی برای جلوگیری از تخریب محیط زیست اعمال کرده‌اند.»
وی همچنین می‌گوید: «زندگی سالم و با نشاط جز با زیستن در محیطی سالم و پاکیزه امکان‌پذیر نیست و شرط اولیه داشتن روحی سالم، جسم سالم است بنابراین باعث تاسف است که برخی از افراد در این زمینه کوتاهی می‌کنند و محیط زیست را آلوده می‌سازند.»
به گفته این کارشناس، ریختن زباله و آشغال در پارک‌ها، جنگل‌ها و کنار رودخانه، به زیبایی و پاکیزگی طبیعت آسیب می‌رساند و خساراتی که به طبیعت وارد می‌آید در وهله اول خود افراد را متضرر می‌کند.
هیچ کس نمی‌تواند منکر بشود که تخریب محیط زیست و دیدن مناظر زشت و نازیبا در طبیعت روح و روان انسان را افسرده می‌کند و شادابی و نشاط را از انسان می‌گیرد.
آب و هوا، درختان و گیاهان، میوه‌ها، گل‌های زیبا و به طور کلی طبیعت و محیط زیست نقش عظیمی در زندگی انسان‌ها دارند و بر هوش، خلاقیت و استعدادهای فردی اثر می‌گذارند، به همین دلیل اگر هر فرد به سهم خود تلاش کند تا محیط زیست خود را سالم و پاکیزه نگه دارد مشکلی به نام آلودگی محیط زیست نخواهیم داشت و حداقل اقدامی در جهت تخریب محیط زیست انجام نداده‌ایم.
فراموش نکنیم که حق استفاده از محیط زیست سالم فقط به ما تعلق ندارد و نسل حاضر و نسل‌های آینده هم باید بتوانند از آن بهره‌مند گردند.