هشدارهاي جدي افزايش مصرف آب همزمان با ايام خانه تكاني (بخش پایانی)
بحران کم آبی زنگ خطری جدی!(گزارش روز)
گروه گزارش
براي انجام كارهاي خانه‌تكاني با يك مرور ساده خواهيم ديد كه بسياري از اين كارهايي كه صورت می‌گیرد واقعا هيچ ضرورتي ندارد و فقط مصرف آب را چند برابرمی‌كند.
مصرف بي‌رويه آب در اين ايام از سال و در آستانه نوروز و شروع خانه‌تكاني‌ها وضعيت نگران‌كننده‌ای به خود گرفته است و ضرورت دارد در این باره فرهنگسازی لازم انجام شود.
همان‌طور كه مطرح شد وضعيت ذخاير آبي تهران و البته بسياري از شهرهاي بزرگ نگران‌كننده است و خانواده‌ها باید به هشدارهای کم آبی بیشتر توجه کنند.
اما با اين وجود بازهم قبض هاي آب و نگاهي به ميزان اين مصرف‌ها نشان می‌دهد با وجود تمام اين هشدارها همچنان اين رويه مصرف بسیار بالا است و نياز به فرهنگ‌سازي و بازنگري جدي در رويه‌ها وجود دارد.
در قسمت پاياني اين گزارش به سراغ آمارهاي بيشتر و البته برخي راهكارهاي موثر در اين زمينه رفته‌ايم.
پرهیز از شست‌وشوهای غيرضروري
كارشناسان معتقدند بسياري از اين كارهای مربوط به خانه‌تکانی بدون نياز به آب هم انجام می‌شود و عده اي ديگر هم معتقدند اصلا هيچ ضرورتي براي انجام خيلي از اين كارها وجود ندارد و صرفا نمایش تجمل گرایی است.
مهندس مسلم پور نصرت، مدیر دفتر مدیریت مصرف آب و انرژی شرکت آب و فاضلاب استان تهران درباره بسياري از اين نكات كاربردي مهم به گزارشگر كيهان می‌گويد: «واقعا در اين ايام انجام تمام كارهايي كه فقط و فقط به صرف عادت هر ساله انجام می‌شود در خيلي از مواقع هيچ ضرورتي ندارد. مثلا در این ایام خانه تکانی، شست‌وشوی تمام ظروف آشپزخانه توسط برخی خانم‌های خانه‌دار به يك عادت هر ساله تبديل شده است در صورتی که بسیاری از اين ظروف اصلا در طول سال مورد استفاده قرار نمی‌گیرند و یا در معرض دید مراجعین و مهمانان هم نیستند ولی به دلیل حس ایجاد شده در خانه تکانی شب عید و برای جا نماندن از قافله حتی به صورت نا آگاهانه و منفعلانه، آب، این عنصر حیاتی و کمیاب مورد هجمه قرار می‌گیرد. يا مثلا در بسیاری از این شست‌وشوها به علت بی‌مبالاتی و بی‌توجهی در مصرف، آب بدون استفاده رها می‌شود و به کارهای موازی پرداخته می‌شود.»
وی همچنين به آمارهاي نگران‌كننده در اين بين هم اشاره مي‌كند ومی‌گويد: «مصرف آب در هفته اخیر مشخصا در جنوب شهر تهران از رشد بیشتری برخوردار بوده و این می‌تواند به دلیل بافت سنتی‌تر جنوب شهر و گرایش بیشتر مردم به استفاده از آب برای مصارف مذکور در منزل باشد. این رشد مصرف تقریبا دو برابر رشد مصرف آب در نقاط شمال شهر است.»
البته این فزونی مصرف می تواند به سبب سنگین بودن هزینه قالی شویی برای اقشار کم در‌آمد هم باشد.
مدیر دفتر مدیریت مصرف آب و انرژی شرکت آب و فاضلاب استان تهران تصریح می‌کند: «به دلیل نرخ پایین تعرفه‌ها مردم ما هنوز انگیزه لازم برای مصرف کمتر آب ندارند و این مسئله به انجام استحمام‌های طولانی یا شست‌وشوی غیرضروری برخی وسایل منزل کمک کرده است. توصیه می‌شود زمان استحمام به زیر 5 دقیقه کاهش یابد و در طول استحمام هر زمان که به سایر امور مشغولیم شیر آب را ببندیم. این کار کمک می‌کند به ازای هر دقیقه بسته ماندن شیرحمام یا دوش، بسته به نوع شیر آلات از 12 تا 18 لیتر آب صرفه جویی شود. همچنین توصیه می‌شود همشهریان عزیز با تعویض دوشهای قدیمی و استفاده از دوشهای با مصرف آب کمتر در حفظ و نگهداری از این عنصر اساسی حیات مشارکت جدی داشته باشند.»
وی می‌گوید: «باید باور کنیم آب به شدت کم است و با بارندگی‌های مقطعی کمبود جدی آب را فراموش نکنیم. این مثل در ادبیات ما برای افراد بی‌تدبیر در زندگی مشهور است که می‌گویند: «فلانی خرجش از دخلش بیشتر است». در مصرف آب، امروزه ما در چنین وضعیتی به سر می‌بریم و رفتار نامناسب هر یک از ما ضربه سختی به دارایی‌های محدودمان در منابع آبی وارد می‌کند و خدای نخواسته فرداروزی که با بحران مواجه شویم، مشکل دامن همه ما را خواهد گرفت و گریزی از آن نخواهد بود.»
راهکارهایی ساده در مصرف آب
مدیر دفتر مدیریت مصرف آب و انرژی شرکت آب و فاضلاب استان تهران همچنين به راهكارهاي ساده‌اي اشاره می‌كند كه می‌تواند در بلند مدت با اين مصارف بي‌رويه مقابله كند.
وی به گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «ما می‌توانيم در حالي كه از آب كافي براي حفظ بهداشت و امور شخصي خود استفاده می‌كنيم با رعايت كردن روش‌هاي ساده مقدار زيادي در مصرف آب صرفه‌جويي كنيم. مثلا کنترل نشتی در لوله و شیرآلات منزل، روشن نمودن لباسشویی‌ها و ظرفشویی‌ها در حالت پر، عدم استفاده از آب شرب برای آبیاری و یا در صورت لزوم آبیاری در صبح زود یا آخر شب برای کاهش تبخیر آب، استفاده از گیاهان مقاوم و با مصرف آب کمتر، بازدید دوره‌ای تاسیسات و شبکه داخلی ساختمان، ایجاد سایه بان برای کولرها که باعث صرفه جویی قابل ملاحظه‌ای در مصرف آب می‌شود، استفاده از پرلاتور در شیرآلات موجود در شیر ظرفشویی، دستشویی، روشویی و حمام که تا 40 درصد باعث صرفه جویی می‌شود و استفاده حداقلی از مایع ظرفشویی تا هنگام آبکشی ظرفها آب کمتری مصرف شود.توجه به این نکته بسیار حائز اهمیت است که بدانیم متوسط سرانه کل مصرف آب در شهر تهران حدود 240 لیتر و سرانه مصرف خانگی 190 لیتر در شبانه روز به ازای هر نفر می‌باشد. این عدد حدودا 1/6 تا 2 برابر مصرف آب در کشورهای اروپایی است که بیش از 3 برابر کشور ما دارای نزولات جوی هستند.»
مهندس پور نصرت در ادامه تاکید می‌کند: «نهایتا به عنوان یک وظیفه ملی به فرزندانمان و در جامعه فرهنگ استفاده درست از آب را بیاموزیم و ترویج دهیم و ارزش واقعی آب را همیشه بزرگ بشماریم. هدر رفت آب را نکوهش کنیم و به عنوان یک ناهنجاری قلمداد نماییم تا شاید به مرور استفاده بهینه از این نعمت غیرقابل جایگزین پروردگار را در زندگی روزمره خود نهادینه نماییم.»
زنگ خطر يك بحران
خيلي‌ها معتقدند حالا ديگر حتي واژه بحران هم براي وضعيت كنوني آب تهران كفاف نمي‌دهد. وضعيتي كه ديگر بحران را هم رد كرده آن‌قدر كه همان سرانه بيش از سقف مصرف هم مدت‌هاست به فراموشي سپرده شده و خیلی از خانواده‌ها هیچ الگویی در مصرف بهینه آب ندارند.
برابر آمارهای موجود، سهم سرانه آب هر نفر در تهران در سال رقمی حدود 500 متر مکعب می‌شود که این مقدار کمتر از حداقل سرانه استان تهران 1000 متر مکعب و ایران 2000 متر مکعب بوده و بنابراين تهران در مرحله بحران مطلق قرار دارد.
بابک نگاهداری رئیس مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران درباره اين ميزان مصرف آب در تهران می‌گويد: «مهم‌ترین چیزی که باعث افزایش کم آبی در تهران می‌شود، مسائلی مانند رشد جمعیت و افزایش تقاضا برای دستیابی به آب با کیفیت بهتر، رشد تقاضا و تشدید رقابت بین نیازمندیهای آبی بخشهای مختلف (کشاورزی، صنعت و شرب)، عدم تناسب توسعه و استقرار مراکز جمعیتی و صنعتی با پتانسیل منابع آب تجدید شونده است. همچنین محدودیت منابع آب تجدید شونده و کاهش شاخص سرانه آب، افزایش مصرف سرانه آب ناشی از ارتقا سطح رفاه و بهداشت مردم، بحران ناشی از خشکسالی‌ها و نوسانات جوی و برداشت بیش از حد آب سفره‌های زیر زمینی، همچنین روند رو به رشد آلودگی منابع آب ناشی از عملکرد بخشهای مختلف صنعتی، کشاورزی و انسانی و محدودیت منابع مالی جهت سرمایه‌گذاری از مباحثی است که کارشناسان و صاحب‌نظران در حوزه مشکلات آبی تهران در این جلسات تخصصی به آن می‌پردازند و برای رفع آن چاره جویی می‌کنند.»
به گفته کارشناسان، عدم توازن بین تعرفه‌ها و قیمت تمام شده ناشی از اعمال محدودیت‌های قانونی برای منطقی ساختن قیمت خدمات آب و فاضلاب، عدم وجود شرایط مناسب برای اعمال بنگاه داری اقتصادی در شرکت‌های آب و فاضلاب، نگرش سنتی به آب به عنوان کالای ارزان و قابل دسترس، افزایش قیمت تمام شده محصول به دلیل لزوم انتقال آب از دور دست و تصفیه آب‌های با کیفیت پایین از مهم‌ترین مواردی هستند که سبب شده تا امروز ما با مشکل جدی آب در کشور مواجه باشیم. به همین دلیل است که امروز باید با نگاه ویژه‌تری به مسئله آب بپردازیم.
آمارها چه می‌گویند؟
شايد هيچ سالي به اندازه تابستان امسال وضعيت آب نگران‌كننده نبود. آن‌قدر كه هم كارشناسان و هم مقايسه نشان می‌دهند كه اين تابستان بحراني‌ترين وضعيت آب در 46 سال گذشته بود.حتي بحراني‌تر از سال80 آن‌قدر كه پايتخت، ركورد كم آبي را شكست و به يكي از بحراني‌ترين شهرهاي كشور تبديل شد.
اما واقعيت مهمي كه نبايد از آن غافل بود اينكه حتي اگر مصرف آب در اين يك دهه نيز كنترل می‌شد كه شد، بازهم به دلايلي مثل افزايش چشم‌گير و فزاينده جمعيت در پایتخت و حاشیه آن، مصرف آب به ميزان باورنكردني افزايش يافت. مثلا میزان مصرف آب در تهران در سال 80 بیش از 970 میلیون مترمکعب بوده است، اما با وجود مدیریت مصرف، امسال بیش از یک میلیارد و 50 میلیون مترمکعب مصرف آب محاسبه شده است.
به گفته خسرو ارتقايي مدیرعامل آب منطقه‌ای تهران، حجم کنونی آب موجود در مخازن سدهای امیرکبیر، لتیان، لار، طالقان و ماملو به ترتیب 117، 53، 47، 197 و 120 میلیون مترمکعب است كه حجم مخزن این سدها در زمان مشابه سال گذشته به ترتیب 166، 70، 90، 192 و 142 میلیون مترمکعب بوده است و اين تفاوت قابل توجه و چشم‌گيري است.
ضمن اينكه حجم ذخایر پنج سد تامین‌کننده آب تهران در زمان کنونی 534 میلیون مترمکعب است، اما حجم ذخایر اين سدها در زمان مشابه پارسال 760 میلیون مترمکعب بود که این امر نشان از کاهش 226 میلیون مترمکعبی در مقایسه با زمان مشابه پارسال دارد.
ارتقايي با اشاره به خشکسالی دو سال اخیر، بارش‌های تهران از ابتدای سال آبی جاری تاکنون را 32 درصد کمتر از مدت مشابه سال آبی گذشته عنوان می‌كند ومی‌گويد: «کاهش بارش‌ها، افزایش تبخیر و نفوذ آب در زمین موجب کاهش رواناب‌ها شده است. این درحالی است که پارسال سال کم بارانی درمقایسه با مدت مشابه درازمدت در تهران بوده است. البته اشاره به اين موضوع هم مهم است كه مصرف سرانه آب در خيلي از شهرهاي ما به خصوص تهران چند برابر مصرف جهاني است. میزان سرانه تولید آب در تهران برای هر نفر 370 لیتر در شبانه روز و میزان مصرف 320 لیتر برای هر نفر است و این درحالی است که نرم جهانی مصرف آب در شبانه روز برای هر نفر 150 لیتر است.»
بحران کم آبی در 12 استان
شايد بد نباشد در پايان اين گزارش كمي از مرز تهران و شهرهاي بزرگ خارج شويم و به استان‌هاي ديگري كه در مرز بحران قرار دارند هم اشاره كنيم.
12 استان كشور از بي‌آبي رنج می‌برند و در مرز بحران قرار دارند. در اين بين اصفهان و كرمان در مرز قرمز كم آبي قرار دارند و تهران و شيراز و يزد در مرز زرد كم آبي و استان‌هايي مانند همدان، قم، قزوين، بندرعباس، اراك، البرز و مشهد در وضعيت سبز قرار دارند و اين به معناي زنگ خطر جدي براي تمام استان‌هاي پرجمعيت است.
اگرچه خشكسالي در سال‌هاي متوالي چه در دهه 80 و چه در دهه 90 با اقليم اين سرزمين دست به گريبان بوده اما خشكسالي و كم آبي امسال به قدري محسوس بود كه حتي نمايندگان مجلس را هم به صورت جدي و پيگير به گود كشاند. آن‌قدر كه بسياري از آنها بر اين موضوع اتفاق نظر دارند كه مشكل اصلي خشكسالي و كم آبي با انكار كردن و شانه خالي كردن از بار مسئوليت حل نخواهد شد.
تمام اين آمارها و هشدارها نشان می‌دهد كه موضوع کم آبی همچنان بحراني است و چنانچه بدون ملاحظه يا آينده‌نگري كافي در اين ايام شيرهاي آب شهري را باز رها كنيم، هيچ بعيد نيست كه در بهار و تابستان سال جديدي كه در پيش داريم بار ديگر طعم جيره‌بندي آب منازل مسكوني را تجربه كنيم.