سرانه مصرف نمک، قند و شکر در کشور ما 10 تا 15درصد بیش از میزان توصیه شده سازمان جهانی بهداشت است. 

اين يك آمار غيرواقعي يا اغراق آميز نيست چرا كه از سوي وزارت بهداشت ،درمان وآموزش پزشكي نيز تأييد شده است .

همين طور یکی از مصوبات جلسه اخیر شورای عالی سلامت، اندیشیدن تمهیداتی برای کاهش مصرف نمک، قند و شکر، نوشابه های گازدار و انواع روغن در جامعه است که این مصوبات در ستاد سیاست‌گذاری وزارت بهداشت در حال پیگیری است.

هنوزهم نمك،قند،شكر،روغن ونوشابه هاي گازدار جزو مواد غذايي است كه به طرز باور نكردني با سبد خريد خانوارهاي ايراني عجين شده است .مصرفي كه شايد چندين برابر بيشتراز حد مجاز و استاندارد آن در سطح جهاني باشد.

به معناي ديگراين آمار ها و البته پيگيري هاي جدي براي كاهش اين ميزان مصرف در واقع به معناي زنگ خطر جدي است كه اگر امروز آژير خطر آن به گوش مردم نرسد در آينده اي نزديك جان و سلامت همه را نشانه خواهد گرفت.

 در گزارش امروز و فردای کیهان نگاهي داريم به نتايج مخرب مصرف بالاي هر كدام از اين مواد غذايي و راهكارهاي كاهش آن،همراه ما باشید. 

آمارهاي حيرت آور

مصرف سرانه شكر درايران چيزي نزدیك به چهاركيلوگرم بالاتراز سرانه مصرف جهاني است و ايران دومين وارد كننده شكر در جهان است.

همين طور سرانه مصرف روغن در كشور ما بيش از 19كيلوگرم است كه تقريبا 5 كيلوگرم بيشتراز سرانه مصرف جهاني است.

 در حالی که سرانه مصرف نوشابه گازدار در دنیا 10 لیتر است، هر ایرانی به‌طور متوسط سالانه 42 لیتر نوشابه مصرف می کند.

 همچنين طبق توصیه سازمان بهداشت جهانی حداکثر مقدار مصرف روزانه نمک پنج گرم است در حالی که میزان مصرف نمک در کشور ما دو تا سه برابر این مقدار برآورد شده است. 

بنابراين حتي با نگاهي گذرا به آمارهاي موجود خواهيم ديد كه مصرف سرانه ما در زمينه برخي مواد مصرفي بعضا زيان آور بسيار بالاتر از ميزان توصيه شده و استاندارد آن است.اين موضوع در حالي است كه مثلا مصرف شير، پروتئين وميوه وسبزي در رده پايين‌تري قرار دارد. 

حتي به گفته دكتر علي اكبر سياري معاون وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ، 23 درصد مردم کشور کمبود مصرف انرژی و 70 درصد کمبود مصرف آهن و پروتئین دارند.

اما آمارهای جهانی حکایت از این دارد که 40 درصد مردم دنیا ازکمبود مصرف ریز مغذی ها و 2 میلیارد نفر از کمبود آهن رنج می برند؛ همچنين ‌70 درصد خانوارهای ایرانی کمبود آهن دارند که به این منظور مکمل‌یاری و همچنین برنامه غنی‌سازی آرد را اجرایی کرده‌ایم.

اما در دنیا 1.6 میلیارد نفر با کمبود روی مواجه هستند و این موضوع  در کشور ما هم وجود دارد. البته اکنون سیاستی برای آن نداریم اما به دنبال غنی‌سازی و مکمل‌یاری در این زمینه نیز هستیم.

سرانه مصرف روزانه شیر باید 800 تا 1200 گرم باشد که متاسفانه روند مصرف فعلی بسیار کم است ؛‌ 80 درصد مردم در سن مدرسه کمبود کلسیم دارند.

تمامي اينها در كنارهم شايد ما را به يك موضوع واحد رهنمود كنند و آن اينكه به راستي ما نيازمند يك بازنگري جدي در عادت هاي مصرفي مان هستيم .عادت هايي كه ساليانه نه تنها هزينه هاي مازادي را به اقتصاد خانواده تحميل مي كند كه در درازمدت هزينه هاي درماني بالايي را نيز به نظام سلامت جامعه تحميل خواهد كرد.درواقع پيشگيري از مصرف بالاي موادي همچون نمك ،قند ، شكر ، روغن و نوشيدني هاي گازداراهميت مبرمي دارد كه در اين سالها بايد بيشتر از هميشه به آن توجه شود. 

نمك بر زخم فشار خون 

شايد به جرات بتوان گفت پزشك يا متخصصي نباشد كه بر كاهش مصرف نمك تاكيد جدي نداشته باشد.

نمك سم سفيد خطرناكي است كه به راستي برزخم بسياري از بيماري ها پاشيده مي شود.سم سفيد مهلكي كه جرقه بيماري خطرناك و پر دردسر فشار خون است. اما متاسفانه اين سم مهلك همچنان با قدرت سر سفره ايراني ها حضور پررنگي دارد.

مصرف بيش از اندازه نمك عواقب خطرناكي دارد، عواقبي كه پنهان و آشكار به تدريج آثار خود را برجسم فرد نمايان خواهد كرد.

الهام احرام پوش كارشناس تغذيه دفتر بهبود تغذيه وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشكي در خصوص مصرف نمك در ميان ايرانيان به نكات جالب و قابل توجهي اشاره مي كند و به گزارشگر روزنامه کیهان مي‌گويد :«‌از میان فاکتورهای تغذیه ای شواهد قوی مبنی بر نقش نمک در بالا رفتن فشارخون وجود دارد که این مسئله در مطالعات گسترده ای که در دنیا روی جوامع انسانی، حیوانات آزمایشگاهی و مطالعات ژنتیک انجام شده و نیز مطالعات بالینی مشخص شده است. متاآنالیز مطالعات بزرگ نشان داده که کاهش حدود 6 گرم نمک دریافتی روزانه باعث کاهش 24 درصدی سکته مغزی و کاهش 18درصدی بیماری عروق کرونر می شود و ساليانه حدود 5/2 میلیون مرگ و میر را کاهش می دهد. مصرف غذاهاي پرنمك ، تنقلات وآجيل هاي شور ، فست فودها  مثل سوسيس وكالباس ، پيتزا، غذاهاي كنسروي وآماده كه حاوي نمك و سديم زيادي هستند ، انواع شور وترشي ها  و رفتارهاي نامناسب غذايي مثلا استفاده از نمك‌دان هنگام صرف غذا از دلايل مصرف زياد نمك در كشور است.” 

او در ادامه تصريح مي كند :”بر اساس گزارش پیشگیری اولیه از افزایش فشارخون سازمان بهداشت جهانی در سال 1983 و نیز گزارش بررسی تغذیه و رژیم غذایی در بیماری‌های مزمن همین سازمان در سال 2003، نمک دریافتی روزانه باید کمتر از 5 گرم باشد. بر اساس نظر متخصصین، برآورد میزان نمک دریافتی بر اساس مطالعات بررسی مصرف در بزرگسالان ایرانی 12-10 گرم در روز است.اما در كشور ما قسمت اعظم نمك دريافتي مردم از نوع نمك پنهان در غذا است كه از اين دسته مي‌توان به نمك موجود در مواد غذايي آماده اشاره كرد. بنابراين واضح است كه مي‌توان با تمركز بر كاهش نمك در صنايع غذايي، مقدار نمك دريافتي مردم را نيز به ميزان زيادي كاهش داد. در اين راستا وزارت بهداشت اقدام به بازنگري استانداردهاي مواد غذايي در جهت كاهش نمك موجود در غذاها كرده است. از طرف ديگر با توجه به اين كه در حال حاضر گرايش مردم به استفاده از فست فودها و غذاهاي آماده خيلي زياد شده است واين غذاها حاوي نمك زيادي هستند ، برنامه‌ريزي در جهت آموزش همگاني براي محدود كردن مصرف آنها ضروري به نظر مي‌رسد.

اين كارشناس تغذيه درباره سايراقدامات اجرايي در اين زمينه مي گويد :”  يكي ديگر از اقداماتي كه در چند سال اخير توسط دفتر بهبود تغذيه جامعه معاونت بهداشت براي كاهش مصرف نمك و در جهت افزايش آگاهي عمومي انجام گرفته، برگزاري هفته‌ي بسيج آموزش همگاني تغذيه است كه در 4 سال گذشته اجرا شده است و در سال جاري نيز هفته ملي بسيج آموزش همگاني تغذيه با تأكيد بر كاهش مصرف نمك و روغن با همكاري شوراي سياست‌گذاري سلامت صدا وسيما ،دفتر امور سلامت وتندرستي وزارت آموزش وپرورش و اداره كل سلامت شهرداري و واحد تغذيه درمعاونت‌هاي بهداشتي دانشگاه‌هاي علوم پزشكي كشور اجرا شد. به اين ترتيب كه به مدت يك هفته در تمام استان‌ها و با همكاري ساير سازمان‌هاي بين بخشي اطلاع رساني وسيعي به تمام اقشار جامعه در زمينه‌ي كاهش مصرف نمك و خطرات ناشي از افزايش مصرف آن صورت مي‌گيرد كه البته اين روند در تمام طول سال نيز ادامه خواهد داشت. با انجام اين برنامه‌ها ديده شده است كه سطح آگاهي مردم در اين زمينه به ميزان زيادي افزايش يافته است.” 

راه اندازي سايت آموزش همگاني تغذيه به آدرسhttp://nut.behdasht.gov.ir ، برگزاري دوره‌هاي آموزش الكترونيك تغذيه  با همكاري شبكه آموزش سيما ، تهيه بازي هاي رايانه اي براي كودكان ونوجوانان در مورد مضرات مصرف نمك زياد  وتدوين برنامه بلند مدت كاهش مصرف نمك، از ديگر اقدامات انجام شده توسط دفتر بهبود تغذيه جامعه براي فرهنگسازي تغذيه صحيح وكاهش مصرف  قند ، نمك وچربي و روغن هاست. 

 كاهش نمك ازخانه ها                    

نمك اضافه شده به غذاها در حين پخت وپز نيز رتبه‌ي دوم را به خود اختصاص داده است كه بايد در انجام مداخلات كاهش نمك دريافتي به آن توجه كرد،چون كاهش متوسط در ميزان نمك دريافتي مردم، مي‌تواند تأثير زيادي بر سلامت عمومي بر جاي بگذارد. 

کارشناس تغذیه دفتر بهبود تغذيه وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشكي درباره اقداماتي كه خانواده‌ها مي‌توانند در جهت كاهش مصرف نمك دريافتي انجام دهند مي گويد :”هنگام طبخ غذا ، مقدار نمك كمتري اضافه كنيد، سرسفره از نمكدان استفاده نكنيد،غذاهاي كنسرو شده و بسياري از مواد غذايي بسته بندي شده و آماده داراي مقادير زيادي نمك هستند، به همين دليل بهتر است مصرف اين گونه مواد غذايي را محدود كنيد.براي بهبود طعم غذا و كاهش مصرف نمك در تهيه غذاها به جاي نمك از سبزي هاي تازه، سير، ليموترش، آب نارنج، آويشن، شويد و ... استفاده كنيد.مصرف ، انواع شور، ترشي‌ها، ماهي دودي، سوسيس و كالباس كه حاوي نمك وسديم زيادي هستند را كاهش دهيد.به جاي تنقلات شور وپرنمك مثل چيپس و فرآوردهاي غلات حجيم شده (مثل پفك ، چاكلز ، لينا وچي توز و...) از تنقلات سالم‌تر مثل انواع ميوه‌ها ، خشكبار ، مغزها ( از نوع بدون نمك ويا كم نمك ) استفاده كنيد.

جوش شيرين كه براي ورآمدن و پف كردن انواع نان و كيك به كار مي رود داراي مقدار زيادي سديم است. بنابراين در افرادي كه به علت بيماري، محدوديت مصرف نمك دارند مصرف جوش شيرين هم بايد بسيار محدود شده يا قطع شود.مصرف نمك را كاهش دهيد؛ ولي براي استفاده همان مقدار كم به تاريخ مصرف نمك و پروانه ساخت از وزارت بهداشت و قيد عبارت "تصفيه شده و يددار” بر روي بسته بندي نمك دقت نماييد.

وجود ناخالصي ها در نمك تصفيه نشده (مانند نمك دريا) خصوصا در افرادي كه سابقه بيماريهاي گوارشي، كليوي و كبدي دارند و حتي مصرف مداوم آن در افراد سالم، منجر به بروز ناراحتي هاي گوارشي، كليوي، كبدي مي شود و بايد از مصرف چنين نمك‌هايي خودداري شود.

از مصرف نمك‌هاي فله‌اي مثل نمك‌هايي كه به‌عنوان نمك طبيعي ويا نمك دريا به فروش مي‌رسد خودداري كنيد. اين نمك‌ها يد كافي براي تأمين نياز بدن را ندارند وعلاوه بر آن به دليل انواع ناخالصي‌ها به‌خصوص فلزات  سنگين و سمي، دراثر تجمع در بدن خطر سرطان زايي را افزايش مي دهند.”

اسيد هاي چرب ،مهلك تر از بيماري

گذشته از نمك، مصرف روغن به شكل هاي مختلف و همچنين غذاهاي چرب هم تهديد ديگري است كه اين روزها خواسته يا ناخواسته در سبد خريد و مصرف خانوارها جا گرفته است. تهديدي كه افزايش آن مي تواند تاثيرات غير قابل جبراني بر جا گذارد.

فرزانه صادقی قطب آبادي ،کارشناس دفتر بهبود تغذیه جامعه-  معاونت بهداشت-  وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی در خصوص انواع چربي ها وتاثيرات آن بر سلامت در گفت و گو با گزارشگر روزنامه کیهان مي‌گويد:”بدن انسان برای انجام فعالیت‌های روزانه به مواد مغذی نیاز دارد که برخی از آنها ریزمغذی مانند انواع ویتامین ها و املاح و برخی دیگر درشت مغذی مانند کربوهیدراتها، پروتئین ها و چربی ها هستند.ازبین درشت مغذی ها چربی ها و روغن های خوراکی در تغذیه انسان تقش ویژه اي دارند اما باید توجه داشت مصرف بی رویه انواع چربی و روغن، باعث بسیاری از بیماری ها می شود.”

وی می گوید: "سازمان جهاني بهداشت كشورها را براي طراحي مداخلات گسترده مبتني بر جامعه، در زمينه كاهش چربي غذا، افزايش فعاليت بدني، كاهش استعمال دخانيات و ....متعهد کرده است.همان طور كه به دنبال صنعتي شدن و زندگي ماشيني در بسياري از جوامع ، بتدريج اضافه وزن و چاقي از مشكلات اصلي بهداشتي–‌درماني كشورها قلمداد مي شود. اين افراد در معرض خطر ابتلا به بيماريهاي متابوليك از جمله پرفشاري خون، ديابت نوع 2، بيماريهاي قلب وعروق، سكته مغزي، بيماري كيسه صفرا و برخي انواع سرطانها هستند. " 

البته او در ادامه از كاهش روند فعلي نيز ياد مي كند و مي افزايد :”با تدوین سیاست ها وفرهنگ سازی جامعه ایرانی سهمیه روغن یارانه ای برحسب مصرف خانوار از 97درصد روغن جامد و 3درصد مایع در سال 1374 به ترتیب به 60درصد و 40درصد در سال1386 رسیده است. لازم به ذکر است چربی ها از واحدهای کوچکتری به نام اسیدهای چرب ساخته شده اند که برخی از آنها به نام اسیدهای چرب غیر اشباع برای بدن ضروری و برخی دیگر مانند اسیدهای چرب اشباع و ترانس برای بدن مضرند. میزان اسیدهای چرب ترانس در روغن های خوراکی از 50-42درصد در سال 1377 به 10درصد در سال 1386 طی استاندارد ملی 9131 کاهش یافت. با كاهش اسيدهاي چرب ترانس در روغن هاي نباتي جامد ، روغن نباتي نيمه جامد با کیفیت مناسب تری (تركيب 5 درصد اسيد چرب ترانس و30 درصد اسيد چرب اشباع مطا بق با اصلاحیه استاندارد ملی 9131 تولید شده است که منجر به تولید روغن مایع و نیمه جامد به ترتیب52 درصد و 48درصد در سال1391 شده است.”

اين كارشناس تغذيه همچنين تصريح مي كند :” مقدار مورد نیاز روزانه بدن به روغنها و چربی ها وابسته به میزان فعالیت روزانه و خصوصیاتی نظیر سن ، وزن و قد است.”

 طبق توصيه سازمان جهاني بهداشت، روغن و چربي باید 15- 30 درصد   از نياز انرژي روزانه هر فرد را تامين كند و برای تامین آن باید از روغن های خوراکی و سایر منابع حاوی چربی استفاده کرد.

آخرین گزارش بررسی مصرف مواد غذايي خانوارهاي ايراني در سال 1381 نشان مي دهد روغن ها و چربي‌ها حدود 8/14 درصد انرژي مورد نياز جمعيت كشور را تامين كرده و سرانه مصرف معادل 45 گرم در روز دارند میزان مصرف نسبت به دهه های قبل کمتر شده و ترکیب روغن‌های مصرفی (نیمه جامد ، مایع و سرخ کردنی) بهتر شده است که نشان دهنده اثر مثبت برنامه های اجرایی سازمانها و دستگاه های مسئول است.