نگاهی به مطبوعات سینمایی در دوران پهلوی-4
مجلهای که خطمشی و سیاستگذاری آن در خارج تعیین میشد(پاورقی)
Research@kayhan.ir
سعید مستغاثی
البته نکته قابل توجه آنجاست که مردم مسلمان ایران اغلب این خیمهشب بازیها را بر نمیتابیدند و از همین روی طرح و نقشههای آنها را با شکست مواجه میساختند. فیالمثل همین نشریه «عالم سینما» پس از چاپ دو شماره تعطیل شد و استودیو البرز نیز بعد از تولید چند فیلم 16 و 35 میلیمتری به دلیل شکست تجاری فیلمها، نتوانست به کار تولید فیلم ادامه دهد. (30)
اما با تعطیلی هر مجله، مجلهای دیگر راه میافتاد و طرفه آنکه تقریبا همان عوامل مجله قبلی به مجله جدید هم اسبابکشی میکردند و خطمشی و شیوه کار هم همان بود که بود.
مثلا پایرو گالستیان که خود از مجله «عالم هنر» دکتر کوشان آمده بود، به تدریج پاتوقی در پاساژ روبروی سینما متروپل در خیابان لالهزار نو به راه انداخت و گروهی را جمع کرد که عشق سینمای غرب بودند و مجلات سینمایی خارجی آن روزگار مانند «سلور اسکرین» و «مدرن اسکرین» و «اسکرین استوریز» را به قول معروف میبلعیدند. مجلاتی که بیشتر شرح حال هنرپیشگان سینما و داستان فیلمها بود. از درون آن پاتوق بود که نشریات سینمایی مانند «جهان سینما» «سینما و تئاتر» و «ستاره سینما» بیرون آمدند.
دو نشریه «جهان سینما» و «سینما و تئاتر» در سال 1331 و پیش از کودتای 28 مرداد 1332 تعطیل شدند اما «ستاره سینما» که به یکی از دیرپاترین نشریات سینمایی سالهای پیش از انقلاب بدل شد و بسیاری از نویسندگان و به اصطلاح منتقدان شبه روشنفکر و مدعی هنر متفکر از دل آن بیرون آمدند و همواره هم از سوی این گروه به عنوان نمونه برجسته نشریات سینمایی معرفی شده است، درست در اوج فضای مرگبار و خفقانآور ایام پس از کودتای 28 مرداد آغاز به کار کرد و در همان روزهایی که هر فریاد آزادیخواهی و استقلالطلبی در نطفه خفه میشد و مطبوعات (در حالی که بسیاری از آنها تعطیل یا توقیف شده بودند) تحت نظارت و سانسور شدید قرار داشتند، این نشریه با رویکرد هنر و سینما به محملی از سوی رژیم کودتا برای انحراف اذهان از جو سرکوبگرانهای بدل شد که سرویسهای جاسوسی غرب برای این سرزمین تدارک دیده بودند.
درست روز 28 دی ماه 1332 در حالی حدود 40 روز از قربانی شدن 3 دانشجو در روز 16 آذرماه و در پیش پای نیکسون معاون رئیسجمهوری آمریکا میگذشت و در شرایطی که حکومت خشن نظامی سرلشکر فضلالله زاهدی با همراهی عملیات نظامی امنیتی سرتیپ تیمور بختیار، کوچکترین فضای تنفس برای مردم باقی نگذاشته بود، نخستین شماره مجله ستاره سینما با تصویری 4 رنگ از اوا گاردنر (هنرپیشه زن آمریکایی) در 24 صفحه منتشر شد. (31)
کاظم اسماعیلی نخستین سردبیر مجله «ستاره سینما»، نحوه شکلگیری این مجله را اینگونه توضیح میدهد:
«... بعد از کودتا ما عصرها همچنان جلوی کیوسک پایرور (گالستیان) جمع میشدیم و مجله میخریدیم، حرف میزدیم و به قول معروف آنجا پاتوق همیشگی ما بود. نمیدانم چطور شد که پایرور به انتشار مجله علاقه پیدا کرد. فقط دقیق یادم میآید یک روز عصر که همه جلوی پاتوق ایستاده بودیم و پیرامون سینما و مجلات سینمایی خارجی حرف میزدیم، او به جمع ما نزدیک شد و پرسید که اگر الان یک نفر مجله سینمایی درست کند، استفاده دارد یا نه؟ همه ما چون علاقمند به کار بودیم و دوست داشتیم پایگاهی پیدا کنیم برای او تشریح کردیم اوضاع الان فرق کرده و مجله سینمایی در این اوضاع که مردم سیاستزده شدهاند و به تفریح نیاز دارند، بیشتر میگیرد. پایرور وقتی نظر ما را شنید از فردی صحبت کرد که 30 هزار تومان پول دارد و حاضر است در این راه سرمایهگذاری کند. هر چه ما به او اصرار کردیم، پایرور اسم آن فرد را به ما نگفت و فقط از ما خواست که به سرمایه مجله کاری نداشته باشیم و خودمان را حاضر کنیم که یک مجله سینمایی منتشر کنیم. پایرور تحصیلاتی نداشت، سنش هم آن زمان از ما بیشتر بود و از طریق فروش مجلات خارجی سینمایی به سینما علاقهمند شده بود...» (32)
اینکه واقعا هویت و نام فرد یا گروهی که حاضر شده بوده و در آن زمان ناامنی مطبوعات و نشریات، 30 هزار تومان در اختیار یک سری جوان بیکار بگذارد تا مجله سینمایی منتشر کنند، هنوز مشخص نشده، اگر چه حدسهایی زده میشود اما بنا بر اعتراف و گفتههای بعدی همین کاظم اسماعیلی میتوان حدس قریب به یقین زد که در آن اوضاع حکومت نظامی که انتشار هر نوع مجله یا نشریه نیاز به حمایت قوی از ارکان قدرت یا مراکز و کانونهای استعماری داشت، چه فرد یا گروهی 30 هزار تومان که تقریبا به ارزش 10 میلیارد تومان امروز میشود، پرداخت کرده است.
اسماعیلی در گفتوگویی که در سال 1371 با فریدون جیرانی انجام داده و قسمتهایی از آن در ویژهنامه گزارش فیلم منتشر شد، اذعان داشته است که مجلات خارجی بر روی سمتگیری ستاره سینما تاثیر زیادی داشتند و اسامی برخی آنها را مانند «فتو پلی آمریکایی»، «مدرن اسکرین» و «اسکرین استوریزگ» را ذکر میکند. اما در همین گفت وگو به نکتهای مهم اشاره میکند که در لابلای مصاحبه فوق گم شده و اهمیت آن پنهان مانده است.
بنا بر گفته کاظم اسماعیلی وقتی نخستین شماره مجله «فیلمز اند فیلمینگ» در سال 1954 منتشر گردید، سفارت انگلیس یک نسخه از مجله را برای دفتر ستاره سینما فرستاد. (33) بر اساس گفتههای قبلی خود اسماعیلی که چند سطر بالاتر آمد، در واقع این مجلات خارجی بودند که خطمشی و مسیر مجله را تعیین میکردند. و حالا سفارت انگلیس مجلهای را برای دفتر سینما میفرستد تا در حقیقت برای آن تعیین مشی نموده و راه نشان دهد. چگونه میشود که یک سفارتخانه خارجی که از عوامل اصلی کودتای 28 مرداد هم بوده، برای یک نشریه سینمایی خطمشی تعیین میکند؟!!
از اینجا میتوان حدس زد که آن مبلغ 30 هزار تومان که برای راهاندازی ستاره سینما در اوج خفقان و استبداد کودتایی و حاکمیت سفارتهای آمریکا و انگلیس پرداخته شده بود، از کجا آب میخورد. خصوصا که شخص گالستیان از همان روزهای مجله عالم هنر از طریق اسماعیل کوشان، روابط خوبی با سفارت پیدا کرده بود.
حتی خود اسماعیلی در همان گفتوگو اعتراف میکند که گالستیان از طریق ارتباط با شخصی به نام محرمعلی خان که از مامورین اداره سانسور شهربانی بوده موفق به دریافت امتیاز مجله میشود!!(34)
اما گویا چیزی تغییر نکرده و عوض نشده بود، عکس تمام قد سیلوانا منگانو روی جلد مجله نقش میبندد تا به قول اسماعیلی تمام 6000 تا مجله چاپ شده به فروش برسد! و باز هم همان نویسندگان مجلات قبلی هستند؛ پرویز نوری، پرویز دوایی و... (35)
ستاره سینما، عمر طولانی پیدا کرد و تقریبا تا آخرین روزهای حکومت شاه در ایران انتشارش ادامه داشت و سردبیران متعددی را به خود دید، از روبرت اکهارت گرفته تا پرویز نوری و سیامک پورزند و نویسندگانی مثل خسرو پرویزی و جهانگیر افشاری و ... که وجه مشترکشان تولید فیلمفارسی و حمایت از آن بود.
در این رویکرد نوعی تناقض بین گفتار و عمل دستاندرکاران مجله «ستاره سینما» مشخص بود. آنها در حالی که در مقالات و سرمقالات خود شعار حمایت از سینمای خود را میدادند اما از طرف دیگر، روی جلد و صفحات داخلی را به چاپ تصاویر رنگی و بزرگ و کوچک هنرپیشگان خارجی یا بازیگران فیلمفارسی اختصاص میدادند! و در صفحات بیشتری، به معرفی همان فیلمها و بازیگران میپرداختند!!