ضرورت بررسی دلایل تخلف در صنعت غذایی و راه‌های پیشگیری از آن(بخش پایانی)
چراغ راهنمایی تغذیه زیر ذره‌بین مصرف‌کننده(گزارش روز)
نام محصول، مواد تشکیل‌دهنده، شماره پروانه ساخت از وزارت بهداشت، شماره سری ساخت، تاریخ تولید و انقضاء و وزن خالص، آرم سلامت از سازمان غذا و دارو و چراغ راهنمای سلامتی از جمله مواردی است که هنگام خرید یک محصول و مواد غذایی باید روی برچسب بسته‌بندی آن درج شده باشد.
صدیقه توانا
اگر کالای خریداری شده دارای همه موارد مذکوری که در بالا قید شده، بود، می‌توان به سالم و مجاز بودن آن اطمینان کامل داشت. در غیر این صورت باید به تقلبی بودن آن جنس اعم از مواد غذایی، آرایشی و بهداشتی شک کرد.
بی‌تردید وجود 850 ناظر در چرخه تولید و توزیع صنعت غذایی همچنین چرخه واردات ضریب خطا و دقت آنها را در مورد مجاز و سالم بودن اجناس در صنعت غذا، بالا می‌برد. پس در چنین شرایطی مصرف‌کنندگان بیش از هر چیز باید به چشمان تیزبین اعتماد کرده و هوشیاری خود در مورد بیانیه‌های سازمان غذا و دارو و وزارت بهداشت در خصوص هشدارها و توصیه‌های غذایی و مواردی از این قبیل را بالا ببرند.
ضرر تقلب در تولید انبوه
وسوسه تقلب در همه انسان‌ها وجود دارد، در امر صنعت و تجارت طبق تعریف فرهنگ معین، تقلب برای سود بیشتر است، اما در صنعت غذایی تقلب نه تنها سودآوری ندارد، بلکه برای تولیدکننده زیان سنگین هم به دنبال دارد.
تولید موادغذایی غیرمجاز هم به نوعی تقلب محسوب می‌شود که متاسفانه عده‌ای برای سودجویی اقدام به تولید این مواد غیرمجاز می‌کنند که با سلامتی مردم هم سر و کار دارد.
دکتر ماه‌نظر الهام، پژوهشگر، درباره فرهنگ تقلب در توضیحات بیشتری در این مورد خاص می‌گوید:«بدون تردید، تقلب در صنعت غذا زیان‌آور است، یک تقلب کوچک می‌تواند نام و آوازه تولیدکننده را خدشه‌دار کرده و اعتماد را از مشتری بگیرد، وقتی اعتماد برود تولید دورریز می‌شود، در تولید انبوه، تقلب و ارائه کالاهای غیراستاندارد کار یک تولیدکننده و بازرگان را چنان زمین می‌زند که بلند شدن گاه غیرممکن می‌شود و اغلب ورشکستگی‌ها در تقلب است.
یادمان هست چند سال پیش یک تولیدکننده مشهور متهم شد که با گوشت یخی و فاسد، کالباس می‌ساخت و پخش همین خبر کوتاه فروش این کالا را تا مدتی کمتر از 48 ساعت به یک دهم تقلیل داد.»
وی می‌گوید:«البته تقلب در مواد غذایی در نگاه اول شاید با تولید مواد غذایی غیرمجاز متفاوت باشد، ولی باید به این نکته توجه داشت که در تولید یک ماده غذایی غیرمجاز مثل آبلیمو یا رب‌گوجه یا کیک و کلوچه و... باز هم به نوعی تقلب صورت گرفته است.»
دکتر الهام با اشاره به اینکه صنعت غذا، تاب تقلب ندارد می‌گوید: «گاهی می‌بینید تقلب در یک مقطع کوتاهی شاید سودآور باشد و بتوان یک شبه ره صد ساله رفت و این حرف‌ها را همه علاقه‌مندان به کار تقلب باور دارند از این رو به طمع همین سود آنی، دست به تقلب می‌زنند اما واقعیت این است که تقلب و جنس نامرغوب و غیراستاندارد به دست مردم دادن، برکت کسب و کار را از بین می‌برد و مثال‌ها و شواهد زیادی در این مورد وجود دارد از کسانی که به دینار تقلب کرده ولی به خروار ضرر آن جنس را داده، مثلا کسی که در شیر گاوش آب می‌ریخته و بر اثر یک بیماری ناگهانی، گاوش را از دست داده است. روی همین اصل کسانی که به شهرت و نام نیک اعتقاد وافر دارند، می‌کوشند با تولید و توزیع جنس سالم، اعتماد مشتری را جلب کنند و با فروش بیشتر سود بیشتر عاید خود کنند و از شهرت نام خوب و خوشنامی لذت ببرند.»
این پژوهشگر در ادامه به انواع تقلب اشاره کرده و در تکمیل صحبت‌هایش خاطرنشان می‌کند:«تقلب انواع دارد، در وزن، در نوع مواد اولیه و در حجم و متاسفانه در سایت‌ها و صفحات روزنامه‌ها خبرهای زیادی درباره تقلب مواد غذایی و غیرمجاز بودن آنها چاپ می‌شود مثل تولید آبلیمو با آب کاه و اسید، زردچوبه با خاکه آجر و زعفران با گل زرد و کاکل بلال و... که همه اینها علاوه بر آنکه به سلامتی مردم ضرر می‌زند، خیر و برکت را از کاسب می‌گیرد.»
زیان‌های روانی تقلب
این پژوهشگر از منظر روانی هم به مقوله تولیدات غیراستاندارد که قبلا با عنوان تقلب معروف بود و امروزه نام محصولات غیرمجاز را به خود گرفته و به اصطلاح شیک‌تر شده است، نگاه می‌کند.
وی می‌گوید: «شخص متقلب در نگاه اول برای درآمد بیشتر دست به این کار می‌زند ولی از زیان‌هایی که بعد از تقلب بر جسم و روانش وارد می‌شود خبر ندارد، فرد سودجو از احتمال لو رفتنش اضطراب دارد و تحت تاثیر عوامل فیزیولوژیکی قرار می‌گیرد و در خلوت خود احساس حقارت می‌کند، تخلف و تقلب پنهانی انجام می‌شود، دور از چشم و وجدان به‌خصوص که در مواد غذایی صورت گرفته باشد.»
نشان ایمنی سلامت
از آنجایی که اخیراً بحث سلامت مورد توجه مسئولان قرار گرفته است و شاهد اقدامات خوبی هم در این زمینه هستیم، یکی از اقداماتی که این سازمان در راستای توجه به بحث سلامت مردم انجام داده است ارائه نشان «ایمنی سلامت» است.
دکتر سهیل اسکندری در توضیحات تکمیلی این بحث می‌گوید:«این نشان به شرکتی تعلق می‌گیرد که تراز خود را از معیارهای معمول بالاتر ببرد، این کار باعث می‌شود رقابت در زمینه رعایت موارد بهداشتی و غذایی بیشتر مورد توجه تولیدکنندگان باشد و در مقابل ما امتیازات و جوایزی خاص به این شرکت‌ها می‌دهیم.
مثلا یک شرکت بیسکویت‌سازی به جای استفاده از شکر، از خرما در محصول خود استفاده می‌کند. این یک نوآوری است ضمن آنکه آسیبی هم به مزاج مصرف‌کننده نمی‌رساند و مصرف شکر را پایین می‌آورد.
در این شرایط مردم مخیرند که محصولاتی را از بازار تهیه کنند که سلامت‌محور باشد و «چراغ راهنمایی تغذیه» داشته باشد.»
چراغ راهنمایی تغذیه
با توجه به آنکه در خلال صحبت‌ها مطالب و حرفهای جدیدی مطرح می‌شود برای آشنایی بیشتر خوانندگان، نخواستیم از این اطلاعات صرف‌نظر کنیم. بنابراین طولانی شدن مصاحبه ما با دکتر اسکندری صرفا به خاطر اطلاعات ارزشمندی است که ایشان در اختیار گزارشگر کیهان قرار می‌دهد. از وی در مورد چراغ راهنمایی تغذیه سؤال می‌کنم، که توضیحات وی هم قابل تامل است:
«از 24 مهر ماه سال گذشته در روز جهانی غذا، این طرح توسط وزیر بهداشت مطرح شد که شرکت‌های تولیدی 18 ماه فرصت دارند در تولید محصولات خود این چراغ را رعایت کنند. بدین معنا که در روی بسته‌بندی محصولات 3 چراغ قرمز، زرد و سبز درج شود. مثلا اگر محصولی رنگ سبز دارد یعنی کاملا سالم است و نمک، شکر و روغن کمتری در آن مصرف شده و اگر رنگ زرد دارد یعنی درصد این مواد بیشتر و اگر چراغ قرمز دارد بدین معناست که درصد این مواد بالاست و مشتری با اطلاعات کامل می‌تواند یک محصول را با توجه به نیاز و درصد خطرات پایین خریداری کند.»
به او می‌گویم آیا این طرح قرار نیست اجباری شود؟ می‌گوید:«پس از پایان موعد مقرر اگر شرکتی بر روی محصولات خود این علائم را درج نکند در پرونده آنها لحاظ شده و در صورت تکرار، حکم تخلف را پیدا کرده و در نهایت مجوز تولید نخواهد داشت.»
اسکندری تاکید می‌کند: «ما با تمام اقدامات دنبال این هستیم که مردم بفهمند سلامتی آنها برای ما مهم‌تر از هر چیز دیگری است و در این بین خود مردم هم باید خیلی به ما کمک کنند و هوشیار باشند.
مثلا از خرید برخی اجناس ارزان قیمت امتناع کنند و این احتمال را بدهند که شاید مثلا قیمت فلان سوسیس یا کالباسی که خیلی پایین است، به دلیل غیراستاندارد بودن آن است یا فلان تن‌ماهی که در گوشه خیابان با قیمت ارزان، به فروش می‌رسد ناشی از حجم کم آن باشد.
در هر صورت اولویت کاری سازمان غذا و دارو در سال جاری نظارت در سطح عرضه و گسترش در نظارت‌ها است و مردم هم باید به خدمتگزاران خود اعتماد کنند.»
مواد حلال کدامند؟
با اشتیاق یک لیوان آب جوش از آبدارچی اداره گرفت و با وسواسی زیاد یک بسته نسکافه از کشوی میزش درآورد و از قسمت چیده شده در آن را باز کرد و تا آخرین ذره پودر را داخل لیوان تکان داد.
با ته چنگال غذاخوری‌اش شروع به هم زدن کرد، عطر قهوه تا چند میز اطراف پیچید و دوستانش را به هوس انداخت. تعارفی زد و یکی از بچه‌ها با این جمله که تعارف آمد و نیامد داره یک بسته گرفت تا به جای چای عصرانه یک لیوان قهوه آماده میل کند.
قبل از آنکه محتویات داخل بسته را توی آب جوش بریزد، بسته را بالا و پایین کرد و دنبال تاریخ تولید و شرکت سازنده و آرم وزارت بهداشت بود.
انگار جرقه‌ای در ذهنش زده شود رو به دوستش کرد و پرسید این بسته‌ها آرم حلال بودن دارند یا نه؟ چشم‌ها تیزتر شد تا دنبال آرم مخصوص باشند خصوصا آنکه محصول ساخت یک شرکت خارجی بود و خوشبختانه این آرم از نظر دوستان مصرف‌کننده دور نماند. بی‌تردید این اتفاق هم برای شما هنگام خرید یک محصول خارجی افتاده است که علاوه بر دقت در مورد درج تاریخ تولید و انقضاء، به آرم حلال بودن محصول هم توجه داشته باشید.
مهندس سیروس بلندنظر کارشناس حلال اداره کل غذا، آرایشی و بهداشتی سازمان غذا و دارو نیز با اشاره به اینکه در سه ماهه اول سال جاری از ورود چندین کالا که حلیت آنها مورد تایید قرار نگرفت یا حرام تشخیص داده شده جلوگیری به عمل آمده است می‌گوید:«جمهوری اسلامی ایران همانند سایر کشورهای مسلمان و بی‌تردید، دقیق‌تر و مبتنی بر احکام شیعی، نظارت و کنترل حلیت غذاهای تولیدی و مخصوصا وارداتی که سلامت روح و جسم انسان وابسته به غذای حلال و سالم می‌باشد را در دستور کار خود قرار داده است.»
وی در ادامه توضیحاتش در این خصوص می‌گوید:«از آنجایی که وزارت بهداشت و به تبع آن سازمان غذا و دارو مسئول کنترل و نظارت بر مواد غذایی و آشامیدنی، آرایشی و بهداشتی، متولی سلامت تعیین شده است، لذا براساس چنین رویکردی تمامی مواد غذایی، آرایشی و بهداشتی که از مبادی قانونی وارد کشور می‌شوند، صرفا پس از تایید مجوزهای حلال بررسی حلیت و آزمایشات مربوطه، اجازه مصرف در کشور اسلامی ایران را پیدا می‌کنند.»
این کارشناس در ادامه می‌گوید: «در این خصوص اقدام بسیار جدی و موثر از جمله تشکیل کمیته حلال با هدف بررسی و کارشناسی دقیق گواهی‌های حلال مواد غذایی وارداتی و در صورت نیاز حتی اعزام گروه کارشناسی فنی و شرعی با هماهنگی دفتر مقام معظم رهبری در جهاد کشاورزی، جهت بازرسی واحد تولیدی خارجی و شرکت اعضاء کمیته در جلسات حلال داخلی و خارجی به عمل می‌آید، همچنین با به اشتراک گذاشتن اطلاعات مربوطه، درصدد ارتقاء سطح علمی و شرعی خود هستند.»