فرهنگ رمضان در سرزمین گیلان
گیلانیان، آن هنگام که خورشید سیام شعبان فروغ خود را به حلول ماه مبارک رمضان میبخشد؛ در سحرگاهانی روشن، پاسدار آیین کهن فرهنگ رمضان در سرزمین خویش میشوند.
هلال ماه مبارک رمضان چشمانتظاران بسیار دارد و به استقبال رفتن آیینی است که در گیلان به «پیش آ شو» معروف است و آوای خروس سفید خبر از سحرگاهانش میدهد و به همین سبب در افسانههای مردم گیلان، خروسسفید روزگاری فرشتهای بوده و از این رو نگهداشتن آن را و صدایش را خوش میدارند و تا حد ممکن از ذبح آن میپرهیزند.
گیلان با پیشینهای کهن سرشار از آیینها و مراسمی است که هر یک در فصل، زمان و مکان خود اجرا میشود و نشانگر فرهنگی کهن است، اگرچه نیک نیست که بگوییم فرهنگها و آیینها میروند تا یکدست شوند.
گویی در شهرها آیین و فرهنگ رمضان یکی شده و همه بر یک قاعده، پیشواز ماه نیایش را آغاز میکنند هرچند، گاهی تفاوتهایی اندک در کوی و راه هویدا میشود.
امروز اگرچه در گیلان همچون همه جای کشور ارتباطات دیجیتال دعای سحر و نوای اذان را به خانهها میبرد و دیگر سحرگاهان گوش به بانگ خروس سفید نمیسپارند، اما هنوز بعضی از کوهنشینان این دیار سبز چشم بر ستاره میزان یا ششه دارند و درگاهی از آن غذا بر آتش میبرند و درگاهی دیگر از آن دست از طعام میکشند و نماز میگزارند.
پژوهشگر فرهنگ مردم گیلان درباره آداب و رسوم ویژه ماه مبارک رمضان در استان میگوید: مردم گیلان در قرنی که گذشت، دستکم هشت آیین ویژه برای استقبال و گرامیداشت ماه مبارک رمضان داشتهاند که امروزه به جز دو سه رسم که در برخی مناطق گیلان برجای مانده، بقیه به دست فراموشی سپرده شدهاند.
محمد بشرا افزود: نظافت و خانهتکانی، خرید لوازم چایخوری و سفید کردن ظروف مسی، تهیه مایحتاج ماه مبارک رمضان، مراسم آشتیکنان، تشخیص و اعلام وقت سحر با بانگ خروس و ستارگان، افطاردهی و فرستادن سحری و افطاری، دوختن کیسه برکت، پیراهن سلامت و روسری بختگشایی و مراسم ویژه عیدفطر آیینهایی بودند که اجرای آنها در جای جای استان مرسوم بود.
مجمعه افطار گیلانیها حاوی سبزی خوردن، شامی (حتما باید بر سر سفره افطار گیلانیها باشد)، چای و شکر و پنیر و نان تازه و رشته خشکار ( شیرینی ويژه ماه رمضان گیلانیان که ورقهای از آرد برنج، پر شده با گرد و هل و شکر) است.
پیشترها رمضان هم نوروز بود؛ خانه تکانی میکردند و دیوارها را با گل رنگی سفید میکردند، برنج خیس میکردند و در نمکیار (ظرف سفالی ویژه گیلان که برای ساییدن مورد استفاده قرار میگرفت) آرد فرنی میساختند و رشته برای خشکار میریختند و در زیر نور چراغهای فانوس، حبوبات پاک میکردند و هرکس به فراخوری، نذری آماده میکرد و همه به مسجد میرفتند.
مراسم آشتیکنان بعنوان یکی دیگر از آداب استقبال ماه مبارک رمضان در گیلان است. این آیین، به تقریب در همه شهرها و روستاها وجود دارد و تشریفات آن بسیار ساده است.
اگر دو نفر از یکدیگر ناراحتی و کدورتی داشتند، یک ریش سفید و بزرگتر با پادرمیانی در مراسم سادهای که در خانه خود برپا میکرد؛ آن دو را بدون اطلاع یکدیگر دعوت میکرد و پس از نصیحت کردن، آنها را با هم آشتی میداد.
مردمانی که سادههستند و بساط آیین رمضان، به سادگی مناجات شبانگاهان، همچنان داغ و پرنشاط است.