نگاهی به آثار جسمانی و برکات روحی ماه مبارک رمضان(بخش نخست)
ضیافت فرصت‌ها و فضیلت ها(گزارش روز)
بار دیگر درهای آسمان به روی مومنین گشوده شده تا درحریم امن الهی دَمی بیاسایند و فارغ از هیاهو و دلمشغولی‌های روزگار تنها به شناخت خود و خدای خود مشغول باشند. فرصت فکر کردن به خود این روزها در سایه زندگی مدرن ازهر بنی بشری رُبوده شده و انسان را به موجودی صرفا مادی‌گرا و دور از خود مبدل کرده است؛اما رمضان شهری است که انسان را از ازدحام اَبَر شهرهای امروزی دور کرده و به شهر درونی وجودمان فرا می‌خواند. جایی که می‌توان با خود قدم زد و به بهتر بودن و بهتر شدن اندیشید. به خدای خود فکر کرد و برای هر حاجتی به در خانه غیرنشتافت.
گالیا توانگر
سحرهای رمضان بهترین زمان برای خود‌سازی است. از اندیشیدن به خود آغاز و تا با همنشینی و همدلی با اعضای خانواده امتداد پیدا می‌کند. در رمضان اعجازی است که حافظ آن را به بهترین شکل توصیف کرده است:«روزه هر چند كه مهمان عزیز است‌ای دل/ صحبتش موهبتی دان و شدن انعامی» کلیدی‌ترین و اعتدالی‌ترین بیت حافظ در باب ماه مبارک رمضان. روزه، مهمان عزیزی‌است برای دل‌های ما.همراه بودن و روزه داشتن جان و دل از این ماه نعمتی است غیرقابل انکار و گذر کردن به سلامت از این ماه انعامی است برای روزه داران.
سبک زندگی رمضانی در اقصی نقاط
ایران اسلامی
با چرخ خریدش آمده بازار مولوی و اولین قلمی هم که سراغش را گرفته ماهی است. لهجه اش به خوبی مشخص می‌کند که مازنی است. از سحردریاباری در مورد مراسم‌های خاص ماه رمضان که در بین مازنی‌ها مرسوم است می‌پرسم،وی پاسخ می‌دهد: «در مازندران افرادی که حاجتی داشته باشند برای برآورده شدن آن در ماه مبارک نزدیکی‌های افطار نذر ختم انعام بجا می‌آورند. برای این کار از کسانی که در قرائت قرآن تبحر دارند دعوت می‌کنند و به هنگام خواندن قرآن مقداری نمک، چند قرص نان و چند ظرف آب در سینی بزرگی می‌گذارند و در مجلس قرار می‌دهند. پس از خواندن سوره انعام، افراد روزه خود را با غذاهایی که در سینی قرار دارد باز می‌کنند و نان‌های باقیمانده را به‌عنوان تبرک در سفره نان قرار می‌دهند تا برکت پیدا کند و در ادامه صاحب مجلس سفره افطار را پهن می‌کند. کسانی که در مازندران برای نخستین بار به سن تکلیف می‌رسند و روزه می‌گیرند تا زمانی که از جانب بزرگ‌ترها به‌عنوان روزه سری هدیه‌ای نگیرند، افطار نمی‌کنند. معمولا این هدایا شامل چادر نماز و طلاجات برای دختران، پول و انواع نقره‌جات قدیمی برای پسران است.»
حسن اصلان زاده فروشنده اقلامی چون حبوبات، رب‌گوجه فرنگی و ادویه جات از اهالی اردبیل است. اگرچه در خطه مادری او همیشه سرما کلمه‌ای است که در توصیف منطقه آنها جا خوش کرده اما در ایام همدلیِ رمضان دل‌های اردبیلی‌ها بسیار گرم می‌تپد و با همسایگان خود عیاقند. این هموطن اردبیلی در باب مراسم مرسوم ماه مبارک در منطقه شان توضیح می‌دهد: «اردبیلی‌ها به سه روزی که در پیشواز از رمضان روزه می‌گیرند، قاباقاگئتمک می‌گویند.بسته‌شدن مغازه‌ها هنگام افطار از دیگر رسومی است که هنوز در اردبیل اجرا می‌شود. در این‌ماه تمامی مغازه‌ها به غیراز غذاخوری‌ها هنگام افطار بسته می‌شوند. یکی از رسوم قدیمی در اعیاد، یادکرد امواتی است که اخیرا درگذشته‌اند. در‌ماه مبارک رمضان نیز که به عقیده مردم اردبیل، عید محسوب می‌شود، برای درگذشتگانی که طی یک سال اخیر فوت کرده‌اند، در تکایا، مساجد و یا منازل بستگان آنان مجلس ترحیم برگزار می‌شود. طبق سنت دیرین مردم این منطقه، هر سال در دومین شب از‌ماه مبارک رمضان، این قبیل مراسم یادبود برگزار شده و مؤمنان با برگزاری مجلس‌ختم، جای خالی درگذشتگان را در نخستین رمضان بعد از درگذشت آنان، با قرائت قرآن کریم و فاتحه‌خوانی، پر می‌کنند.»
این گفته اصلان زاده ذهنم را به خود مشغول می‌کند:«ما چشم همچشمی نداریم. هر چه داریم و در توانمان است بر سر سفره افطار می‌گذاریم و با همسایه‌ها و مهمانان خود بی‌ریا برخورد می‌کنیم. در حقیقت با هم نداریم.کسی به کسی پز نمی‌دهد. بویژه در بین خانواده‌هایی که بیشتر از قشر کارگران ساده روزمزد هستند.»
بهبود 29 بیماری صعب العلاج با روزه داری
در ماه مبارک رمضان هم برکات جسمانی جاری و ساری است و هم فیض روحی عظیم و غیرقابل انکار.
لذا اگر بخواهیم از آثار و برکات این ماه سخن بگوییم ناگزیر باید هم برکات جسمانی ماه مبارک را بررسی کنیم و هم به آثار و فیوضات روحی این ماه توجه داشته باشیم. آثار معنوی و تربیتی،آثار اجتماعی، آثار اقتصادی، آثار بهداشتی، آثار و برکات روزه داری در دنیا،قبر و قیامت و...مجموعه‌ای شاخص از ده‌ها آثار و خیر و برکات این ماه عزیز است که علمای دین و اهل فن مکررا به آن اشاره داشته‌اند.
غلامحسین صدری معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان دلیل بروز بیشتر بیماری‌ها را ناشی از تخمیر یافتن غذا در روده‌ها دانسته و می‌گوید: «روزه سبب اصلاح فرایند تخمیر در روده‌ها و درمان بیماری‌ها می‌شود. درمدت یك ماه روزه داری، انسان دارای یك بدن تازه، تعمیر یافته و آزاد می‌شود و از قید و بند سموم رهایی می‌یابد.»
وی با بیان اینکه روزه تاثیرات زیادی بر سلامتی روح و جسم روزه داران دارد و تحقیقات بسیاری در این خصوص از سوی جامعه پزشکی در سطح دنیا صورت گرفته است، می‌افزاید:«در تحقیقات یک پزشک آمریکایی -که اثرات روزه گرفتن را بررسی کرده است- آمده که روزه برای درمان ۲۹ مورد از بیماری‌های صعب العلاج، تجویز می‌شود. درمان بیماری‌هایی مانند سرطان خون، بیماری‌های عصبی، یبوست مزمن، ناراحتی مثانه، گرفتگی مجاری خون، فشار خون بالا، بیماری‌های معده و روده، امراض چشمی، افسردگی، ضعف جنسی و ورم كیسه صفراء گرفتن روزه تجویز می‌شود. کبد كه برای حل و هضم غذا مجبور است دائما صفرای خود را مصرف كند در مدت سی روز (یك ماه روزه داری) ترشحات صفرائی را صرف حل كردن باقیمانده غذای جمع آوری شده خواهد کرد.امروزه جامعه پزشکی به این نتیجه رسیده است که روزه گرفتن با کاهش دریافت ۲۰ تا ۴۰ درصدی مصرف غذا باعث فعال شدن سیستم ایمنی بدن می‌شود.»
معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان ادامه می‌دهد: «با حذف سموم ذخیره شده در بدن، دستگاه گوارش و سایر اعضای بدن که در هضم و جذب مواد غذایی نقش دارند در این ماه استراحت کرده تا پس از روزه داری به فعالیت‌های گذشته خود بازگردند. روزه داران نباید در مصرف غذا زیاده روی کنند، زیرا در زمان روزه داری، اسید معده به جای غذا به وسیله صفرا خنثی می‌شود و زخم معده را به دنبال نخواهد داشت به همین دلیل داشتن برنامه غذایی صحیح در ایام این ماه می‌تواند برای روزه داران نقش اساسی را ایفا کند.اگر چه در روزه داری در آغاز، گرسنگی و گاهی نوعی تحریك عصبی و سپس ضعف احساس می‌شود، ولی درعین حال كیفیت پوشیده‌ای به فعالیت می‌افتد و در نتیجه همه اعضا، مواد خاص خود را برای نگهداری و تعادل محیط داخلی قلب، قربانی می كنند.»
تمرین نه گفتن و تقویت اراده در روزه‌دار
برخي ازاحساس‌های رمضان بسيار شيرين است، احساس قرار گرفتن در ضيافت الهي و مهمان بودن براي خداوند متعال از جمله اين احساس هاست و لذا يكي از فلسفه هاي عام روزه و ماه مبارك اين است كه انسان محبت الهي را بچشد و احساس كند كه دوست خداست و خدا نيز او را دوست دارد كه اين احساس در ماه هاي ديگر به اين شدت وجود ندارد.
فاطمه مهدوی کارشناس ارشد روانشناسی تربیتی در گفت و گو با گزارشگر کیهان توضیح می‌دهد:«همه اقشار جامعه از مرد و زن و پیر و جوان به این مهمانی الهی فراخوانده شده‌اند.این بدان معناست که برقراری ارتباط با خدای متعال در این ماه تسهیل شده است. درسحرها و نیز زمان افطار نوعی الفت جمعی کاملا محسوس است. همین تقویت همدلی داروی درمان بسیاری از افسردگی‌ها ونقص‌های روحی روانی قرار می‌گیرد. شخص روزه‌دار در جمع‌های صمیمی حس می‌کند مورد توجه خدا و عزیزانش قرار گرفته، وقتی نگاه گرم خانواده‌اش را در کنار خود احساس می‌کند و ازسویی بیش از پیش متوجه دست قدرتمند الهی شده و در حریم امن الهی حس می‌کند قدرتی ورای همه قدرت‌ها او را زیر نظر دارد،بخش قابل توجهی از استرس‌ها، اضطراب‌ها و دل نگرانی‌های روزانه‌اش کم می‌شوند.»
وی با بیان اینکه اثر بخشی همین داروی آرامبخش قوی تا حدی است که با نگاهی به آمار جرایم قضایی متوجه می‌شویم که حقیقتا رمضان در اصلاح امور روحی بسیار موثر است و به حل شدن بسیاری از آسیب‌های اجتماعی و کاهش مفاسد و جرائم کمک قابل توجهی دارد، می‌گوید: «البته تطهير كنندگي و هدايت كنندگي ماه مبارك رمضان بسيار بيش از آن چيزي است كه ما از آن استفاده مي‌كنيم. يعني رمضان يك درياي بيكراني است كه ما فقط از آن لب‌تر مي‌كنيم.»
این متخصص اهل فن با ورق زدن پرونده قطور پژوهش‌های انجام شده در باب آثار روحی و روانی روزه داری از جانب پژوهشگران داخلی و خارجی می‌گوید:«در واقع براساس پژوهش‌های علمی، روزه‌داری سبب آرامش روحی شده و استرس و نگرانی را از انسان روزه‌دار دورمی‌كند. این امر مسلما تنها در سایه گرسنگی و تشنگی‌های بی‌هدف و بدون احساسات پاك معنوی میسر نخواهد شد. ارتباط معنوی انسان با معبود و توكل بر او باعث نوعی نشاط روانی در فرد می‌شود. در واقع آنچه در سیستم عصبی انسان رخ می‌دهد و به صورت انواع رفتارها بروز می‌كند، بستگی به ترشح مواد میانجی سیستم عصبی دارد.این مواد میانجی سیستم عصبی كه «نوروترنسمیتر» نام دارند، با انتقال پیام‌های عصبی و نیز با كم و زیاد شدن، باعث بروز خلق‌وخوی هر فرد می‌شوند. تكیه بر قدرتی برتر و والا با بالا بردن سطح «نوروترنسمیتر»های خاصی در سیستم عصبی، موجب از بین رفتن حس بی‌پناهی و ایجاد نوعی آرامش در فرد می‌شود. محققان اروپایی با بررسی تأثیر روزه در مسائل روحی افراد روزه دار، دریافتند كه با پررنگ‌تر شدن اصول معنوی در ماه رمضان، بسیاری از مسائل روحی آنها از جمله وسواس، افسردگی و پرخاش‌گری كاهش چشم‌گیری می‌یابد.»
این روانشناس تربیتی روزه داری را تمرینی برای نه گفتن به خود توصیف کرده و در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «یكی از اثرات روحی روزه داری، پاسخ منطقی به امیالی است كه پروردگار به آن امر و نهی كرده است. اینجاست كه انسان به خاطر آن نیروی برتر به خود «نه» می‌گوید. شاید در بسیاری از شرایط زندگی، «نه» گفتن سخت باشد، اما اگر عادت كنیم كه با خواسته خود یا دیگران موافقت كنیم، روزی فرا می‌رسد كه دیگر به مزاحمت‌های فكری خود و خواسته‌های نگران‌كننده دوستان و اطرافیان هم نمی‌توانیم نه بگوییم. اما در روزهای پرفیض ماه رمضان تمرین می‌كنیم كه با دلیل و منطق، خواسته‌ها را به زمان خاص خودش موكول كنیم و در مقابل آشامیدن و خوردن بگوییم باشد تا زمان افطار.این‌گونه است كه اعتماد به نفس و قاطعیت خود را نیز تقویت خواهیم كرد.محققان روانشناس معتقدند كه توانایی هر فرد در برخورد صحیح با احساسات و امیال سبب پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی همچون اعتیاد می‌شود.باید از فرصت رمضان در امر خود‌سازی نهایت بهره را برد.»
همدلی‌های رمضانی در انجام کار خیر
لازم به توضیح است که رسم دیگری که در فرهنگ عامه برخی مناطق کشورمان در ماه مبارک مرسوم است رسم دوختن کیسه برکت است. کیسه برکت را گاه همچون منطقه مشگین شهراز پارچه سفره نذری می‌دوزندکه به برکت تور بافی نیز معروف است.
پس از آماده‌شدن، مقداری نمک و وجه نقد در آن قرار داده می‌شود. خانواده‌ها پس‌انداز خود را در طول سال داخل این کیسه قرارداده و در سفرهای زیارتی و کارهای عام‌المنفعه مورد استفاده قرار می‌دهند. در کرمان از همین سنت بالا که به شیوه دیگری اجرا می‌شود تحت عنوان کلید زنی یاد می‌کنند. در این رسم، خانمی در طول شب با پوشاندن خود با چادر به‌طوری که دیده نشود،سینی‌ای را که در آن آینه، سرمه‌دان، نبات یا شیرینی و قرآن کریم قرار گرفته است به‌دست می‌گیرد و به در خانه‌های اهالی محله می‌رود. گفته می‌شود، در کلیدزنی اجرا‌کننده باید از قبل نیت کرده باشد که هدایا را صرف امری خیر کند. کلیدزنی بیشتر در شب‌های قدر و از نیمه دوم‌ماه رمضان شروع می‌شود. البته گاهی دیده شده که در نیمه اول نیز کلیدزنی انجام می‌گیرد، ولی آنچه بیشتر رایج است نیمه دوم و شب‌های قدر است.به هر جهت در همه این سنت‌ها و رسوم هدف اصلی چیزی جز جمع آوری کمک‌های مردمی و جمعی برای انجام امور خیر و کارهای عام المنفعه نیست.