زندگی اجتماعی و زندگی جمعی
از آموزههای قرآنی به دست میآید که زندگی دنیوی بر اساس زندگی اجتماعی سامان یافته و هر کسی به دیگری نیاز دارد تا بتواند امورات خود را تامین کند. از همین رو زندگی دنیوی بر اساس دو اصل: 1. ضوابط؛ 2. ارتباطات تامین میشود.
مراد از ضوابط همان عقودی است که موجب میشود انسانها به خرید و فروش کالا و خدمات بپردازند؛ و مراد از ارتباطات همان روابط خویشاوندی نسبی و سببی و رابطه دوستی است که موجب میشود انسانها نیازهای یکدیگر را تامین کنند. رابطه پدر و فرزندی و همسری و مانند آنها عامل تامین بسیاری از نیازهای بشری است.
اما در قیامت زندگی اجتماعی نخواهد بود، بلکه زندگی جمعی وجود خواهد داشت؛ زیرا هر کسی نیازهای خودش را تامین میکند و دیگر نیازی به دیگری ندارد تا نیازهای مادی و عاطفی و مانند آن را برآورده سازد، لذا خداوند درباره نظام اخروی میفرماید: ان یاتی یوم لا بيْعٌ فيهِ و لا خُلّةٌ؛ روزی میآید که در آن خرید و فروش و دوستی و رابطهای نیست.(بقره، آیه 254؛ ابراهیم، آیه 31)
البته پس از پایان روز حسابرسی و ورود انسانها به بهشت ممکن است زندگی جمعی ترکیبی از والدین و فرزندان و همسران دنیوی و دوستان تحقق یابد؛ چنانکه از آیه 21 سوره طور و آیه 8 سوره غافر به دست میآید و آنان محفلهای خانوادگی و دوستانهای در بهشت خواهند داشت که برای تامین نیازها نیست تا زندگی اجتماعی باشد بلکه تنها یک محفل خانوادگی و دوستانه است.
همه انسانها با آنکه در محشر جمع هستند ولی همه تک و تنها هستند و هیچ رابطهای میان آنان نیست؛ همین حالت پس از ورود به بهشت ادامه خواهد یافت البته با نوعی از زندگی جمعی که اجتماعی نیست بلکه بر اساس امور و حکمتها و مصالح دیگر است.