مصحف امام علی(ع) (پرسش و پاسخ)
پرسش:
مصحف امام علی(ع) چیست و چه تفاوت‌هایی با قرآن فعلی دارد و چرا به دست ما نرسید؟
پاسخ:
به اعتقاد برخی از دانشمندان و محدثان شیعه و سنی، حضرت علی(ع) که خود نیز از کتاب وحی بود، قرآن را بعد از پیامبر اکرم(ص) جمع‌آوری کرد و قرآن آن حضرت ویژگی‌هایی به شرح زیر داشت:
1- ضبط قرآن بنا بر قرائت پیامبر گرامی(ص)
2- ترتیب دقیق آیات برحسب نزول
3- در بر داشتن توضیحاتی، نظیر ذکر شرایط و مناسبتی که موجب نزول آیات بود، نام مکانی که آیه در آنجا نازل شد، ساعت نزول آیه، نام افرادی که آیه درباره آنان نازل شده بود و... (محمدهادی معرفت، آموز علوم قرآن، ترجمه وکیلی، ج1، ص 349) بنابراین قرآن فعلی هیچ‌گونه تفاوتی از نظر آیات و سور و تعداد آنها، به جز داشتن توضیحات و ترتیب خاص، با مصحفی که حضرت علی(ع) جمع‌آوری فرمود ندارد.
اما اینکه چرا قرآن علی(ع) با وجود ویژگی‌های ممتاز آن به دست ما نرسید دلایل متعددی به شرح زیر دارد:
1- پس از رحلت پیامبر گرامی(ص) بزرگان صحابه برحسب دانش و کفایت خود، به جمع‌آوری آیات و مرتب کردن سوره‌های قرآن دست زدند و از آنجا که جمع‌کنندگان مصحف‌ها متعدد بودند و با یکدیگر ارتباطی نداشتند، مصحف‌ها از نظر روش، ترتیب و قرائت با یکدیگر یکسان نبود و باعث اختلاف بین مردم می‌شد، به حدی که یکدیگر را تکفیر می‌کردند. عثمان برای رفع اختلاف و وحدت جامعه، پس از مشورت با صحابه، اقدام به یکی کردن مصاحف کرد. (محمدهادی معرفت، تاریخ قرآن، ص 96)
2- امام علی(ع) از یکی کردن قرآن‌ها به وسیله عثمان راضی بودند، از آن حضرت است که فرمودند: «به خدا سوگند! عثمان درباره مصاحف (قرآن) هیچ عملی را انجام نداد. مگر اینکه با مشورت ما بوده.» دیگر اینکه حضرت پس از آنکه به خلافت رسیدند، مردم را تشویق کردند که به همان مصحف عثمان ملتزم باشند و تغییری در آن ندهند، اگر چه در آن غلط‌های املایی وجود داشته باشد، و این بدان جهت بود که از آن پس، هیچ کس برای اصلاح قرآن تغییری در آن به وجود نیاورد. (همان، ص 101)
3- با توجه به مطالب گذشته روشن می‌شود که عرضه نکردن قرآن از سوی حضرت علی(ع) در زمان‌های بعد، به دلیل حفظ وحدت جامعه و صلابت و استواری قرآن بوده است. (همان‌گونه که درباره خلافت خودشان سکوت اختیار کردند.)
سرانجام مصحف علی(ع)
درمورد سرانجام مصحف علی(ع) باید گفت: نظر عد‌ه‌ای از محدثان و محققان شیعه بر آن است که مصحف علی(ع) به صورت «سپرده امامت» به فرزندش امام مجتبی(ع) رسید و به تدریج به شکل «میراث امامت» از امامی به امام دیگر منتقل شده و اکنون در اختیار امام دوازدهم شیعیان حضرت حجت‌بن‌الحسن(عج) قرار دارد. (محمدهادی معرفت، التمهید فی علوم القرآن، 292)
مصحف امام علی(ع) چیست و چه تفاوت‌هایی با قرآن فعلی دارد و چرا به دست ما نرسید؟
پاسخ:
به اعتقاد برخی از دانشمندان و محدثان شیعه و سنی، حضرت علی(ع) که خود نیز از کتاب وحی بود، قرآن را بعد از پیامبر اکرم(ص) جمع‌آوری کرد و قرآن آن حضرت ویژگی‌هایی به شرح زیر داشت:
1- ضبط قرآن بنا بر قرائت پیامبر گرامی(ص)
2- ترتیب دقیق آیات برحسب نزول
3- در بر داشتن توضیحاتی، نظیر ذکر شرایط و مناسبتی که موجب نزول آیات بود، نام مکانی که آیه در آنجا نازل شد، ساعت نزول آیه، نام افرادی که آیه درباره آنان نازل شده بود و... (محمدهادی معرفت، آموز علوم قرآن، ترجمه وکیلی، ج1، ص 349) بنابراین قرآن فعلی هیچ‌گونه تفاوتی از نظر آیات و سور و تعداد آنها، به جز داشتن توضیحات و ترتیب خاص، با مصحفی که حضرت علی(ع) جمع‌آوری فرمود ندارد.
اما اینکه چرا قرآن علی(ع) با وجود ویژگی‌های ممتاز آن به دست ما نرسید دلایل متعددی به شرح زیر دارد:
1- پس از رحلت پیامبر گرامی(ص) بزرگان صحابه برحسب دانش و کفایت خود، به جمع‌آوری آیات و مرتب کردن سوره‌های قرآن دست زدند و از آنجا که جمع‌کنندگان مصحف‌ها متعدد بودند و با یکدیگر ارتباطی نداشتند، مصحف‌ها از نظر روش، ترتیب و قرائت با یکدیگر یکسان نبود و باعث اختلاف بین مردم می‌شد، به حدی که یکدیگر را تکفیر می‌کردند. عثمان برای رفع اختلاف و وحدت جامعه، پس از مشورت با صحابه، اقدام به یکی کردن مصاحف کرد. (محمدهادی معرفت، تاریخ قرآن، ص 96)
2- امام علی(ع) از یکی کردن قرآن‌ها به وسیله عثمان راضی بودند، از آن حضرت است که فرمودند: «به خدا سوگند! عثمان درباره مصاحف (قرآن) هیچ عملی را انجام نداد. مگر اینکه با مشورت ما بوده.» دیگر اینکه حضرت پس از آنکه به خلافت رسیدند، مردم را تشویق کردند که به همان مصحف عثمان ملتزم باشند و تغییری در آن ندهند، اگر چه در آن غلط‌های املایی وجود داشته باشد، و این بدان جهت بود که از آن پس، هیچ کس برای اصلاح قرآن تغییری در آن به وجود نیاورد. (همان، ص 101)
3- با توجه به مطالب گذشته روشن می‌شود که عرضه نکردن قرآن از سوی حضرت علی(ع) در زمان‌های بعد، به دلیل حفظ وحدت جامعه و صلابت و استواری قرآن بوده است. (همان‌گونه که درباره خلافت خودشان سکوت اختیار کردند.)
سرانجام مصحف علی(ع)
درمورد سرانجام مصحف علی(ع) باید گفت: نظر عد‌ه‌ای از محدثان و محققان شیعه بر آن است که مصحف علی(ع) به صورت «سپرده امامت» به فرزندش امام مجتبی(ع) رسید و به تدریج به شکل «میراث امامت» از امامی به امام دیگر منتقل شده و اکنون در اختیار امام دوازدهم شیعیان حضرت حجت‌بن‌الحسن(عج) قرار دارد. (محمدهادی معرفت، التمهید فی علوم القرآن، 292)