کمال احمدی

بانگ اذان ظهر که از مأذنه برپا خاست چند تا از کسبه محل کرکره مغازه‌هایشان را پایین کشیدند و بی‌خیال مشتری احتمالی راهی مسجد شدند. تعدادی از اهالی و جمعی از رهگذران هم به خیل مشتاقان نماز اول وقت پیوستند که میان آنها چهره‌‌های جوان و نوجوان جلب توجه می‌کرد حالا پیر و جوان خیلی سریع وضو می‌ساختند و صفوف نیایش عاشقانه را همچون دانه‌های تسبیح شکل می‌دادند و بعد هم قامت تکبیر را به نشانه بندگی خدای احد می‌بستند.
این بهترین و زیباترین جلوه ستایش خالق آن‌قدر با شکوه است که هر چه در توصیفش بگوییم و بنویسیم کم گفته و نوشته‌ایم اما حیف که کثیری از همسایه‌های خانه خدا و عابران کوچه و خیابان بی‌توجه به فرصت استثنایی نماز اول وقت مشغول کارهای دنیایی خویشند.
به‌راستی مگر اقامه این فریضه بی‌همتا در زمان نابش چه میزان از وقت دنیای ما را می‌گیرد که بسیاری از ما این هنگامه وصل را صرف امور دیگر می‌کنیم.
مگر طبق ایات کریمه قرآن هدف از آفرینش انس و جن عبادت و بندگی ذات حق تعالی نبوده است پس به کجا چنین شتابان می‌رویم!
به‌هر حال در شماره پیشین گزارش به بررسی برخی نقاط ضعف و قوت موضوع اقامه نماز در کشور از زبان مردم پرداختیم و اینک قصد داریم در شماره پایانی از نگاه کارشناسان به این موضوع بپردازیم.
خود را موظف به اقامه نماز بدانیم
علی عابدی، کارشناس امور تربیتی معتقد است عموم مردم ایران دوست دارند نماز بخوانند منتهی مشکلی که در این باره وجود دارد این است که متاسفانه برخی افراد خود را موظف به اقامه این فریضه الهی نمی‌دانند. یعنی به عناوین مختلف انجام این واجب شرعی را به عقب می‌اندازند بنابراین مشکل اعتقادی نیست بلکه عادت است یعنی فرد عادت کرده که نمازش را آخر وقت بخواند که بعضا احتمال قضا شدن آن نیز وجود دارد.
وی می‌افزاید: برای حل مشکل فوق کافی است افراد، خود را موظف به اقامه نماز کنند، که این مسئله با خواندن نماز در اول وقت به‌راحتی امکان‌پذیر است. یعنی اگر شما خود را مکلف بدانید که همواره در اول وقت فریضه نماز را بجا بیاورید یقینا هیچ‌گاه انجام این فریضه فوت نخواهد شد.
وی همچنین با بیان اینکه موضوع اقامه نماز صرفا با صدور بخشنامه پیش نمی‌رود می‌افزاید: الان بسیاری از ادارات بخشنامه داده‌اند که 20 دقیقه از وقت اداره باید صرف نماز شود ولی در عمل این‌گونه نمی‌شود و بعضا در هنگام وقت نماز شما مشاهده می‌کنید که تعدادی از کارمندان سراغ کارهای دیگر می‌روند و خواندن نماز را به ساعت دیگری موکول می‌کنند.
وضعیت زنگ نماز
عابدی که در دبیرستانها نیز نقش مربی تربیتی را برعهده دارد ادامه می‌دهد: در مدارس نیز همانند ادارات وقت نماز قرار داده‌اند و اصطلاحا زنگ نماز را روزانه به صدا درمی‌آورند ولی در عمل در برخی مدارس وقتی زنگ مذکور زده می‌شود شما می‌بینید تعدادی از دانش‌آموزان به جای حضور در نمازخانه در حیاط به سر می برند و مثلا از جمع 300 نفره دانش‌آموزان 30-40 نفر برای نماز می‌آیند.
وی خود با بیان این پرسش که ما مدیران و معلمان مدارس به عنوان متولیان امر آموزش و  تربیت بچه‌ها چه برنامه‌ای برای تشویق آنها به نماز داشته‌ایم این‌طور پاسخ می‌دهد:
«تقریبا هیچ برنامه دقیقی از سوی مدیران و معلمان صورت نگرفته است. و وقتی هم به این امر اعتراض می‌کنیم می‌گویند اجبار جواب نمی‌دهد در حالی که باید گفت چه کسی گفته که موظف کردن بچه‌ها به اقامه نماز در مدرسه جواب نمی‌دهد؟
چطور وقتی ما دانش‌آموزان را موظف به درس خواندن می‌کنیم آنها باید این کار را انجام دهند و ما هم با اقدامات مختلف بچه‌ها را تشویق به درس خواندن می‌کنیم ولی به موضوع فریضه نماز که می‌رسد نه تنها آنها را تشویق به نماز نمی‌کنیم بلکه در هنگام زنگ نماز امور دیگری را برای بچه‌ها درست می‌کنیم تا آنها بعضا سرگرم انجام آنها شوند مثلا معلم ورزش بهترین وقت برای انجام مسابقات فوتبال مدرسه را زنگ نماز می‌داند یا معلم مشاور بهترین زمان برای ارائه مشورت به دانش‌آموزان مورد نظرش را وقت نماز می‌داند. حتی مدیر و ناظم هم در این زمان در اتاق کارشان مشغول رتق و فتق کارهایشان هستند و کمتر بچه‌های نمازخوان را در نمازخانه همراهی می‌کنند.»
بسیج همگانی برای ترویج نماز
این کارشناس فرهنگی با اشاره به اینکه اگر تمامی کادر مدرسه اعم از مدیر و ناظم، معلم و مشاور دست به دست هم بدهند می‌توانند اغلب دانش‌آموزان را بدون هیچ اجباری نماز خوان کنند می‌گوید: «بنده چندی پیش از معلم شیمی یکی از مقاطع خواستم در پایان کلاس شیمی بچه‌ها را به اقامه نماز جماعت ظهر دعوت کند او ابتدا استنکاف می‌کرد ولی در نهایت پذیرفت و نتیجه کارش این شد که تمام بچه‌های کلاس او آن روز به نماز جماعت آمدند.»
وی می‌افزاید: «تفاوت این معلم شیمی با دیگر معلمان و حتی با روزهای قبل خودش این است که او در آن روز علاوه بر معلم شیمی نقش تربیتی هم ایفا کرد و بچه‌ها را تشویق به اقامه نماز کرد حالا تصور کنید اگر تمامی اهالی مدرسه از سرایدار تا مدیر این کار را انجام دهند و عملا هم در هنگام فریضه نماز خودشان مشتاقانه عازم نمازخانه شوند آیا دیگر کسی حرف از اجبار خواهد زد؟ اگر معلم ورزش که بسیاری از بچه‌ها دوستش دارند وقت نماز بلافاصله وضو بگیرد و عازم نمازخانه شود آیا جمع کثیری از بچه‌ها او را همراهی نخواهند کرد؟»
عابدی با اشاره به روایتی از امام‌رضا علیه‌السلام می‌گوید: «آن امام همام می‌فرمایند شیعیان ما باید در هنگام نماز چنان به سمت اقامه این فریضه بشتابند که دیگران بگویند اینها شیعه جعفریه هستند. حالا جا دارد هر کدام از ما رفتارمان را در هنگام نماز با این سخن امام رضا علیه‌السلام مطابقت دهیم.»
این کارشناس امور تربیتی در پایخ به سوالی مبنی بر اینکه برخی خانواده‌ها علی‌رغم اینکه خودشان اهل نمازند ولی چرا فرزندانشان نسبت به نماز کاهلند می‌گوید: «غربی‌ها می‌گویند عوامل شکل دهنده شخصیت در انسان عبارت است از وراثت و ژنتیک، محیط و خود انسان ولی اسلام معتقد است مهم‌ترین عامل در این زمینه خود انسان است.
بنابراین اگر پدر و مادری می‌گویند خودمان نماز می‌خوانیم ولی بچه‌هایمان نمی‌خوانند شاید از این جهت است که خود فرد دچار مشکل می‌باشد البته در این باره باید توجه کرد که پدر و مادرها اغلب در موضوع نماز خصوصا رفتن به مسجد و یا اهمیت به نماز اول وقت با هم هماهنگ نیستند. به طور نمونه برخی والدین فقط خودشان نماز می‌خوانند ولی در این باره حاضر نیستند با فرزندانشان از کودکی به مسجد بروند یا پس از هر نمازی که خصوصا در سالهای اولیه تکلیف خوانده می‌شود فرزندشان را تشویق کنند.
خلاصه کم‌کاری از جانب والدین بعضا وجود دارد هر چند خود فرد نیز در این زمینه مهم است البته نباید از محیط مدرسه و هم‌سالان نیز غفلت کرد.»
یک ادعای عجیب
یکی دیگر از کارشناسان امور فرهنگی بر این عقیده است که بستر جامعه برای انجام فریضه نماز هنوز به طور کامل مهیا نشده است.
احمد منفرد می‌افزاید: «بعضی از شهرها و بخش‌های کشور به شدت با کمبود مسجد روبه‌رو است مثلا اگر همین امروز شما بخواهید در هنگام نماز ظهر در چهار راه ولی‌عصر تهران نماز بخوانید مسجد پیدا نمی‌کنید. نکته تاسف آور در این باره اینکه حتی عده‌ای که ژست فرهنگی به خود می‌گیرند الان به ساخت مسجد در کنار تئاترشهر اعتراض کرده و مدعی شده‌اند که فضای تئاتر شهر در چهار راه ولی‌عصر با ساخت این مسجد به هم می‌خورد!
وی با بیان اینکه کمبود مسجد در تهران یکی از مشکلات مهم این شهر است می‌افزاید: «آپارتمان‌ها و خانه‌های مجلل زیادی در مناطق مختلف تهران ساخته شده ولی متاسفانه در کنار این آپارتمان‌ها مسجد وجود ندارد و حتی در برخی نقاط مردم باید بیش از نیم ساعت پیاده بروند تا به مسجد برسند. البته مشکل کمبود مسجد فقط به تهران محدود نمی‌شود و این مسئله در شهرستان‌ها خصوصا شهرهای پرمسافر نیز وجود دارد.»
منفرد سپس با اشاره به زمان اندک باز بودن درب مساجد می‌گوید: «یکی دیگر از نکاتی که اقامه نماز را در طول روز برای مردم مشکل می‌کند این است که مساجد به طور میانگین در طول شبانه‌روز فقط 2 تا 3 ساعت باز هستند و این البته در مورد مساجدی است که هر سه وعده نماز را دارند که البته بسیاری از مساجد کشور در هنگام نماز صبح تعطیل هستند و در وعده نماز ظهر هم چون امام جماعت ندارند بنابراین نماز جماعت ظهر هم بعضا برپا نمی‌شود.»
چرا مساجد روزهای جمعه تعطیل‌اند؟
این فعال فرهنگی با بیان اینکه شهرداری‌ها می‌توانند نقش بسیار مهمی برای ساخت مسجد و کمک به اقامه نماز در شهرها ایفا کنند می‌افزاید: «متاسفانه بعضی از شهرداری‌ها هزینه‌های خود را صرف ساخت فرهنگسرا یا کلاس‌های نامناسب هنری اعم از حرکات موزون و ... می‌کنند که شایسته است با توجه به اینکه در کشور شیعه جعفری قرار داریم شهرداری‌ها هم هزینه‌های خود را صرف امور اسلامی کرده و برای احیای فریضه نماز در جامعه هزینه کنند.»
به گفته این کارشناس فرهنگی تعطیلی مساجد در روزهای جمعه نیز اقدام شایسته‌ای نیست زیرا مساجد باید در همه روزها پذیرای مشتاقان نماز باشند و فقط جمعه‌ها به دلیل برگزاری نماز جمعه نباید در مساجد نمازجماعت برپا شود ولی باز بودن مسجد و آمادگی آن برای اقامه نماز به صورت فردی مشکلی ندارد.
منفرد در ادامه با بیان اینکه فروشگاه‌های زنجیره‌ای، سینماها و مکان‌های عمومی نظیر مترو و... باید طبق قانون به نمازخانه مجهز شوند، می‌افزاید: «بنده چندی پیش به یکی از فروشگاه‌های زنجیره‌ای رفته بودم ولی در هنگام نماز مغرب مشاهده کردم که هیچ جایی در این فروشگاه به عنوان نمازخانه وجود ندارد در حالی که اگر از هر غرفه این فروشگاه بزرگ فقط 10 سانت کم می‌شد می‌توانستیم یک نمازخانه حداقل 100 متری مناسب برپا کنیم. بنابراین به نظر می رسد مقوله اقامه نماز در کشور ما بیش از هر چیز دیگری به مدیریت مومنانه نیازمند است. یعنی مسئولین ما باید خودشان دغدغه اقامه نماز در کشور را داشته باشند نه اینکه فقط خودشان نماز بخوانند بلکه باید برای اقامه نماز توسط مردم هم کار کنند.»
مدیران نباید مغرور شوند
حجت‌الاسلام قرائتی رئیس ستاد اقامه نماز هم معتقد است علیرغم پیشرفت‌های صورت‌‌گرفته برای اقامه نماز در کشور باز هم نسبت به آنچه که باید باشیم قدری عقب هستیم. وی با بیان اینکه هر کس باید سهم خود را نسبت به نماز انجام دهد می‌افزاید: «مدیران ما نباید نسبت به کارها و فعالیت‌هایی که در این حوزه انجام داده‌اند مغرور شوند بلکه امروز باید راه‌های نرفته را طی کنیم. وی با اشاره به اینکه امروز صدها شهر و منطقه کشور بی‌مسجد هستند اضافه می‌کند: «بودجه نماز نسبت به سایر بودجه‌ها و تبلیغات نماز نسبت به سایر تبلیغات کمتر است.»
رئیس ستاد اقامه نماز در عین حال تاکید می‌کند: «خوشبختانه بحث اقامه نماز در کشور بهتر شده و امروزه نماز در دهها هزار مدرسه و دانشگاه اقامه می‌شود اما باز هم باید وسعت اقامه نماز در مدارس و دانشگاه‌ها گسترش یابد.»
حجت‌الاسلام قرائتی سپس با بیان اینکه حضور جوانان در مساجد بسیار مهم است عنوان می‌کند:«در دوران دفاع مقدس 95 درصد کسانی که وارد جبهه‌ها شدند از مساجد بودند و امروز نیز اگر هجمه‌ای به کشور وارد شود جوانان مسجدی در خط مقدم ایستاده‌اند بنابراین درمساجد هم باید حضور جوانان خصوصا در هیئت امناء بیشتر شود.»
وی همچنین با بیان اینکه اگر نماز ضایع شود غرق در شهوت می‌شویم می‌گوید: «اقامه نماز با کسالت علامت منافق است و ما باید نماز را با توجه و حضور قلب بخوانیم و برای رفع همه مشکلات از نماز کمک بگیریم.»
نکاتی از پیام اخیر آقا
 یک کارشناس امور فرهنگی به پیام اخیر رهبر معظم انقلاب به بیست‌وسومین اجلاس سراسری نماز اشاره کرده و می‌گوید: «حضرت آقا در این پیام بر سنجش تلاش‌هایی که تاکنون برای اقامه نماز صورت گرفته تاکید کرده و این تلاشها را بر 3 دسته تقسیم کردند؛ نخست، اقداماتی که مخاطبان خصوصا جوانان را به انجام فریضه نماز و سبک نشمردن آن فرا خوانده‌اند، دوم، تلاش‌هایی که در راستای مواظبت بر کیفیت نماز و حصول خشوع و حضوری که روح و جوهر این عمل است صورت گرفته و سوم، وظایفی که برعهده مسئولان گذاشته شده در جهت ساخت مسجد، ترتیب دادن نماز در مدارس و دانشگاه‌ها و یا فراهم آوردن زمینه اقامه نماز در سفرهای زمینی و هوایی و با بهره‌گیری از شیوه‌های هنری و تصویری برای ترویج نماز.
همادخت محسنی فشمی می‌افزاید: «همان‌طور که ملاحظه می‌شود رهبری در این پیام خواستار بررسی تمامی عملکردها در زمینه اقامه نماز شده‌اند زیرا این بررسی مسیر آینده را برای عاشقان ترویج نماز مشخص می‌کند.
به عبارت دیگر، اگر مثلا در حوزه آموزش و پرورش بخواهیم وضعیت اقامه نماز در مدارس را مورد سنجش قرار دهیم می‌بینیم طبق گفته وزیر آموزش و پرورش بیش از 100 هزار مدرسه در سطح کشور وجود دارد که تا الان آموزش و پرورش فقط موفق شده در 51 هزار و 500 مدرسه اقامه نماز جماعت داشته باشد. یعنی در آینده باید حداقل برای حدود 49 هزار مدرسه که نمازجماعت ندارند برنامه‌ریزی کرد. ضمن اینکه در مدارسی هم که الان نماز جماعت برپاست بعضا با مشکلاتی نظیر کمبود جا برای اقامه نماز توسط همه دانش‌آموزان و یا نبود امکانات جانبی مثل موکت و... مواجه هستیم.»
محسنی فشمی می‌افزاید: «در برخی مدارس آن‌قدر فضا برای نماز بچه‌ها کم است که مدیر مدرسه مجبور می‌شود هر روز فقط یک کلاس را به نماز جماعت بفرستد با این وجود به نظر می‌رسد اگر ارتباط بین مسجد و مدرسه هر محل تحکیم و تقویت شود بسیاری از این مشکلات نظیر کمبود جا برای اقامه نماز حل شدنی است.»
وی همچنین برپایی جشن تکلیف در مدارس و یا ساماندهی 17 هزار امام جماعت برای اقامه نماز در مدارس را از کارهای مثبت انجام شده در سال‌های قبل دانسته و می‌گوید: «این دولت هم می‌تواند گام‌های مثبتی در این زمینه بردارد البته به شرطی که واقعا عزم و اراده جدی برای اقامه نماز در مدارس و ادارات در میان مسئولان فراهم شود. متأسفانه باید اذعان کرد برخی از مسئولان فرهنگی عمدتا فقط نقش ناظر فرهنگی را برعهده دارند و از وارد شدن به عرصه کار و تلاش پرهیز می‌کنند تا مبادا دچار مشکلی شوند در حالی که مسئولان نظام اسلامی باید بسیجی‌وار به خط زده و اقدامات اساسی برای ترویج فرهنگ دینی اسلامی خصوصا نماز انجام دهند.»
این کارشناس فرهنگی با اشاره به اظهارات اخیر وزیر ارشاد درباره اقامه نماز در کشور می‌گوید: «وزیر ارشاد در اظهارات خود رسما اذعان می‌کند که علی‌رغم همه تلاش‌هایی که برای ایجاد فضای مناسب، احداث مساجد و نمازخانه در رستوران‌های بین‌راهی انجام می‌شود ولی درصد کسانی که نماز را در مساجد اقامه می‌کنند بسیار پایین است که باید برای آن فکری کرد.»
این اظهارات نشان می‌دهد که هنوز مسیر طولانی و پرپیچ و خمی را برای فراگیری اقامه نماز در کشور خصوصا در مساجد داریم و مسئولان نباید به وضعیت فعلی اکتفا کنند. البته مردم هم باید علاوه بر انجام اقدامات خودجوش برای ترویج نماز، موضوع مطالبه‌گری از مسئولان را فراموش نکنند و همواره از دست‌اندرکاران دولتی و غیردولتی بخواهند تا امر اقامه نماز را سرلوحه کارهایشان قرار دهند و به آن پایبند باشند.