کمال احمدی

همین‌طور که به اطراف نگاه می‌کردم چشمم به اعلامیه ساعت کار اداره افتاد؛ 12 تا 13 وقت‌ ناهار و نماز.
به ساعت که نگاهی انداختم هنوز چند دقیقه‌ای تا تعطیلی باجه‌ها وقت بود، مثل بقیه پیگیر انجام کارم شدم و متوجه گذشت زمان نشدم تا اینکه کارمندان یکی‌یکی درب پنجره‌ها را بستند و خلق‌الله هم متفرق شدند. من هم فرصت را مناسب دیدم و با شنیدن صدای اذان ظهر، راهی نمازخانه اداره شدم اما چه نمازخانه‌ای! اتاقی کم‌نور در زیرزمین ساختمان که تازه بخشی از آن هم کاربری انباری پیدا کرده بود. خلاصه نماز اول وقت را با جماعتی حدوداً 10 نفره و به امامت سید جوانی خواندیم ولی وقتی از نمازخانه بیرون آمدم این سؤالات ذهنم را مشغول کرد که چرا از آن همه جمعیت مراجعه‌کننده و کارمند اداره فقط 10 نفر نماز اول وقت را اقامه کردند؟ مگر وقت نماز و ناهار اداره تعطیل نشده بود پس بقیه کجا هستند؟ چرا نمازخانه ساختمان 8 طبقه باید در زیرزمین و آن هم با آن شکل و شمایل باشد و چرا...
خانم خانه‌دار: نماز خوانیم ولی بچه‌هایم...
مشابه داستان فوق شاید برای هر یک از ما اتفاق افتاده باشد اما واکنش ما به این ماجرا چه بوده است؟ اساساً نگاه ما به فریضه نماز چگونه است؟ آیا نسبت به اقامه این واجب شرعی احساس وظیفه می‌کنیم؟ آیا برای انجام این دستور الهی خود و خانواده‌مان را مکلف می‌دانیم؟ اصلاً چقدر حاضریم در این زمینه وقت بگذاریم؟
خانم خانه‌داری که دو فرزند مکلف دختر و پسر دارد به گزارشگر کیهان می‌گوید: من و شوهرم اهل نمازیم البته خیلی به اقامه نماز در اول وقت مقید نیستیم ولی بالاخره سعی می‌کنیم نمازمان قضا نشود اما متأسفانه با بچه‌هایم درباره خواندن نماز خیلی بحث می‌کنیم به‌خصوص برای وعده نماز صبح چندین بار باید آنها را صدا بزنم.
وی می‌افزاید: واقعاً نگرانم که فرزندانم در آینده نسبت به نماز سستی بیشتری به خرج دهند. چون بعضی وقتها مشاهده می‌کنم که پسرم وقتی از مدرسه برمی‌گردد خیلی نسبت به خواندن نماز ظهر و عصر جدیت ندارد. دخترم هم تا حدودی همین وضعیت را دارد البته با مدرسه دخترم صحبت کرده‌ام ولی آنها می‌گویند چون مدرسه نمازخانه کوچکی دارد لذا نمی‌توانند هر روز نماز جماعت را برای عموم دانش‌آموزان برگزار کنند و همین مسئله باعث تنبلی بچه‌ها در منزل می‌شود و آنها خیلی خود را مقید به اقامه نماز نمی‌دانند.
او می‌گوید: نمی‌دانم مشکل از کجاست ولی دعا می‌کنم بچه‌های نمازخوانی تربیت کنم.
از این خانم خانه‌دار می‌پرسم آیا تاکنون برای اقامه نماز جماعت با دخترتان به مسجد محل رفته‌اید؟ در پاسخ می‌گوید: خیلی به ندرت این اتفاق رخ داده است البته علتش هم شاید کوتاهی ما باشد ولی مسجد هم تا منزل ما فاصله زیادی دارد و همین دوری راه یکی از دلایل نرفتن ما به مسجد محل بوده است.
دوست مسجدی ندارم
دختر این خانم که 12 سال دارد درباره تمایلش به اقامه نماز جماعت در مسجد می‌گوید: اولاً من نماز خواندن را دوست دارم ولی نماز خواندن در مسجد محله‌مان قدری برایم سخت است چون هم فاصله مسجد تا منزل ما حدوداً 20 دقیقه پیاده‌روی دارد و هم اینکه اغلب خانم‌هایی که در مسجد حضور دارند خانم‌های سن بالا و پیر هستند به همین خاطر من دوست مسجدی ندارم و اغلب دوستان مدرسه‌ای‌ام نیز به مسجد نمی‌روند.
او معتقد است محیط مساجد بیشتر برای حضور جوانان پسر آماده شده و برنامه‌های جانبی مساجد هم عمدتاً برای آقایان است.
پدر خانواده: وقت ندارم مسجد بروم
البته پدر این خانواده بر این اعتقاد است همین که بچه‌هایش نماز بخوانند کافی است و نباید آنها را برای رفتن به مسجد اجبار کرد.
محسنی می‌گوید: ما از صبح تا شب کار می‌کنیم تا شکم زن و بچه‌مان را سیر کنیم لذا وقت آن‌چنانی نداریم که با بچه‌ها به مسجد برویم.
از او می‌پرسم آیا همان‌قدر که به فکر تقویت جسمی و معیشتی خانواده هستید به دنبال تربیت روحی و معنوی آنها نیز می‌باشید؟ پاسخ می‌دهد: من هم دوست دارم برای این کارها وقت بگذارم ولی وقتی بچه‌هایم را به مدرسه غیرانتفاعی فرستاده‌ام و سالانه چند میلیون تومان پول بابت تحصیل آنها می‌دهم دیگر انتظار دارم مدرسه آنها به امر تربیت معنوی هم بپردازد و من وقت چندانی برای این کار ندارم.
نقش کلیدی والدین
درعین حال برخی مردم معتقدند نقش پدران و مادران در تربیت نسل مومن و نمازگزار بسیار کلیدی است و نباید این نقش به دیگران از جمله مدارس و دانشگاه‌ها واگذار شود.
محسن صالحی که تحصیلات دانشگاهی دارد و پدر سه فرزند است می‌گوید: متأسفانه بسیاری از خانواده‌ها  همین که فرزندانشان را در یک مدرسه غیرانتفاعی ثبت‌نام کنند گویا گمان می‌کنند وظیفه‌شان را در قبال فرزند انجام داده‌اند درحالی که به اعتقاد بنده اگر ما خواهان فرزندانی مؤمن و نمازگزار هستیم باید اولاً خودمان مقید به اقامه نماز اول وقت در منزل و حتی در مسجد محله باشیم و ثانیاً از شعار و حرف‌هایی که خودمان به آنها پایبند نیستیم بپرهیزیم.
وی می‌افزاید: نسل جوان بسیار باهوش و زیرک است و دائماً حرکات و رفتار و سخنان بزرگ‌ترها خصوصاً والدین را زیرنظر دارد بنابراین اگر پدر و مادر حرفی بزند که خودش به آن پایبند نیست نباید انتظار داشته باشد فرزندانشان به حرف‌های او عمل کنند.
صالحی خطاب به پدران و مادرانی که فرزندشان کاهل نماز هستند، می‌گوید: خود شما چقدر نسبت به نماز اهمیت می‌دهید؟ آیا وقتی به مسافرت می‌روید برای نماز اول وقت همانند وقت غذاخوردن برنامه‌ریزی دارید؟ آیا تا به حال شده وقتی در شهر خودتان مشغول رانندگی یا کار دیگری هستید با شنیدن صدای اذان به همراه خانواده به نزدیک‌ترین مسجد بروید؟ این رفتارها یقیناً برروی فرزندان شما تأثیر می‌گذارد. یعنی اگر فرزندان احساس کنند واقعاً والدین آنها بدون هر شعاری نسبت به نماز اول وقت خصوصاً نماز جماعت در مسجد پایبند هستند و احساس مسئولیت می‌کنند قطعاً آنها نیز به تأسی از والدین خود رفتار خواهند کرد.
انتقاد از صداوسیما
وی همچنین برنامه‌ریزی برای اوقات خانواده در درون منزل و حتی زمان لازم برای دیدن برنامه‌های تلویزیون را هم مهم می‌داند و می‌گوید: مردم باید برای دیدن تلویزیون هم به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی کنند که لطمه‌ای به نماز صبح آنها نزند. مثلاً خانواده‌ای که تا پاسی از نیمه شب پای برنامه‌های تلویزیون می‌نشیند و هیچ‌ نگرانی بابت نماز صبح خود و قضا نشدن آن ندارد نباید انتظار داشته باشد فرزندان نمازخوان تربیت کند. صالحی با انتقاد از برخی برنامه‌های صداوسیما که تا دیر وقت پخش می‌شود می‌گوید: به‌طور مثال برنامه ورزشی 90 گویا تا ساعت 2/5 بامداد هر هفته پخش می‌شود آیا مسئولان صدا و سیما که خودشان مومن و نمازخوان هستند فکر نمی‌کنند جوانی که تا آن ساعت پای برنامه مذکور می‌نشیند آیا می‌تواند صبح هم نماز خود را در وقت معین بخواند؟ آیا آنها احساس نمی‌کنند در گناه قضا شدن نماز صبح بینندگان برنامه خود شریک هستند؟
وی در عین حال با قدردانی از برنامه‌های تبلیغی تلویزیون برای امور دینی متذکر شد: متأسفانه در سریال‌های تلویزیون بعضا افراد نمازخوان یا پیر هستند یا انسان‌هایی هستند که نیازمند و محتاجند و وقتی نیازشان برطرف  می‌شود دیگر سراغ نماز و امور معنوی نمی‌روند در حالی که صدا و سیما باید جوانان را در حال نماز نشان دهد و آنها را تشویق به انجام این واجب شرعی نماید. البته بدون کاری کلیشه‌ای و شعاری.
20 دقیقه است دنبال مسجد می‌گردیم
در عین حال برخی شهروندان معتقدند علی‌رغم گذشت 35 سال از پیروزی انقلاب اسلامی هنوز امکانات اولیه برای اقامه نماز فراهم نیست. یک زوج جوان که در ترمینال شرق  تهران به دنبال نماز خانه می‌گردند به گزارشگر کیهان می‌گویند: بیش از 20 دقیقه است که در حوالی فلکه اول تهرانپارس به دنبال مسجد می‌گردم ولی همه می‌گویند مسجدی در این اطراف نیست و باید بروی در ترمینال نماز بخوانی! مرد جوان که ظاهر مومنانه‌ای هم دارد، اظهار می‌دارد: من واقعا در تعجبم که این همه آپارتمان و خانه مسکونی در این منطقه وجود دارد ولی یک مسجد برای این اهالی منطقه ساخته نشده است. البته شاید خود اهالی هم مقصرند چون آنها نباید در امور دینی و مذهبی منتظر دولت و حکومت بمانند بلکه خودشان باید در این باره اقدام کنند. چطور وقتی ماه محرم فرا می‌رسد مردم خودشان با هزینه شخصی اقدام به توزیع نذری و برپایی مجالس عزاداری می‌کنند حالا چه عیبی دارد که خودشان با هزینه شخصی مسجد کوچکی در محله‌شان برپا کنند.
همسر او هم با بیان اینکه اگر فرض کنیم هزار خانواده در این منطقه ساکن هستند می‌گوید: هرکدام از این خانواده‌ها اگر اندکی از درآمد ماهانه‌شان را برای ساخت مسجد محله اختصاص دهند قطعا در این محله مسجد زیبایی برپا می‌شود و مردم همه از برکات آن بهره‌مند می‌شوند.
البته موضوع کمبود مسجد فقط به شرق تهران خلاصه نمی‌شود بلکه مناطق شمال و غرب تهران نیز با همین مشکل روبه‌رو هستند و این مسئله آن‌قدر رنج‌آور شده که حجت‌الاسلام قرائتی رئیس ستاد اقامه نماز نیز بارها از فقر مسجد در تهران خبر داده و حتی از مردم خواسته به جای ساخت حسینیه به فکر احداث مسجد باشند.
او معتقد است حسینیه‌ها فقط 10 روز در سال به مناسبت دهه اول محرم باز هستند و در سایر ایام سال تعطیل می‌باشند ولی مساجد در طول سال و هر روزه می‌توانند مشتاقان به نماز را پذیرا باشند.
کیفیت نماز چگونه باشد؟
یکی‌ دیگر از مسائلی که درباره اقامه نماز در جامعه مطرح است بحث کیفیت خواندن آن است. یعنی وقتی گفته می‌شود نماز انسان را از بدی‌ها و زشتی ها دور می‌کند آیا هر نمازی و با هر کیفیتی دارای این نتیجه است یا اینکه آن نمازی واجد این مطلب است که شرایط حضور و خشوع در آن حاصل شده باشد؟
یک روحانی که مدتی است امام جماعت یکی از مساجد تهران شده در این‌باره معتقد است: طبق وعده قرآن نماز انسان را از منکرات و پلیدی‌ها دور می‌سازد ولی آن نماز این ویژگی را دارد که حداقل‌ها درباره آن رعایت شده باشد. یعنی اولا نمازگزار بداند در مقابل چه کسی ایستاده و چه جملاتی بر زبان می‌آورد و ثانیا شرایط اقامه نماز از جمله آداب ظاهری نماز و احکام آن را رعایت کند.
وی می‌افزاید: متأسفانه بخش کثیری از نمازگزاران توجهی به بحث حضور قلب در نماز ندارند و جملات نماز را خیلی طوطی‌وار و تند‌تند می‌خوانند. در حالی که ما وقتی به حالات ائمه اطهار و بزرگان دین در هنگام نماز توجه می‌کنیم می‌بینیم آنها به شدت در زمان اقامه نماز منقلب شده و به قولی حالت فنای‌فی‌الله به آن بزرگواران دست می‌داد مثلا بارها شنیده‌ایم که در هنگام نماز تیر از پای امیرالمؤمنین علی(ع) بیرون کشیدند و آن حضرت اصلا متوجه این مطلب نشدند.
حجت‌الاسلام مسعودی می‌افزاید: امام سجاد(ع) نیز به هنگام نماز حالات معنوی شدیدی پیدا می‌کردند و به آنچه اطرافشان می‌گذشت اصلا توجهی نداشتند. البته این حالتها فقط مختص امامان معصوم ما نبوده است بلکه ما در زمان دفاع مقدس شاهد بودیم که بسیاری از جوانان و نوجوانان بسیجی که سن و سال بالایی هم نداشتند به وقت نماز آن‌چنان سیمای الهی و نورانی پیدا می‌کردند و  به قدری محو در نماز می‌شدند که انسان از دیدنشان سیر نمی‌شد. گریه‌ها و مناجات رزمندگان بسیجی زبانزد بسیاری از جبهه رفته‌هاست بنابراین هرگز نباید تصور کرد که مردمان کوچه و بازار نمی‌توانند به حالات معنوی در نماز دست پیدا کنند بلکه هر فردی به میزانی که برای حضور قلب در نماز زحمت می‌کشد به همان میزان بهره حضور و خشوع کسب می‌کند.
نماز جماعت متعادل
او ادامه می‌دهد: نکته دیگری که درباره اقامه نماز خصوصا نماز جماعت مهم است اینکه بعضی از امامان جماعت مساجد اخیرا نمازشان را خیلی تند و سریع می‌خوانند و همین امر باعث شده تا تعدادی از نمازگزاران از جمله افراد مسن نتوانند به نماز آنها برسند. بنابراین امامان جماعت باید دقت کنند در اقامه نماز جماعت نه تفریط کنند نه افراط، یعنی نه خیلی کند و آهسته نماز را بخوانند که جوان‌ترها خسته شوند و نه اینکه خیلی سریع و شتابان نماز را بخوانند که بسیاری از مردم اصلا نتوانند اذکار ساده رکوع و سجود را به درستی بر زبان بیاورند. ضمن اینکه امامان جماعت باید نسبت به صحت قرائت نماز خویش مطمئن شوند که خدای ناکرده مسئله‌ای در این باره گریبان آنها را نگیرد.
وی همچنین به عموم مردم متذکر می‌شود که اگر می‌خواهند حضور قلب در نماز برایشان حاصل شود باید بدانند این مسئله نیاز به مقدماتی دارد از جمله اینکه انسان در طول روز و خصوصا در کسب روزی حلال دقت و تلاش جدی داشته باشند. نمی‌شود افراد از هر راهی معیشت خود را تامین کنند و آن وقت انتظار داشته باشند به هنگام نماز نیز حضور قلب برایشان حاصل شود. این مسئله درباره همه صادق است یعنی از من طلبه و گوینده تا شمای مصاحبه کننده و خواننده مطالب روزنامه همه باید دقت کنیم که آن نمازی مایه تقرب به خداست که مقدماتش که همانا پرهیز از لقمه حرام و اجتناب از معاصی است رعایت شده باشد البته هر فرد به هر میزانی که در این زمینه کوشش کند به همان نسبت نیز بهره خواهد برد.
هشدار به کاهلان نماز
این روحانی جوان درباره بی‌توجهی برخی افراد به نماز هم می‌گوید: اولا طبق آیات و روایات متعدد نماز واجب شرعی است و هر مسلمان مکلف باید در شبانه‌روز 5 وعده نماز بجا بیاورد ثانیا براساس همین آیات و روایات اقامه نماز باعث پاکی روح و حتی طهارت جسم می شود ثالثا افراد بی‌نماز یقینا از این پاکی و طهارت بی‌بهره‌اند و علاوه بر عذاب اخروی شدید در همین دنیا نیز با مشکلات و شداید روحی و حتی جسمی شدیدی مواجه خواهند شد. فراموش نکنید خداوند در قرآن نسبت به کاهلان نماز هشدار داده و از کلمه «ویل» به معنای «وای» در مورد آنها استفاده کرده است که این کلمه چون از جانب خداست معنای سنگینی دارد و انذار شدیدی نسبت به کسانی است که در اقامه نماز کوتاهی می‌کنند.
وی همچنین با اشاره به برخی روایات اظهار می‌کند: براساس این روایات کسی که عمدا یک رکعت نماز واجب خود را ترک کند و نخواند کافر است بنابراین باید دقت کنیم که کوتاهی نسبت به اقامه نماز واجب عواقب سنگینی برای انسان دارد بنابراین امیدواریم خداوند همه ما را مشمول دعای حضرت ابراهیم علیه‌السلام قرار دهد که فرمود: «خداوندا من و فرزندانم را از نمازگزاران قرار بده.»