گلزار شهدای کرمان قطب فرهنگیِ جبهه مقاومت

کامران پورعباس- (بخش اول)

گلزار شهدای کرمان میزبان بیش از هزار شهید در قطعه‌ای به مساحت ۴۸۰۰ متر مربع است.
این گلزار با درآغوش کشیدن بیش از یک هزار شهید نامدار، مکانی خاص و استثنائی به شمار می‌رود؛ مکانی که پس از شهادت سپهبد شهید حاج قاسم سلیمانی، کانون توجه آزادی‌خواهان جهان شده است.
در گلزار شهدای کرمان، گسترۀ زیادی از شهدا آرمیده‌اند. از شهدای انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی و مدافع حرم تا شهدای گمنام و امنیت و ترور و جنگ 12 روزه.
۱۰ پاسدار شهید کرمانی در حملات اخیر رژیم صهیونیستی به یکی از مقر‌های سپاه استان یزد به شهادت رسیدند که 7 شهید در گلزار شهدای شهر کرمان آرمیدند و تعداد شهدای گلزار شهدای کرمان را به یک هزار و یکصد و بیست شهید رساندند.
چندین عارف و چند شهید که کرامات شگفت‌انگیزی از آنها نقل شده، در این گلزار آرمیده‌اند که عده زیادی برای زیارت و حاجت گرفتن سر مزارشان صف می‌ایستند و روایت‌های زیادی هم از حاجت گرفتن‌ها از این شهدا نقل گردیده است. 
کم‌سن‌ترین شهید این گلزار ریحانه سلطانی‌نژاد (معروف به دختر کاپشن صورتی با گوشواره قلبی) با ۱۸ ماه سن است که مزارش همواره یکی از پرزائرترین مزارها است.
مزار سردار بزرگ و پرافتخار اسلام شهید حاج قاسم سلیمانی هم که پرزائرترین و بین‌المللی‌ترین نقطه در گلزار شهدای کرمان است. پس از خاکسپاری سرباز ولایت حاج قاسم سلیمانی، گلزار شهدای کرمان به یک قطب معنوی و فرهنگیِ بزرگ و بین‌المللی تبدیل گردیده است.
پس از شهادت سردار دلها، گلزار شهدا حدوداً روزی دو هزار زائر دارد و در مناسبت‌های مذهبی و ملی جمعیت بسیار بیشتری مشرف می‌شوند و در روزهای منتهی به سالگرد شهادت حاج قاسم به پنجاه هزار نفر و در روز سالگرد به هفتاد هزار نفر می‌رسد. زائران از 70 کشور به زیارت حاج قاسم می‌آیند. این در حالی است که در سال 1402 انفجارهای تروریستی رخ داد و در سال 1403 بارش برف شدید داشتیم؛ اما با این وجود زائران مزار حاج قاسم پرجمعیت‌تر و پرشورتر شدند.
در سال 1402، حدود ۹۲۵ هزار زائر، ۱۸۵هزار نفر به‌صورت کاروانی و ۷۴۰ هزار نفر به‌صورت خودجوش، برای زیارت مزار شهید سلیمانی به کرمان آمده‌اند که بیش از ۲ هزار و ۵۶۰ زائر خارجی بوده‌اند. 
در سال 1403 نیز از آغاز سال تا سالگرد شهادت حاج قاسم، حدود ۴۹۵ هزار زائر، ۹۵هزار نفر به‌صورت کاروانی و ۴۰۰هزار نفر به‌صورت خودجوش، به زیارت مزار شهید سلیمانی آمده‌اند.
زائران از اقلیت‌ها و قومیت‌های مختلف از جمله زرتشتی، مسیحی و اهل سنت و از کشور‌های آسیای میانه، آفریقا، اروپا و آمریکای لاتین هستند. در سال 1403، تعداد 250 موکب در پنجمین سالگرد شهادت حاج قاسم، خدمات‌رسانی کردند.
تغییرات و برنامه‌های گسترده‌ای از زمان شهادت حاج قاسم در گلزار شهدای کرمان محقق گردیده است.
برگزاری روزانه به طور میانگین دو برنامه فرهنگی در گلزار، راه‌اندازی نماز جماعت ظهر و عصر و مغرب و عشا، برگزاری زیارت عاشورا طی ماه‌های محرم و صفر همراه با پذیرایی صبحانه از جمله این برنامه‌ها است.
جزءخوانی قرآن کریم در ماه مبارک رمضان با حضور یک‌هزار نفر همه روزه در گلزار شهدا همراه با نماز جماعت و دادن افطار انجام می‌شود.
پنجشنبه غروب‌ها، برنامه فرهنگی برگزار می‌شود که در آن خاطره‌گویی رزمندگان دوران دفاع مقدس را داریم. از شهادت حاج قاسم تاکنون در همه شب‌های جمعه مراسم ساعت شهادت ۱:۲۰ برگزار می‌شود.
روزانه حدود ۴۰۰ دانش‌آموز از مدارس مختلف به زیارت مزار حاج قاسم می‌آیند و برای آن‌ها برنامه‌های متنوع فرهنگی نظیر روایتگری و پخش فیلم و کلیپ‌های حاج قاسم اجرا می‌شود.
صدها نفر زندگی مشترک خویش را از این مکان آغاز کرده‌اند. اتاق عقد و سفره عقد در گلزار شهدای کرمان مهیا گردیده است. هر مسئولی که به کرمان می‌آید، بر حسب وظیفه به زیارت ثاراللهیان می‌رود.
بسیاری از فعالیت‌های فرهنگی ادارات، همایش‌ها، جشنواره‌ها، سوگواره‌ها و عزاداری‌ها به گلزار شهدای کرمان سوق داده شده است.
نصب بارکُد روی قبور شهدا جهت دریافت اطلاعات شهید، نصب چندین آبسردکن، نصب تلویزیون شهری، تأمین و نصب خیمه که مساحتی بالغ بر 500 مترمربع را در بر می‌گیرد، تأمین 15 خیمه چتری برای سایه‌بان در گلزار شهدا و تأمین دوربین عکاسی، فیلمبرداری و هلی‌شات، ساخت یک جایگاه ثابت برای برنامه‌های فرهنگی، ساخت یک استودیو در وسط گلزار(سال 1399، از آنجا 114 گزارش خبری به سراسر کشور پخش شد) از دیگر اقدامات است.
شبکه خادمین گلزار شهدای کرمان نقش قابل توجهی در برنامه‌های فرهنگی و رفاهی دارند. تعداد بر و بچه‌های باحال و جهادیِ خادم‌الشهدای کرمان بالغ بر هزار نفر است. 
فعالیت گلزار شهدای کرمان بی‌وقفه و شبانه‌روزی است.
تابستان سال 1393، توفیق و سعادت نصیب بنده(تهیه‌کننده گزارش) گردید و به گلزار شهدای کرمان مشرف گردیدم و به زیارت شهدای گلزار پرداختم که تجربه‌ای کم‌نظیر و استثنایی برایم بود. 
در این سفر معنوی و روحانی، از طریقی توانستم راهی برای ارتباط با سردار محمدرضا حسنی سعدی مدیر گلزار شهدای کرمان پیدا کنم. نخستین پیامی که از طریق یکی از پیامرسان‌های داخلی برای سردار فرستادم و علاقه و اشتیاقم برای تهیه گزارشی در مورد گلزار شهدای کرمان را مطرح و تقاضای ارسال آمار و اطلاعات کردم، با استقبال سردار مواجه گردید و بلافاصله حجم گسترده‌ای از اطلاعات در مورد گلزار شهدای کرمان را برایم ارسال کردند.
سردار محمدرضا حسنی سعدی، آزاده و جانبازِ سرافرازِ جنگ تحمیلی و برادر شهیدان حسن و جواد حسنی سعدی است که از زمان جنگ تحمیلی همرزم حاج قاسم بود و سال‌های طولانی با سردار سلیمانی ارتباط و رفاقت نزدیکی داشته است. سردار حسنی سعدی از سال 1361 تا سال 1369 در اسارت بوده و بعد از 
8 سال و 3 ماه و 20 روز قهرمانانه به خاک پاک وطن بازگشته است.
شهیدان حسن و جواد حسنی سعدی در عملیات والفجر3 به شهادت رسیدند و پیکر هر دو برادر مفقود گردید. پیکر مطهر شهید جواد حسنی سعدی ۱۱سال بعد و پیکر مطهر شهید حسن حسنی سعدی بعد از گذشت ۳۷ سال تفحص و شناسایی گردید و پیکر هر دو شهید گرامی در گلزار شهدای کرمان آرام گرفت.
سردار محمدرضا حسنی سعدی از تابستان پارسال تا به امروز به صورت مداوم اطلاعات گسترده و ارزشنمدی در مورد گلزار شهدای کرمان برایم ارسال کردند. علاوه‌ بر اینها، اطلاعات دیگری از از فضای مجازی و سایت‌های معتبر گردآوری کردم که البته منبع بسیاری از اطلاعاتِ موجود در فضای مجازی هم باز صحبت‌های سردار محمدرضا حسنی سعدی بود که بی‌وقفه و خستگی‌ناپذیر در مورد گلزار شهدای کرمان روشنگری و اطلاع‌رسانی می‌کنند. 
در این گزارش و گزارش بعدی، خلاصه‌ای از اطلاعات جمع‌آوری شده در مورد گلزار شهدای کرمان را از نظرتان می‌گذرانیم. 
بی‌نظیر بودنِ گلزار شهدای کرمان
گلزار شهدای کرمان یک ویژگی بی‌نظیر و منحصر بفرد دارد. دو انفجار تروریستی در 13 دی 1402 در مسیر منتهی به گلزار شهدای کرمان رخ داد که در اثر آن تعدادی از زائران حاج قاسم به شهادت رسیدند و به این ترتیب گلزار شهدای کرمان دیگر هم محل شهدا است و هم محل شهادت. هیچ گلزار شهدایی چنین خصوصیتی ندارد. در این انفجارها 97 نفر از یاران و همراهان شهید حاج قاسم سلیمانی در مسیر شهادت و عاشقی بال پرواز می‌گشایند و در فیضی عظیم و سعادتی بزرگ در سالروز میلاد نخستین شهید راه ولایت حضرت فاطمه زهرا(س) و در سالگرد خادم‌الزهرا و سرباز ولایت شهید حاج قاسم سلیمانی در راه اهل‌بیت(ع) و شهدا به مقام عظمای شهادت نایل می‌آیند. 
آمار و اطلاعات کلی
آمار و اطلاعاتی که در این بخش ارائه می‌گردد، تا تابستان 1403 است. تعداد شهدای پاسدار رسمی در گلزار شهدای کرمان حدود 400 شهید، تعداد شهدای ارتش 57 شهید و تعداد شهدای ناجا 82 شهید است. تعداد سادات شهید نیز 54 شهید است.
شهدایی که بدون سر در گلزار شهدای کرمان خاکسپاری شدند: شهیدان محمد منصوری، سید عباس طباطبایی، سید حسین جرجافکی و غلامحسین امیری(شهید مدافع حرم فاطمیون).
۲۳ شهید گمنام در گلزار شهدای کرمان آرمیده‌اند. 20 شهید در حرم شهدای گمنام داخل ضریحی زیبا و نورانی آرمیده‌اند و مزار سه شهید گمنام در فضای عمومی گلزار شهدا در میان سایر شهدا قرار دارد.
6 مرقد شهید مدافع حرم ایرانی در گلزار شهدای کرمان است که عبارتند از: مزار شهیدان حاج قاسم سلیمانی، حسین پورجعفری، محمد جمالی، غلامرضا لنگری‌زاده و علی صفری‌پور. شهید مدافع حرم حسین بادپا هنوز پیکرش کشف نشده و در جوار مزار شهید سلیمانی و شهید یوسف‌الهی، سنگ مزار نمادینی برایش وجود دارد. 
6 شهید مدافع حرم فاطمیون نیز در گلزار شهدای کرمان آرمیده‌اند. 
از 276 شهیدِ معروف به شهدای غدیر (سقوط هواپیمای ایلوشین در 30 بهمن 1381)، حدوداً 86 شهید در گلزار شهدای کرمان هستند.
از 61 شهید مراسم تشییع حاج قاسم در کرمان(حادثه مورخ 17/10/1398 که در اثر ازدحام جمعیت رخ داد)، تعداد 21 شهید در گلزار شهدای کرمان آرمیده‌اند.
از 97 شهید حوادث تروریستی چهارمین سالگرد شهادت حاج قاسم(13/10/1402)، تعداد 57 شهید در گلزار شهدای کرمان آرمیده‌اند.
14 نفر از از عزیزان افغانستانی و محب اهل‌بیت(ع) از شهدای انفجارهای تروریستی گلزار شهدای کرمان هستند که 13 شهید در گلزار شهدای کرمان خاکسپاری شدند. پیکر یک نفر از این شهدا بنا به وصیت خودش در افغانستان دفن شد. شهادت این عزیزان در راه زیارت حاج قاسم و تشییع و خاکسپاری‌شان در گلزار شهدای کرمان با حضور جمعیت زیاد مردم، تجلی ویژه‌ای از وحدت شیعه و سنی است.
پس از حوادث تروریستی سال1402، گلزار شهدای کرمان برای نخستین بار مدفن بانوان شهید گردید؛ ۳۱ شهیده که حالا رسم جدیدی از زندگی و رسالت یک زن مسلمان شیعه را فرا روی همه زنان قرار داده‌اند.
شهید حاج قاسم سلیمانی
سردار بزرگ و سرافراز اسلام شهید حاج قاسم سلیمانی علاقه بسیاری به گلزار شهدای کرمان داشت و هر زمان که به کرمان می‌آمد، برای حضور در گلزار شهدای کرمان برنامه‌ریزی می‌کرد و حتی گاهی نیمه‌شب در گوشه‌ای از گلزار شهدای کرمان به مناجات با خدا مشغول می‌شد. حاج قاسم نیمه‌شب به گلزار شهدا می‌آمد، در تاریکی شب نماز شب می‌خواند، میان قبور مطهر شهدای کرمان قدم و با تک‌تک شهدا حرف می‌زد. شبِ عید نوروزِ 1398، حاج قاسم به کرمان آمده و به گلزار شهدای کرمان رفته بود.
سردار محمدرضا حسنی سعدی ماجرای آن شب را چنین شرح می‌دهد: آن شب در گلزار شهدا دیدمش. محافظان و اطرافیان گوشه‌­ای ایستاده بودند و حاج قاسم تنها بالای سر مزار شهدا خلوت کرده بود و‌گریه می‌کرد. از پشت‌سر شناختمش. رفتم و بعد از احوالپرسی، شروع کردیم به قدم‌زدن در گلزار و صحبت کردن. در میان صحبت‌ها، گفتم: این گلزار، هزار و یازده شهید دارد. حاج قاسم گفت: دعا کن من، هزار و دوازدهمی‌اش باشم... و همین‌طور شد.
سردار حسنی سعدی از اصرار حاج قاسم برای تدفین در گلزار شهدای کرمان می‌گوید: قبل از شهادت حاج قاسم که من مدیرکل بنیاد شهید استان کرمان بودم، یکی از دوستان از دفتر سردار سلیمانی با من تماس گرفت و گفت: حاج قاسم گفت من شهید شدم باید کنار شهید یوسف‌الهی دفن شوم. برادر همسر حاج قاسم هم برای من پیام آورد که تقاضای حاج قاسم این است که بعد از شهادت در گلزار شهدای کرمان و در کنار مزار شهید یوسف‌الهی خاکسپاری شود. بعد از آن در فرصتی حاج قاسم را دیدم و در صحبت با ایشان متوجه شدم نظرشان همان است که قبلاً به من منتقل شده بود؛ اما گویا ایشان از صحبت‌های من این‌طور برداشت کرده بود که نظرم این است کنار مزار شهید یوسف‌الهی جا برای ایشان نیست. 
بعد ایشان یک مقدار انعطاف نشان داد و رو به من کرد و گفت: لااقل همان نزدیکی باشد. گفتم: ان‌شاء‌الله که ۱۲۰ سال عمر و خدمت کنید. حاج قاسم گفت: نه، دعا کنید که عاقبت‌بخیر شویم و بهترین عاقبت شهادت است. عاقبت، همانی شد که می‌خواست. پیکرش بعد از آن ترور ناجوانمردانه آن‌قدر کوچک شده بود که در همان فضای کوچک، جا شد. خیلی‌ها گفتند: اینجا، فضا کم است، پیکر سردار را ببریم وسط گلزار و زیر محوطه گنبدی‌ شکل گلزار دفنش کنیم. اما خانواده سردار گفتند: هرکجا خود حاج قاسم گفته، همان‌جا دفنش کنید.
در زمان دفن پیکر شهید سلیمانی، مواردی در مزار ایشان قرار داده شدند که از یکی از آنها کمتر صحبت شده است.
یک بار سردار سلیمانی به دیدار فرزند شهیدی به نام خانم سعیده نصرتی‌پور رفته ‌بود. بعد از آن دیدار، این دختر شهید یک نامه تشکر برای حاج قاسم نوشته و برای ایشان ارسال کرد. وی در نامه نوشته ‌بود: زبان قاصر است و نمی‌دانم چگونه آن روز به‌یادماندنی و بهترین روز خدا را توصیف کنم. تنها روزی بود که در کل دوران زندگی 35 ساله‌ام حضور پدر شهیدم را در کنارم احساس کردم و واقعاً به خود بالیدم که به لطف خدا و توفیق فرزند شهید شدنم، لیاقت حضورتان را داشتم. سجده شکر به‌جا آورده و می‌آورم.
سردار سلیمانی هم در پاسخ این نامه، نوشت: نامه پر از محبتت، خستگی را از عموی جامانده به انتظار نشسته‌ات زدود. دخترم! آنچه پیوسته مرا سرزنده در خط دوستانم نگه ‌داشته است، همین ارتباط معنوی با شماست. وصیت می‌کنم این نوشته تو را در کفنم بگذارند و یقین دارم که ناجی من در آن تنگنای تاریک خواهد بود. در سحرگاه روز 18 دی‌ماه، همراه با عبای نماز شب‌های مقام معظم رهبری، تربت سیدالشهدا(ع) و چند مورد دیگر، این نامه دختر شهید هم در کنار پیکر حاج قاسم قرار گرفت.
پس از خاکسپاری سردار دلها، سنگ مزار اولیه و موقت روی مزار قرار گرفت. مدتی بعد، همزمان با اربعین سپهبد شهید حاج قاسم سلیمانی(روز ۲۷ بهمن 1398) سنگ اصلی مزار این شهید سرافراز جهان اسلام رونمایی و نصب شد. سنگ مزار جدید، قسمتی از سنگ سابق مرقد مطهر امام حسین(ع) در کربلا است. روی این سنگ مزار، مطابق وصیت حاج قاسم عبارت ساده و بی‌تکلفِ «سرباز، قاسم سلیمانی» نقش بسته است که فروتنی و خاکساریِ کم‌نظیرِ سردار دل‌ها را می‌رساند.
شهدای گمنامِ گلزار شهدای کرمان
۲۸ مرداد ۱۴۰۳، سرهنگ محمود مهدوی‌فرد مدیرکل بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان کرمان با اشاره به وجود ۱۴۷ یادمان شهید گمنام در استان کرمان، اظهار داشت: از این تعداد ۲۳ یادمان با ۴۲ شهید در مجموعه دانشگاهی، ۱۵ یادمان با ۲۲ شهید در مجموعه روستایی، ۱۴ یادمان با ۱۸ شهید در مجموعه پادگان‌ها و مجموعه نظامی و ۹۵ یادمان با ۲۴۲ شهید در فضاهای مختلف شهری قرار دارد.
وی با بیان اینکه از سال ۱۳۶۲ تا ۱۴۰۳، پیکر مطهر ۳۲۴ شهید گمنام در استان کرمان خاکسپاری شده است، گفت: بیشترین یادمان و شهید گمنام استان در شهرستان‌های کرمان با ۴۹ یادمان و ۱۲۱ شهید، شهرستان رفسنجان با ۱۹ یادمان و ۳۱ شهید، شهرستان سیرجان با ۱۱ یادمان و ۲۱ شهید و شهرستان جیرفت با ۱۱ یادمان و ۲۱ شهید است.
۲۳ شهید گمنام در گلزار شهدای کرمان آرمیده‌اند. 20 شهید در حرم شهدای گمنام داخل ضریحی زیبا و نورانی آرمیده‌اند و مزار سه شهید گمنام در فضای عمومی گلزار شهدا در میان سایر شهدا قرار دارد.
نخستین شهدای گمنامِ دفاع مقدس که در سال ۶۲ وارد استان شدند، در قطعه‌ای جداگانه در جوار گلزار شهدای کرمان و جنب مهدیه صاحب‌الزمان(عج) تدفین شدند که پس از مدتی به همت شهید حاج قاسم سلیمانی، ساخت حرم برای این شهدا انجام شد.
شهدای گمنام مدفون در این قطعه همگی از مجموع ۳۰۰ شهید ارتفاعات قلاویزان هستند که در مرداد 1362 در عملیات والفجر۳ آسمانی شدند.
ماجرای ساخت حرم شهدای گمنام هم به این صورت است که یک روز حاج قاسم به گلزار شهدای کرمان رفته بود که مادر شهیدی جلو آمد و قطعه طلایی که در دستش بود را به حاجی داد و تأکید کرد خرج شهدای گمنامِ گلزار شود. حاج قاسم می‌گوید: چشم، خودم انجام می‌دهم؛ اما مادر شهید اصرار می‌کند که می‌خواهد اولین هزینه را او بدهد و حاج قاسم که به گفته خودش: «در برابر خانواده شهدا عاجز هستم»، هدیه آن مادر را می‌پذیرد. از همان زمان جرقه ساخت یادمان در ذهن حاج قاسم زده شد. ساختن یادمان شهدای کرمان، شد جرقه و چشمه‌ای که برای دیگر شهدای گمنام در سراسر کشور هم یادمان ساخته شود.
بالاخره «کعبه» به کرمان رسید 
تعدادی از علمای کرمان از جمله آیت‌الله حقیقی، آیت‌الله نیشابوری و... در حرم شهدای گمنام گلزار شهدای کرمان آرمیده‌اند.
آیت‌الله سید جواد نیشابوری از علمای بنام استان کرمان و امام جماعت مسجد طالبی کرمان بود. ایشان از سال 1322 با همراهی آیت‌الله علی‌اصغر صالحی، از شاگردان آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائری، حوزه علمیه کرمان را احیا کردند.
آیت‌الله شیخ عباس حقیقی، خادم‌المساجد كرمان و از روحانيون برجسته و استاد اخلاق و مفسر قرآن كريم و استاد علوم حوزوي در کرمان بود. امامت جماعت مسجد قائم(ع) و پس از آن مسجد جامع کرمان بر عهده این عالم ربانی بود. 
تدفین آیت‌الله حقیقی ماجراهای جالب و شگفتی دارد. 
سردار حسنی سعدی این موضوع را چنین شرح می‌دهد: ما یک آیت‌الله حقیقی در کرمان داشتیم. چند سال قبل که ایشان از دنیا رفتند، دوستان‌شان آمدند و اصرار داشتند هماهنگی‌های لازم صورت بگیرد تا بتوانند پیکر آیت‌الله را در جوار قبور مطهر شهدا در گلزار شهدای کرمان دفن کنند. از ممنوعیت قانونی این موضوع گفتیم و تأکید کردیم فضای گلزار اختصاص به پیکر شهدا دارد و در نهایت، فقط امکان دفن پدر و مادر آن‌ها در این محدوده وجود دارد. وقتی اصرار عجیب آن‌ها را دیدیم، علتش را پرسیدیم. برای‌مان گفتند: آیت‌الله حقیقی قبل از پیروزی انقلاب خواب دیده ‌بود کعبه را به گلزار شهدای کرمان آورده‌اند و مردم می‌آیند برای زیارت آن! ایشان می‌گفت: سال‌ها دنبال این بودم که بدانم تعبیر خوابم چیست. گذشت، بعد از پیروزی انقلاب، وقتی اولین شهید را در این نقطه از شهر دفن کردند، فهمیدم خوابم دارد تعبیر می‌شود. به همین دلیل، آیت‌الله حقیقی بسیار دوست داشت در نزدیکی مزار شهدای کرمان دفن شود.
سردار در ادامه خاطرنشان می‌کند: امروز اگر به گلزار شهدای کرمان بیایید، صف طولانی انبوه زائرانی را می‌بینید که از دور و نزدیک می‌آیند، ساعت‌ها به انتظار می‌ایستند تا خودشان را به مزار شهید حاج قاسم سلیمانی برسانند و دقایقی آن را زیارت کنند. به اعتقاد من، حال‌وهوای امروز گلزار شهدای کرمان، بعد از بیش از 40 سال، تعبیر کامل خواب آیت‌الله حقیقی است.
سردار حسنی سعدی سرانجام ماجرای تدفین آیت‌الله حقیقی را چنین بازگو می‌کند: همان موقع که دوستان آیت‌الله حقیقی پیگیر موضوع بودند، حاج قاسم با من تماس گرفت و گفت: همه شهدایی که در کرمان داریم، شاگردان آیت‌الله حقیقی بودند. شما موضوع را بررسی و طوری عمل کنید که هم قانون را رعایت کرده باشید و هم احترام این عالم بزرگ را حفظ کنید. خلاصه، با تأکید سردار سلیمانی، پیکر آیت‌الله حقیقی در جوار گلزار شهدا به خاک سپرده شد.
مسجد صاحب‌الزمان، اصلی‌ترین پایگاه مهدویت 
در استان کرمان
مسجد مقدس صاحب‌الزمان(عج) که گلزار شهدای کرمان در جوار آن قرار دارد، قدمتی بیش از 400 سال دارد. در دامنه مسجد عده‌ای از اولیاء، اوتاد، ابدال، عرفا و علمای دین آرمیده‌اند.
بنای معروف به «حلیمه خاتون» نیز در جوار مسجد واقع شده است. این آرامگاه متعلق به بانوی مکرمه‌ای از نوادگان حضرت موسی بن جعفر(ع) است. ضریح چوبی کوچکی بر روی مقبره نصب شده و سقفی زیبا وگنبدی‌شکل دارد.
مهدیه شهدا در پیرامون بنای قدیمی مسجد صاحب‌الزمان در سمت جنوبی گلزار شهدا احداث شده است. بنایی است باشکوه و دارای معنویت که دعای ندبۀ صبح جمعه و جلسات و برنامه‌های مذهبی در آن برگزار می‌گردد.
در آغاز دوران جنگ تحمیلى، با توجه به نام مبارک صاحب‏الزمان و قداست این مکان، در بهترین محل، گلزار شهدا در این‌جا پیش‏بینى شد. در ضلع شمالی مسجد صاحب‌الزمان، مزار شهدا و در قسمت شرق آن مزار شهدای گمنام و آرامگاه آیت‌الله حاج شیخ محمد روحانی کرمانی واقع شده است. 
مسجد صاحب‌الزمان کرمان به عنوان اصلی‌ترین پایگاه مهدویت در استان کرمان به شمار می‌رود. 
اولین شهدای گلزار شهدای کرمان 
شهیدان فرامرز دادبین، حمید نامجو، سید حسین حسینی و غلامرضا مهدوی که شهدای واقعه 24 آذر 1357 هستند. اولین شهدایی هستند که در گلزار شهدای کرمان آرمیدند. 
در پاییز سال ۵۷، حسن توکلی نخستین شهید طلبه استان کرمان در جریان مبارزات ضدطاغوت به شهادت رسید. در روز ۲۴ آذر، مردم برای برگزاری آیین هفتمین روز شهادتش در مسجد امام خمینی‌ کرمان تجمع کردند. درگیری بین مردم و نیروهای رﮊیم ستمشاهی شروع شد. در این درگیری یکی از نیروهای ساواک با کلت به یکی از مردم که مشغول پرتاب سنگ بود حمله برد و وی را زخمی کرد. فرامرز دادبین، فرد زخمی را سوار ماشین کرد تا به بیمارستان برساند که تیری به قلبش اصابت می‌کند و شهید می‌شود. 
معلم شهید حمید نامجو نیز در همین حادثه در اثر اصابت گلوله مجروح شد و بعد از سه روز در بیمارستان به درجه رفیع شهادت نایل آمد. سید حسین حسینی و غلامرضا مهدوی نیز از شهدای حادثه 24 آذر کرمان هستند.
شهدای دو برادر
اسامی شهیدان دو برادرِ گلزار شهدای کرمان از این قرار است:
شهیدان: مهدی و منصور بهمن‌زاده، حمیدرضا و غلام‌عباس کرمی، حمیدرضا و مجید انجم شعاع، علیرضا و حمیدرضا مظهری صفات، سید رضا و سید محمدرضی جاوید موسوی، مهدی و حمید نامجو، حسن و جواد حسنی سعدی، محمد جواد و حمیدرضا خیامی، مجید و مهدی سعیدیان، ابراهیم و مصطفی هندوزاده، سید مصطفی و سید مجتبی میرکمالی، حمید و محمود غلامحسین‌نژاد، احمد و حسن رجبعلی‌زاده، محمود و علی ماهانی، مهدی و حسین اسدی، مسعود و محمد کرباسی، عباس و منصور ایران‌منش، محمد و علی صالحی، سید حسن و سید حسین حسینی، اصغر و غلام‌عباس محمدی، اکبر و علیرضا محمد حسینی.
زائران گلزار شهدای کرمان به مزار برادران شهید جاوید موسوی توجه ویژه‌ای دارند  و خاطرات مختلفی از حاجت دادن این دو شهید نقل شده است.
سید محمد رضی جاوید موسوی در سال 1365 در عملیات کربلای4 و سید رضا جاوید موسوی در سال 1360 به شهادت رسید. حاج قاسم در شب عید نوروز 98 که به گلزار شهدای کرمان آمده بود، وقتی مقابل مزار دو شهید بزرگوار جاوید موسوی رسید، گفت: شهید جمالی و بادپا به من گفته‌اند که ما هرچه خواستیم از این دو شهید گرفته‌ایم.
سه برادر شهید
بانو جلیله‌السادات‌ قوامی‌راد دختر آیت‌الله قوام‌العلما بوده و جد پدری وی به امام سجاد(ع) و از مادر به امام صادق(ع) می‌رسند و در جریان ورود امام رضا(ع)، اجداد آنان نیز به ایران می‌آیند. این بانوی گرامی معروف به «ام‌البنین» کرمان است و مادر شهیدان محمدحسین، محمدعباس و محمدحسن سیف‌الدینی‌راد و مادربزرگ شهید محسن برهانی می‌باشد.
مادر شهیدان سیف‌الدینی فرزند دختر داشت، اما آرزوی پسردار شدن می‌کرد. در سال 1338 زیر ناودان طلا در مکه دعا کرده بود تا خدا به وی چند فرزند پسر بدهد تا در راه خدا تقدیم کند. بعد از آن سفر مکه، خدا سه پسر به بی‌بی جلیله عطا کرد که هر سه شهید شدند و در گلزار شهدای کرمان آرمیدند. 
شهید محمدحسن سیف‌الدینی در سال 1360 در جریان شکستن حصر آبادان و شهید طلبه محمدعباس سیف‌الدینی در سال 1363 در جبهه طلائیه به کاروان شهدا پیوستند. معلم شهید محمدحسین سیف‌الدینی در عملیات والفجر8 مجروح شیمیایی و در مرداد 1367 بر اثر جراحات ناشی از مجروحیت به شهادت رسید. 
شهید محسن برهانی پس از دو سال جهاد در مقابل دشمن بعثی سرانجام در سال ۶۵ در عملیات کربلای۴ در سن ۱۷سالگی به شهادت رسید. محسن برهانی همراه با دوستش سعید حسنی‌پور شهید و مفقودالاثر شدند و پیکر هر دو شهید پس از ۱۰ سال شناسایی و در یک قبر خاکسپاری گردید. از شهید برهانی وصیت‌نامه‌ای نورانی به یادگار مانده که مورد توجه خاص حضرت امام خمینی قرار گرفته است.
شهدای پدر و پسر
شهید عباس معافی از فرماندهان خرمشهر است که دو پسرش جانباز و یک فرزندش به نام محمدجواد معافی شهید مفقودالاثر است. خواهر همسرش نیز شهید حمید اسدی است. عباس معافی در اردیبهشت ماه سال ۱۳۶۱ در منطقه کوشک، محمدجواد معافی در فروردین‌ماه سال ۱۳۶۲ در فکه و حمید اسدی در اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۶۱ در خرمشهر به شهادت رسیدند.
حسین نامجو باغینی به‌عنوان بسیجی در جبهه حضور یافت. چهارم فروردین 1361 در دشت عباس بر اثر اصابت ترکش خمپاره به شهادت رسید. پیکر پاکش در سال 1376 تفحص و به خاک سپرده شد. پسرش، ماشاءالله (مسعود) نیز به‌عنوان پاسدار در جبهه حضور یافت و در سال ۶۳ در مهاباد هنگام درگیری با گروه‌های ضدانقلاب به شهادت رسید.
شهدای مادر و فرزند
خانواده سلطانی‌نژاد، 8 شهیدِ خادم شهدا را تقدیم اسلام و انقلاب اسلامی ایران کرده‌اند. آنها در سالگرد شهید سلیمانی در مسیر گلزار شهدای کرمان موکبی برپا و به زائران خدمت‌رسانی می‌کردند.
ریحانه سلطانی‌نژاد یک سال و نیمه و محمدامین سلطانی‌نژاد ۸ ساله و مادرشان فاطمه سلطانی‌نژاد؛ مهدی سلطانی‌نژاد ۷ ساله و فاطمه‌زهرا سلطانی‌نژاد ۱۱ ساله و مادرشان سمیه سلطانی‌نژاد؛ مریم سلطانی‌نژاد ۹ ساله و مادرش نغمه گلزاری(عروس خانواده)؛ همگی در انفجارهای تروریستی کرمان به شهادت رسیدند و همگی در گلزار شهدای کرمان در مجاورت یکدیگر آرمیدند. 
خانواده آچک‌زهی چهار شهید و دو جانباز در یک خانواده هشت ‌نفره تقدیم کرده است. وقتی انفجارهای تروریستی رخ دادند، دو نفر از دختران به نام‌های معصومه 8 ساله و لطیفه در همان لحظه شهید می‌شوند. مادرشان رازگل علیزهی آسیب شدیدی دید که در بیمارستان بعد از چند عمل جراحی به شهادت رسید. شهیده نازنین آچک‌زهی 12 ساله، ضربه مغزی شده بود و مدتی بعد به شهادت رسید. احمدآقا ۶ ساله و مدینه خانم 15 ساله هم مجروحیت سختی داشته و تا امروز چندبار جراحی شده‌اند. 
این خانواده افغانستانی عاشق حاج قاسم بودند و بچه‌ها هر پنج‌شنبه به گلزار شهدا برای زیارت مزار حاج قاسم می‌رفتند.
شهدای مادربزرگ و نوه
شهیده ۴ ساله نازنین فاطمه عزیزی به همراه مادربزرگ خود خانم اشرف دادی‌ دهنوی ۵۳ ساله از شهدای افغانستانیِ حادثه تروریستی کرمان هستند که مزارشان کنار هم است.
نازنین‌فاطمه عاشق امام رضا(ع) بود و سفر مشهد را خیلی دوست داشت. همیشه می‌گفت مامان! بابا! برویم مشهد زیارت امام رضا(ع).
اشرف دهنوی در کارهای مذهبی خیلی فعال بود. خادم‌الحسین(ع) و آشپز حضرت بود. با عشق برای اباعبدالله(ع) غذا می‌پخت و پخش می‌کرد. محرم که می‌شد پای دیگ‌های امام حسین(ع) آشپزی می‌کرد. هرسال این کار را می‌کرد. همیشه در کارهای خیر و مراسم‌های مذهبی و سالگرد حاج قاسم فعال بود. 
شهدای جانباز 70 درصد
اسامی شهدای جانباز 70 درصد در گلزار شهدای کرمان چنین است: 
شهیدان: منصور شریفی، علی قاسمی، علی مسجدی، سید عطاء‌الله میرتاج الدینی، محمد‌جواد زریسفی، احمد زنگی‌آبادی، علی شمس‌الدینی، علیرضا یزدان‌پناه، علی‌اصغر حسینی‌پور فرسنگی، حسن مینویی، محمد زوژند، منصور امیری، بازعلی شمس‌الدینی، کرامت باسزه و...
یادی می‌کنیم از چند تن از این شهدا.
جانباز 70 درصد محمدجواد زریسفی در قالب لشکر ثارالله در جنگ جهاد کرد و در عملیات فتح‌المبین از ناحیه دو پا و در والفجر از ناحیه دو چشم، دست راست، پا، صورت، فک و سینه مجروح شد. بارها مورد عمل جراحی قرار گرفت و نهایتاً در تاریخ 27 آبان 93 به یاران شهیدش پیوست.
کرامت باسزه در عملیات خیبر، پرتابه‌ای روی کلاهک آهنی‌اش اصابت کرد، اما منفجر نشد و ضربه‌اش ایشان را جانباز 70 درصدِ قطع‌نخاعی کرد. 38 سال غذا به دهانش می‌گذاشتند تا اینکه در سال 1401 به یاران شهیدش پیوست. همسرش خواهر دو شهید رضایی است. 
(ادامه دارد)