افزایش کیفیت بهره‌وری با سلامت دهان و دندان
فائقه بزاز
این یک واقعیت است که مردم به دندانپزشکی نمی‌روند. می‌گذارند پوسیدگی پیشرفت کند و هر موقع درد دندان امانشان را برید دنبال یک دندانپزشک باتجربه و البته ارزان می‌گردند تا دندان تا ریشه پوسیده شده را به دست‌های شفابخش او بسپارند. حال علت چیست؟ معلوم است! هزینه‌های گزاف و سنگین دندانپزشکی که گاه با حقوق سه ماه یک کارگر برابری می‌کند. به‌ویژه که قرار باشد دندان پوسیده از ریشه درآید و دندانی با عنوان ایمپلنت جایگزین شود.
شاخص عجیب پوسیدگی دندان در ایرانیان زیر 45 سال است و نیمی از سالمندان بی‌دندان هستند. در گروه سنی 35 تا 44 سال، شاخص پوسیدگی دندان حدود 13 است و در جمعیت بالای 65 سال، نیمی از سالمندان ما کاملاً بی‌دندان هستند. این آماری است که زهرا قربانی، مدیرکل دفتر سلامت بهداشت دهان و دندان اعلام کرده است.
آمارها چه می‌گویند؟
زهرا قربانی، درباره شاخص پوسیدگی دندان در گروه‌های سنی مختلف در کشور به تسنیم اظهار کرده است: «دانش‌آموزان ایرانی در سن 6 سالگی به‌طور میانگین پنج دندان شیری پوسیده دارند و وقتی به سن 12سالگی می‌رسند، معمولاً هر کودک دو دندان دائمی پوسیده دارد. در گروه سنی 35 تا 44 سال، شاخص پوسیدگی دندان که شامل دندان‌های کشیده، پرشده و پوسیده است متأسفانه حدود 13 است، بیشتر افراد در این سن به‌دلیل پوسیدگی، دندان‌های خود را می‌کشند.»
وی افزوده است: «در سنین بالاتر، به‌ویژه بالای 65 سال، نیمی از سالمندان ما کاملاً بی‌دندان هستند، این مسئله تأثیر بسیار منفی بر کیفیت زندگی، طول عمر و انتخاب‌های غذایی روزمره آنها دارد بنابراین ضروری است از دوران کودکی آموزش مراقبت از دندان‌ها را آغاز کنیم تا افراد یاد بگیرند چگونه از دندان‌های خود محافظت کنند و به مرحله کشیدن دندان نرسند. با مراقبت و پیشگیری، و در صورت نیاز با ترمیم‌های جزئی و هزینه‌های کمتر، می‌توانیم از این وضعیت نابسامان جلوگیری کنیم.»
قربانی اعلام کرده است: «در مناطق روستایی و شهرهای زیر 20 هزار نفر، برخی خدمات دندانپزشکی برای گروه‌های هدف شامل کودکان، مادران باردار و مادران شیرده به‌صورت رایگان ارائه می‌شود. در شهرهای بزرگ‌تر، تعداد دندانپزشکان کمتر است، زیرا تلاش کرده‌ایم تمرکز خدمات بیشتر بر جمعیت‌های روستایی باشد، با این حال، در مراکز شهری نیز خدمات دندانپزشکی با هزینه‌ای کمتر از تعرفه دولتی ارائه می‌شود.»
دندانپزشکان: تقصیر ما نیست!
هزینه‌های گزاف درمان به‌گونه‌ای است که درمان به اولویت آخر تبدیل شده و سهم کمتری در سبد خانوار دارد و معمولاً بین برنامه‌های درمانی ضروری نیز فاصله‌های معنی‌دار می‌افتد. بیماران در نبود تعرفه‌های خدماتی قابل توجه عطای درمان را به لقایش می‌بخشند و در این میان بحران درمان‌های حوزه دندانپزشکی از بقیه درمان‌های حوزه سلامت پررنگ‌تر است.
دندانپزشکان می‌گویند: مطب‌هایشان چندان پر بیمار نیست چرا که تابه‌حال کسی از دندان‌درد نمرده! و معمولاً فرد در لحظات پایانی عمر دندانش می‌آید و دندان را می‌کشد. به این ترتیب خبر خاصی از ترمیم و درمان‌های دیگر دندانپزشکی نیست. برای همین شاخص‌های سلامت دهان و دندان سال‌به‌سال در حال سقوط است. از طرفی، مردم اندوخته‌ای برای انجام درمان‌های دندانپزشکی ندارند و از طرف دیگر، هزینه کمتری برای فعالیت‌های بهداشتی و پیشگیرانه نظیر چکاپ‌های سالیانه و درمان دندان‌ها در مراحل اولیه و حتی خرید اقلام بهداشتی صرف می‌کنند و متأسفانه آنچنا‌ن که لازم است به بهداشت و پیشگیری با یک کار ساده مثل مسواک زدن و نخ دندان کشیدن اهمیت نمی‌دهند.
علاوه‌بر هزینه‌های سنگین دندانپزشکی نبود تعرفه‌های بیمه‌ای بر روی هزینه‌ای دندانپزشکی به عمیق‌تر شدن پوسیدگی دندان‌های ایرانیان دامن می‌زند.
کارشناسان حوزه بهداشت دهان می‌گویند: نبود بودجه و چالش‌های جدی‌تر و بزرگ‌تری مثل تامین داروی بیماران خاص و تجهیزات پزشکی برای بیماری‌های مهلک‌تر، بودجه‌ای برای حوزه دندانپزشکی باقی نمی‌ماند و از دست مدیران و مسئولان مرتبط با دندانپزشکی کار خاصی برنمی‌آید.
صاحبان بیمه‌های تجاری نیز معتقدند که بخش درمان برای آنها زیان‌ده است. نگاه به درمان هم در سیستم‌های بیمه، تجاری است. برای همین لازم است دولت باید بودجه و بیمه‌ای را فارغ از سود و زیان، برای درمان مردم ارائه کند. بودجه را باید مجلس و سازمان برنامه‌وبودجه تأمین کنند.
از طرفی برخی درمانگاه‌ها خدمات اقساطی به بیماران دندانپزشکی ارائه می‌دهند که در نوع خود مناسب است؛ اما معمولاً این اقساطی شدن به کیفیت کار ضربه می‌زند.
پیشگیری با حداقل دو بار مسواک زدن در روز
بیماری لثه، کاملاً رفتاری است و ۹۰ درصد افراد جامعه اگر بهداشت دهان و دندان را رعایت کنند، تغذیه مناسب داشته باشند، نوشیدنی‌ها و خوراکی‌های حاوی قند را کمتر مصرف کنند به این دو بیماری دچار نخواهند شد.
رضا یزدانی، متخصص سلامت دهان و دندانپزشکی اجتماعی در پاسخ به این سؤال که پوسیدگی دندان میان بزرگسالان و کودکان چگونه است؟ به «ایلنا» پاسخ می‌دهد: «پوسیدگی دندان یک بیماری شایع در کل دنیا است. بیش از ۳ میلیارد نفر دندان پوسیده دارند که درمان نشده است، کشور ما نیز از این قاعده مستثنی نیست. پوسیدگی دندان در میان افراد بزرگسال بالای ۱۵ سال مشاهده می‌شود که با توجه به رده سنی درصد آن متفاوت است.»
وی ادامه می‌دهد: «شاخص پوسیدگی دندان که DMFT نام دارد، پوسیدگی دندان در ۱۲ ساله‌ها را عدد دو نشان می‌دهد. یعنی حداقل ۲ دندان آنها پر شده یا پوسیده شده است. در بین کودکان ۵ ساله که دندان‌های شیری دارند، عدد این شاخص بیشتر از ۵ است. یعنی بر اساس شاخص پوسیدگی، ۵ دندان پوسیده، کشیده شده یا پر شده دارند، همین‌طور می‌تواند ترکیبی از اینها باشد.»
یزدانی بیماری شایع در حوزه دهان و دندان را پوسیدگی دندانی و بیماری لثه دانسته، می‌گوید: «این بیماری کاملاً رفتاری است و ۹۰ درصد افراد جامعه اگر بهداشت دهان و دندان را رعایت کنند، تغذیه مناسب داشته باشند، نوشیدنی‌ها و خوراکی‌های حاوی قند را کمتر مصرف کنند به این دو بیماری دچار نخواهند شد.»
او می‌افزاید: «با حداقل دوبار مسواک زدن به مدت دو دقیقه در روز، استفاده روزانه از نخ دندان، کاهش مواد مصرفی که حاوی قند و شکر است می‌توان از پوسیدگی دندان و بیماری‌های لثه جلوگیری کرد. افراد اگر بهداشت دهان و دندان را رعایت کنند، مشکلی برای آنها پیش نمی‌آید، اما افرادی که دچار مشکلات دندانی می‌شوند، متأسفانه وقتی به دندانپزشکی مراجعه می‌کنند که مشکلات حاد دارند. البته یکی از موانعی که افراد نمی‌توانند درمان بموقع انجام دهند، هزینه‌های درمان دندانپزشکی است.»
هزینه‌های بالای درمان دندانپزشکی در کل دنیا
وی درباره علت بالا بودن هزینه‌های درمان دندانپزشکی توضیح می‌دهد: «هزینه‌های درمان‌بخش عمده آن بستگی به تجهیزات و امکانات دارد و باید در نظر گرفت که هزینه‌های درمان دندانپزشکی در کل دنیا بالا است، چرا که اگر یک مطب یا کلینیک دندانپزشکی بخواهد راه‌اندازی شود، هزینه بسیار کلانی دارد و طبیعتاً این هزینه بالا روی خدمات تأثیر می‌گذارد. بالطبع وقتی درمان یک دندان هزینه بالایی داشته باشد، آخرین راه‌حل آن اگر درمان نشود و بخواهد برای بیمار مشکل ایجاد کند، کشیدن آن دندان است. درصدی از مردم به‌خاطر اینکه هزینه‌های درمان را ندارند، دندان‌های خود را می‌کشند. البته بسته به شرایط اقتصادی افراد این اتفاق می‌افتد.»
دکتر یزدانی درباره علت پوشش‌دهی کم بیمه‌ها برای خدمات دندانپزشکی توضیح می‌دهد: «بیمه پایه درصدی از خدمات دندانپزشکی را پوشش می‌دهد، اما باید در نظر داشت که بیمه یک صنعت است و اگر قرار باشد مبلغ کمی پرداخت شود و در ازای آن خدمتی گران دریافت شود، منطقی نیست. چون خدمات دندانپزشکی هزینه بالایی دارد و اگر افراد بخواهند بیمه شوند که تمام خدمات دندانپزشکی را پوشش دهد، ضرورت آن حق پرداخت ماهیانه بالایی است که متأسفانه این امکان وجود ندارد.»
سیاست‌گذاری‌های پیشگیری و درمان
سلامت دهان و دندان در بسیاری از کشورها در اولویت سیاست‌گذاری‌های درمانی قرار دارد. بیمه‌ها سهم بزرگی در کاهش فشار مالی مردم دارند. اما در ایران، بیش از ۹۰ درصد خدمات دندانپزشکی در بخش خصوصی ارائه می‌شود و بیمه‌های پایه تقریباً هیچ حمایتی از این خدمات نمی‌کنند. بیمه‌های تکمیلی هم اغلب ناکارآمد و گران‌قیمت‌اند. بررسی تعرفه‌های دندانپزشکی نشان می‌دهد، چرا مردم به دندانپزشکی نمی‌روند. وقتی حتی باید برای کشیدن دندان که ساده‌ترین اقدام درمانی این حوزه است بین 2 تا 3 میلیون هزینه کند، آن هم وقتی ریشه محکم و عمیق باشد چرب‌تر می‌شود بیمار ترجیح می‌دهد حتی از این کار ساده هم بگذرد و دندان پوسیده را به رسم قدیم، به دست سلمانی سر کوچه یا دندانپزشک تجربی بسپارد. از سوی دیگر تبلیغات برای دندانپزشکی اقساطی در سطح شهر و در شبکه‌های مجازی زیاد است؛ اما بسیاری از این طرح‌ها، مشابه همان شرایط نقدی است و وقتی بیمار وقت می‌گذارد و با خیال پرداخت اقساطی از این شهر به سر دیگران می‌رود می‌بیند قرار نیست هزینه درمانش به‌صورت اقساطی فایده‌ای برای مدیریت جیبش داشته باشد.
ترویج بهداشت با تربیت گسترده نیروی انسانی
سلامت دهان و دندان بخش جدایی‌ناپذیر سلامت عمومی انسان است. بی‌توجهی به بهداشت دهان می‌تواند نه‌تنها باعث ازدست‌رفتن دندان‌ها شود، بلکه مشکلات جدی‌تری مانند بیماری‌های لثه، عفونت، و حتی افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و دیابت را در پی داشته باشد. متخصصان تأکید می‌کنند که پوسیدگی دندان برخلاف برخی مشکلات دیگر، روندی غیرقابل بازگشت دارد و بهترین راه مقابله با آن، پیشگیری و رعایت اصول بهداشت دهان است. اقدامات پیشگیرانه با هزینه کمتر و اثربخشی بالاتر می‌تواند سطح سلامت عمومی جامعه را ارتقا دهد؛ اما تا زمانی که دندانپزشکی به عنوان بخشی از خدمات پایه درمانی شناخته نشود و پوشش بیمه‌ای جامع برای آن در نظر گرفته نشود، سلامت دهان و دندان میلیون‌ها ایرانی همچنان در گرو توان مالی‌شان خواهد بود.
پیشگیری نه‌تنها درد و رنج بیماران را کاهش می‌دهد، بلکه سبب سلامت جمعیت کشور و نهایتاً افزایش کیفیت نیروی انسانی و بهره‌وری بالا خواهد شد. از سوی دیگر، ترویج بهداشت نیازی به تربیت گسترده نیروی انسانی با آموزش‌های طولانی و پرهزینه ندارد و می‌تواند به‌صورت عادلانه در سطح جامعه گسترش یابد.